سيڪشن: تاريخ

ڪتاب: دادو ضلعو- هڪ اڀياس

باب:

صفحو: 32

دادو ضلعي جا ڪليڪٽر، ڊي سي، ڊي سي اوز

دادو ضلعي 1931ع تي وجود ۾ آيو. هن ضلعي جو پهريون ڪليڪٽر آر. بي جڳت سنگهه هو، اڄ تائين جيڪي ڪليڪٽر، ڊپٽي ڪمشنر ۽ ڊسٽرڪٽ ڪوآرڊينيشن آفيسر آيا آهن، انهن جو تفصيل هيٺ ڏجي ٿو.

1.      آر بي جڳت سنگهه

01،10،1931

2.     سردار محمد خان

02،08،1933

3.     ڪي بي. نور نبي

23،02،1934

4.     ڪي. بي. پٽيل

27،08،1935

5.     چين راءِ پامناڻي

04،10،1936

6.     ڪي. بي نور نبي

30،10،1936

7.     ڪي. بي. محمد بخش

01،10،1938

8.     ڪي. بي عبدالقادر

30،05،1939

9.     اي. ايڇ. هولٽ

31،10،1939

10. ڪي. بي محمد بخش

10،04،1941

11.  سي، بارني

13،07،1941

12. اي. ايڇ هولٽ

17،09،1941

13. بي. آر. پٽيل

10،03،1942

14. ڊبليو، اين گئلانگهر

22،07،1942

15. جي، ايڇ، ڪي آغا

27،09،1942

16. ايم. آر. يارڊي

11،04،1945

17. وي، آر، پارپيا

09،06،1946

18. اي، اي، انصاري

20،02،1947

19. ڪي. ايس. اي جي آغا

17،10،1947

20.            نور محمد شيخ

08،01،1948

21. آغا محمد يعقوب

29،01،1948

22.            محمد هاشم عباسي

08،02،1949

23.            سيد مدد علي شاهه

06،05،1950

24.            ايم. اي يوسفاڻي

25،05،1951

25.هاشم عباسي

01،10،1953

26.            سيد مدد علي شاهه

09،02،1953

27.            ايس، اعظم علي

17،03،1953

28.            محمد هاشم عباسي

01،10،1953

29.            اي، ايم موسيٰ

02،04،1954

30.            عبدالمجيد خان

07،06،1954

31. مسيح الزمان

23،11،1954

32.            عبدالمجيد خان

24،03،1955

33.            نور محمد ڀٽي

08،08،1955

34.            مسح الزمان

25،09،1956

35.محمد الياس يوسفاڻي

11،12،1956

36.            عبدالمجيد (اي) خان

14،02،1957

37.            محمد سومار ميمڻ

05،04،1959

38.            مظهر علي شيخ

29،04،1960

39.            محمد اسماعيل ميمڻ

15،06،1961

40.            ايس، اي ڊبليو معيني

11،03،1963

41. احمد صادق

16،01،1964

42.            آغا رفيق احمد

29،09،1963

43.            آصف فصيح الدين وردگ

29،09،1963

44.            مظهر رفبع

21،12،1965

45.سيد سردار احمد

18،06،1966

46.            فضل الاهي احمد

21،03،1969

47.            الهه بخش سومرو

25،10،1969

48.            طارق محمد امين

18،01،1971

49.            علي ڏنو پنهور

19،02،1972

50.محمد هاشم ميمڻ

26،03،1974

51. تاج محمد قريشي

10،06،1976

52.الطاف حسين قادري

01،09،1977

53.فقير محمد ڏهر

15،05،1980

54.محمد شريف

10،05،1983

55. حاجي محمد هارون ميمڻ

18،07،1984

56.نظر حسين مهر

07،11،1985

57.عاشق حسين ميمڻ

26،05،1986

58.آفتاب احمد قريشي

28،01،1987

59.اشفاق احمد ميمڻ

12،90،1987

60.            مير محمد پرهياڙ

28،05،1988

61. سبحان ميمڻ

02،06،1989

62.            خورشيد نعيم ملڪ

24،02،1990

63.            نظر محمد پٺاڻ

06،08،1990

64.            آفتاب احمد سومرو

08،01،1991

65.گل محمد عمراڻي

19،04،1992

66.            مير محمد پرهياڙ

04،08،1993

67.            محمد يونس ڊاگا

11،07،1996

68.            آغا جان اختر

09،09،1996

69.            محمد صديق ميمڻ

16،11،1996

70.            عبدالرزاق عباسي

05،03،1997

71. علم الدين بلو

28،11،1997

72.            ڊاڪٽر لائق احمد ميمڻ

02،01،2000

73.            ڊاڪٽر رياض احمد ميمڻ

22،08،2000

ڊسٽرڪٽ ڪوآرڊينيشن آفيسر دادو:

1.            محمد قاسم لاشاري            14،08،2001

2.           عبدالرزاق عباسي                13،07،2002

3.           الڏتو شر                 10،12،2002

4.           اعجاز احمد منگي               31،01،2003

5.           علم الدين بلو           08،04،2004

6.           اعجاز احمد منگي               08،06،2005

دادو جا ايس. ايس. پي ۽ ڊي. پي او:

قيام پاڪستان بعد جيڪي پوليس جا ضلعي سربراه مقرر ٿيا آهن. انهن جي فهرست هيٺ ڏجي ٿي.

1.      سردار عبدالرحمان

15،05،1947

06،01،1950

2.     ايف. جي ليوس

07،01،1950

14،05،1951

3.     الله بخش شيخ

15،05،1951

25،10،1951

4.     ايس. اين غني

26،10،1951

21،04،1952

5.     محمد رحيم قريشي

22،04،1952

28،08،1952

6.     محمود علي خان

29،08،1952

17،04،1952

7.     چوڌري نظير احمد

18،04،1954

20،08،1954

8.     عبدالرؤف ايم. اي

21،07،1954

17،04،1954

9.     محمود خان

15،11،1954

10،03،1955

10. بهادر علي خان

11،03،1955

10،05،1955

11.  ظفر الحق

11،05،1955

10،06،1955

12. مسيح الله خان

11،06،1955

20،07،1955

13. عبدالڪريم ايف

21،07،1955

08،03،1956

14. حسن مصطفيٰ

09،03،1956

11،12،1956

15. خان غلام مصطفيٰ

12،12،1956

18،09،1957

16. شيخ صغير حسين

19،09،1957

27،11،1958

17. محمد رحيم قريشي

28،11،1958

25،06،1959

18. صديق احمد ناگرا

26،06،1959

24،01،1960

19. راجا محمود يار

25،01،1960

25،02،1960

20.            ملڪ غلام فريد

26،02،1960

13،08،1960

21. مير بهادر علي خان

14،08،1960

01،11،1961

22.            آغا مظهر علي خان

02،11،1961

25،08،1963

23.            فضل ڪريم ميان

26،08،1963

24،12،1964

24.            عبدالرب ايم. اي

25،12،1964

05،07،1965

25.عمر خان يوسف زئي

06،07،1965

07،08،1965

26.            نواب زاده ايڇ اي. خان

08،08،1965

20،06،1966

27.            اي. ايم. باجوا

21،06،1966

31،10،1966

28.            قاضي محمد شريف

01،11،1966

08،06،1969

29.            سردار غلام قادر ڏهر

09،06،1969

06،12،1969

30.            اي. ايم بروهي

20،12،1969

28،02،1970

31. سردار اي. آر. رئيساڻي

09،03،1970

23،11،1971

32.            واحد امتياز

10،11،1971

24،04،1972

33.            سردار اي. آر. رئيساڻي

25،04،1972

04،10،1972

34.            پير بخش بلوچ

05،10،1972

28،04،1973

35.عطا محمد خان

04،06،1973

11،11،1973

36.            سروش رؤف علوي

12،11،1973

06،03،1974

37.            محمد ادريس خان

07،03،1974

03،08،1974

38.            پير بخش پٺاڻ

09،08،1974

25،03،1974

39.            عبدالله خان چاچڙ

09،05،1977

01،09،1977

40.            غوث بخش ميمڻ

01،09،1977

11،02،1978

41. آفتاب نبي

15،02،1978

19،05،1979

42.            حبيب الله خان نيازي

19،05،1979

07،09،1980

43.            راجا احمد علي

16،09،1980

08،10،1981

44.            محمد يوسف بلوچ

09،10،1981

30،04،1982

45.خادم حسين

01،05،1982

06،07،1983

46.            نظرالدين

07،07،1983

17،08،1983

47.            خادم حسين

18،08،1983

15،09،1983

48.            غلام قادر ميهر

16،09،1983

10،03،1984

49.            ميان باز خان آفريدي

10،03،1984

05،09،1984

50.ولجد علي خان

06،09،1984

13،05،1986

51. بابر خٽڪ

18،05،1986

02،06،1986

52.دين محمد بلوچ

02،06،1986

26،11،1986

53.سرمد سعيد خان

27،11،1986

11،09،1987

54.دائود احمد

29،01،1987

11،09،1987

55. سرمد سعيد خان

11،09،1987

05،06،1988

56.علي اڪبر ڀنگوار

05،06،1988

03،01،1988

57.نادر حسين کوسو

04،01،1989

02،02،1989

58.محمد اڪبر خان

14،02،1989

15،09،1989

59.سليم اختر صديقي

02،10،1989

15،09،1989

60.            دين محمد بلوچ

22،02،1990

20،06،1990

61. سيد ذوالفقار علي شاهه

21،06،1990

02،07،1990

62.            سي. ڪي چاچڙ

02،07،1990

28،08،1990

63.            نادر حسين کوسو

28،08،1991

19،02،1991

64.            اختر علي جانوري

19،02،1991

18،10،1991

65.غلام حيدر جمالي

18،10،1991

13،04،1992

66.            علي اڪبر ڀنگوار

22،04،1992

03،08،1993

67.            مشتاق شاهه

03،08،1993

16،12،1993

68.            محمد اڪبر

18،12،1993

15،01،1994

69.            عبدالعزيز بلو

22،01،1994

17،11،1994

70.            غلام شبير شيخ

17،11،1994

11،07،1996

71. اي. ڊي. خواجا

11،07،1996

29،09،1996

72.            غلام قادر ٿيٻو

26،11،1996

06،03،1997

73.            ڪيپٽن ظفر اقبال اعواڻ

09،03،1997

18،06،1998

74.            غلام حيدر جمالي

18،06،1998

25،03،1999

75.سردار عبدالمجيد

26،03،1999

31،12،1999

76.            مشتاق احمد مهر

01،01،2000

11،04،2002

77.            طاهر نويد

11،04،2002

24،07،2002

78.            علي اڪبر ڀنگوار

24،07،2002

10،04،2004

79.            جاويد عالم اوڊو

10،04،2004

10،02،2005

80.            رخسار احمد کهاوڙ

10،02،2005

29،01،2006

81. نادر حسين کوسو

31،01،2006

اڄ تائين

ڊسٽرڪٽ سيشن جج:

دادو ضلعي 1931ع تي وجود ۾ آيو. قيام پاڪستان بعد جيڪي ڊسٽرڪٽ سيشن جج صاحبان مقرر ٿيا. انهن جي فهرست ملي آهي. اها فهرست تفصيل سان هيٺ بيان ڪجي ٿي.

1.      رحيم بخش منشي

18،10،1948

04،01،1949

2.     غلام رسول سومرو

05،01،1949

15،06،1949

3.     غلام حيدر مغل

05،01،1949

30،04،1950

4.     غلام رسول شيخ

01،01،1950

24،04،1953

5.     سيد احمد محمود غزنوي

25،04،1953

02،09،1953

6.     قمبر علي بيگ مرزا

03،09،1953

09،01،1954

7.     غلام حيدر مغل

10،01،1954

22،03،1954

8.     مولا بخش لغاري

23،03،1954

13،06،1954

9.     ماما عزيزالله ميمڻ

14،06،1954

15،10،1954

10. غلام حسين شيخ

16،10،1954

03،10،1956

11.  قمبر علي بيگ مرزا

04،10،1956

07،03،1957

12. حامد علي ميمڻ

08،03،1957

08،04،1957

13. قمبر علي مرزا

09،04،1957

28،02،1958

14. عزيزالله ميمڻ

01،03،1958

06،10،1960

15. اي. ڊي. علي حيدر

07،10،1960

12،01،1963

16. اي. جي محمد علي

13،01،1963

23،02،1964

17. مولا بخش لغاري

24،02،1964

31،07،1965

18. سيد ضيا حسين

01،08،1965

03،10،1965

19. غلام حسين شيخ

04،10،1965

03،11،1965

20.            حامد علي ميمڻ

21،11،1965

29،12،1966

21. جي. اين قادري

10،03،1967

31،11،1969

22.            سيد ضيا حسين

01،12،1969

22،04،1969

23.            محمد اشتياق حسين

23،04،1969

23،04،1971

24.            احمد خان بارڪزئي

26،04،1971

13،04،1974

25.مولا بخش سانگي

04،04،1974

15،04،1974

26.            ڌڻي بخش

16،12،1974

09،05،1976

27.            علي نواز ٻڍاڻي

10،05،1976

06،11،1976

28.            محمد اويس

17،11،1976

07،12،1977

29.            خدا بخش قاضي

08،12،1977

01،09،1979

30.            سيد اقبال حسين

19،10،1979

21،09،1980

31. ناصر حسين جعفري

22،09،1980

30،01،1981

32.            عبدالعزيز ميمڻ

05،03،1981

15،08،1981

33.            الله بخش ميمڻ

16،08،1981

10،08،1982

34.            امان الله عباسي

27،02،1982

03،06،1982

35.ناظم حسين صديقي

23،06،1982

05،09،1984

36.            غلام محمد راجپوت

13،09،1984

03،07،1985

37.            شبير احمد

07،07،1985

26،02،1986

38.            سليم الدين ميمڻ

12،03،1986

02،06،1986

39.            قيصر احمد حامدي

07،06،1986

31،10،1986

40.            سليم الدين ميمڻ

01،11،1986

01،12،1986

41. قادر بخش عمراڻي

01،12،1986

09،04،1987

42.            قاضي محمد حسين

14،04،1987

26،06،1988

43.            عبدالغني گذدر

04،12،1988

12،04،1989

44.            اي. جي بچاڻي

12،04،1989

01،06،1989

45.لعل چند پيسواڻي

22،06،1989

21،08،1990

46.            عبدالحميد ابڙو

01،09،1990

29،09،1992

47.            خادم حسين جوڻيجو

06،10،1992

13،01،1995

48.            غلام نعمان شيخ

17،01،1995

18،08،1996

49.            سيد ارشاد علي شاهه

21،08،1996

23،11،1996

50.محمد شفيق آرائين

23،11،1996

22،10،1997

51. اڪبر ايم. ميمڻ

22،10،1997

22،12،1998

52.رحمت حسين جعفري

07،01،1999

06،05،1999

53.پرويز خان چانگ

29،05،1999

20،10،1999

54.حسين بخش کوسو

20،10،1999

08،07،2000

55. سيد حسن فيروز

04،09،2000

31،10،2003

56.اعظم انور بلوچ

06،12،2003

13،12،2004

57.بشير احمد کوسو

13،12،2004

09،07،2005

58.امير علي ٿري

14،04،2005

اڄ تائين

سول اسپتال جا سول سرجن ۽ ميڊيڪل سپرينٽينڊنٽ:

دادو سول اسپتال جي پراڻي ۽ قديم حيثيت آهي. هن اسپتال جو سنگ بنياد ليڊي گراهام 16 مارچ 1940ع تي رکيو، سنگ بنياد تي جيڪا عبارت لکيل آهي. ان جي عبارت انگريزي ۾ آهي، لکيل عبارت جو نمونو هيٺ ڏجي ٿو.

Lady Graham Hospital Dadu

The foundation stone was Laid by:

Lady Graham on 16th March 1940

پهريائين هيءَ اسپتال، چند وارڊن تي مشتمل هئي، جنهن ۾ سرجيڪل وارڊ، ميديڪل وارڊ، شعبئه حادثات ۽ زنانو وارڊ شامل هئا. هي اسپتال آهستي آهستي وڌندي رهي، شهري آبادي وڌڻ سبب هيءَ اسپتال وچ شهر ۾ اچي وئي آهي. هن وقت وڏي اسپتال جو ڏيک ڏئي رهي آهي. هن اسپتال ۾ ڪيترن ئي علائقن مان مريض علاج ڪرائڻ اچن ٿا. دادو سول اسپتال ۾ ڪيترائي شعبه قائم ڪيا ويا آهن. جن ۾ اکين جو شعبو، ٻارڙن جو شعبو، دل جو شعبو، گردن جو وارڊ، شعبه حادثات شامل آهن. هن اسپتال ۾ جيڪو عملو آهي، ان ۾ سول سرجن سيد غوث علي شاهه، ايڊيسنل سول سرجن ڊاڪٽر غلام رسول لاشاري، ايڊيشنل ميڊيڪل سپرنٽينڊنٽ ڊاڪٽر شهناز قريشي، آر. ايم. او ڊاڪٽر عبدالرزاق ابڙو، پيٿالاجسٽ ڊاڪٽر علي احمد سومرو، ريڊيالاجسٽ ڊاڪٽر محمد حسن منگي، اکين جو ماهر ڊاڪٽر گلزار احمد شيخ، سرجن ڊاڪٽر غلام قاسم چانڊيو، فزيشن ڊاڪٽر علي حسين بالادي، يورالاجسٽ ڊاڪٽر نثار احمد شيخ، چيسٽ اسپيشلسٽ ڊاڪٽر محمد رفيع صديقي، دل جو ماهر ڊاڪٽر منظور احمد شيخ، ايس، ايم او ڊاڪٽر سيف الله سومرو، ڊاڪٽر غلام علي سيال، ڊاڪٽر صلاح الدين لاکير، ڊاڪٽر نصير احمد سميجو، ڊاڪٽر صغر پنهور، ڊاڪٽر توفيق احمد ميمڻ، ڊاڪٽر غلام حسين پنهور، ٻارڙن جا ماهر ڊاڪٽر عبدلرزاق جوڻيجو، ڊاڪٽر محمد نواز کوکر، ايس، ايم او، محمد اصغر ملڪ، ڊاڪٽر روشن علي چنا، ڊاڪٽر مختيار پنهور، ڊاڪٽر طالب حسين عباسي، ڊاڪٽر ستيش ڪمار، ڊاڪٽر وجئه ڪمار، ڊاڪٽر ياسين ڏاوڇ، ڊاڪٽر نياز احمد ڪلهوڙو ڊاڪٽر نورالدين سولنگي، ڊاڪٽر حفيظ شيخ، ڊاڪٽر محمد ضمير لنڊ ۽ ڊاڪٽر منظور احمد هنڱورو جيڪي سول اسپتال جو سنگ بنياد تاريخ 16 مارچ 1940ع ۽ افتتاح تاريخ 5 مارچ 1941ع تي ليڊي گراهام ڪيو. اڄ تائين سول اسپتال ۾ جيڪي سول سرجن ۽ ميڊيڪل سپرنٽينڊنٽ آيا انهن جي فهرست هيٺ ڏجي ٿي:

1.      خان بهادر ڊاڪٽر عبدالعزيز عباسي

15،03،41

05،09،47

2.     ڊاڪٽر اي. ايڇ چوڌري

06،09،47

31،06،47

3.     ڊاڪٽر ٽي. ايم. اسراڻي

03،06،47

02،04،48

4.     ڊاڪٽر عبدالرسول

05،04،48

20،09،48

5.     ڊاڪٽر اين. ايم سومرو

21،09،48

30،11،48

6.     جي. ايم. بارڪزئي

01،12،48

25،06،49

7.     ڊاڪٽر عبدالرسول

26،06،49

21،06،52

8.     ڊاڪٽر امين اي. شيخ

01،07،52

26،06،93

9.     ڊاڪٽر ايس. ايم. اظهر جعفري

27،06،53

25،01،55

10. ڊاڪٽر مير ممتاز علي تاج

26،01،55

07،01،55

11.  ڊاڪٽر سيد غلام مجتبيٰ

08،10،55

05،05،56

12. ڊاڪٽر ايم. اي. سولنگي

06،05،56

03،06،56

13. ڊاڪٽر نور احمد ميمڻ

04،06،56

14،03،57

14. ڊاڪٽر محمد رفيق چوڌري

15،03،57

28،09،58

15. ڊاڪٽر عبدالصدر عالم

29،09،58

08،01،59

16. ڊاڪٽر محمد رفيق چوڌري

09،01،59

17،09،60

17. ڊاڪٽر ڪي. ڪي ڀٽو

18،09،60

19،12،60

18. ڊاڪٽر ايم. ايس. سولنگي

20،12،60

31،05،61

19. ڊاڪٽر نور احمد ميمڻ

01،06،61

18،11،63

20.            ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

06،11،72

31،05،31

21. ڊاڪٽر احمد علي ڊومڪي

01،07،72

04،04،82

22.            ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

05،04،82

16،04،88

23.            ڊاڪٽر عبدالقيوم شيخ

16،04،88

18،08،89

24.            ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

19،08،89

05،05،90

25.ڊاڪٽر شرف الدين بلوچ

06،09،90

11،09،90

26.            ڊاڪٽر غلام قادر قريشي

12،09،90

15،12،90

27.            ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ کهاور

16،12،90

28،02،93

28.            ڊاڪٽر شرف الدين بلوچ

28،02،93

29،06،95

29.            ايم. اي. نوراني

29،06،95

23،09،95

30.            ڊاڪٽر غلام رسول لاشاري

23،09،95

28،08،97

31. ڊاڪٽر عبدالستار ميمڻ

28،08،97

10،05،99

32.            ڊاڪٽر شرف الدين بلوچ

17،08،99

26،12،2000

33.            ڊاٽر غلام رسول لاشاري

31،08،2000

28،01،2002

34.            ڊاڪٽر جاويد ڏاوڇ

28،01،2002

04،05،2005

35.ڊاڪٽر سيد غوث علي شاهه

04،05،2002

اڄ تائين

ميڊيڪل سپرنٽينڊنٽ:

1.      ڊاڪٽر محمد رفيق چوڌري

19،11،63

15،03،66

2.     ايس. اي شيخ

16،03،66

04،08،66

3.     ڊاڪٽر محمد سڄڻ ميمڻ

27،01،67

24،11،67

4.     ڊاڪٽر آفتاب احمد قريشي

08،12،67

31،01،71

5.     ڊاڪٽر خالد رشيد

20،02،71

07،06،71

6.     ڊاڪٽر گل محمد ڏاوڇ

08،06،71

12،03،72

7.     ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

28،03،72

08،10،72

8.     ڊاڪٽر عبدالصمد ميمڻ

09،10،72

05،11،72

9.     ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

06،11،72

31،05،73

ڊسٽرڪٽ هيلٿ آفيسر، اي. ڊي. او هيلٿ:

1.      ڊاڪٽر ميان فضل رحمان

23،08،1966

29،08،1967

2.     ڊاڪٽر گل محمد ڏاوڇ

30،08،1967

07،06،1971

3.     ڊاڪٽر خالد رشيد

08،06،1971

26،07،1972

4.     ڊاڪٽر منصور علي شاهه

02،08،1972

31،10،1972

5.     ڊاڪٽر عبدالرؤف سومرو

02،11،1972

25،08،1975

6.     ڊاڪٽر غلام سرور مستوئي

26،08،1975

24،10،1975

7.     ڊاڪٽر گل محمد شيخ

25،10،1975

24،11،1975

8.     ڊاڪٽر احمد علي ڊومڪي

26،11،1975

25،07،1975

9.     ڊاڪٽر قاضي نبي بخش

26،07،1977

09،02،1978

10. ڊاڪٽر احمد علي ڊومڪي

10،02،1978

26،03،1978

11.  ڊاڪٽر خير محمد شيخ

27،03،1978

30،07،1978

12. ڊاڪٽر احمد علي ڊومڪي

31،07،1978

15،08،1978

13. ڊاڪٽر شمشاد احمد خان

16،08،1978

16،12،1978

14. ڊاڪٽر احمد علي ڊومڪي

16،12،1978

07،02،1979

15. ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ کهاوڙ

08،02،1979

13،12،1985

16. ڊاڪٽر رفيق احمد ميمڻ

14،12،1985

04،04،1987

17. ڊاڪٽر مشتاق احمد ميمڻ

07،04،1987

20،10،1987

18. ڊاڪٽر غلام قادر قريشي

20،10،1987

18،07،1989

19. ڊاڪٽر عبدالڪريم نوراني

18،07،1989

23،10،1993

20.            ڊاڪٽر غلام مصطفيٰ کهاوڙ

23،10،1993

21،08،1996

21. ڊاڪٽر عبدالخالق جوکيو

21،08،1996

19،03،1997

22.            ڊاڪٽر خادم حسين لاکير

19،03،1997

26،02،2000

23.            ڊاڪٽر شرف دين بلوچ

26،02،2000

09،03،2001

24.            ڊاڪٽر قلندر بخش کهرو

09،03،2001

13،08،2001

اي. ڊي. او هيلٿ:

1.      ڊاڪٽر شرف دين بلوچ

13،08،2001

28،07،2002

2.     ڊاڪٽر خادم حسين لاکير

22،07،2002

13،05،2003

3.     ڊاڪٽر مولا بخش جمالي

03،05،2003

03،11،2004

4.     ڊاڪٽر ڌني بخش ٿيٻو

03،11،2004

اڄ تائين

محڪم آبپاشي جا انجنيئر:

دادو شهر ۾ اريگيشن، بلڊنگس، روڊس هاءِ ويز ۽ ايجوڪيشن ورڪس جي انجنيئرن جون آفيسون آهن، جن جي ڪم جي نوعيت کاتن جي حوالن سان مختلف آهي. اريگيشن انجنيئرن جو ڪم آهي واهن، چئنلن، شاخن، مائينرن ۽ ڊسٽريبوٽرن جي سار سنڀال، واهن جي کوٽائي، سلٽ ڪليئرنس (لٽ ڪڍڻ) انهن جا ڪنارا مضبوط رکڻ، پاڻي جي گهربل گيج ۽ والاشي برقرار ڪرڻ پاڻي جي صحيح ورچ، هيڊ ورڪس، ريگيوليٽرن کي صحيح  حالت ۾ رکڻ، مورين ۽ ماڊيولن کي صحيح حالت ۾ رکڻ، انهن کي ڀڃ ڊاهه يا ٻاهرين هٿ چراند کان محفوظ رکڻ، فصلن کي مهلائتو پاڻي پهچائڻ، دريائي ٻوڏن کان شهري ابادين کي بچائڻ، بندن جي حفاظت ڪرڻ ۽ انهن سڀني ڳالهين جو رڪارڊ رکڻ، اريگيشن کاتو زراعت لاءِ ريڙهه جي هڏي جو ڪم ڏئي ٿو. ڇو ته زمينون ڪيتريون ئي قيمتي ۽ زرخيز ڇو نه هجن پر جيڪڏهن پاڻي نه هجي ته اهي ڪابه قيمت نه ٿيون رکن. ان ڪري هن کاتي جو زمينن کي آباد ۽ زرخيز رکڻ لاءِ اهم ڪردار رهي ٿو.

رڪارڊ مان ظاهر آهي ته سدرن دادو ڊويزن جو بنياد 1933ع ۾ پيو ۽ هن ڊويزن ۾ هيٺيان انجنيئر رهيا. جن جي نوڪري جو مدو پڻ اڳيان ڄاڻائجي ٿو.

1.      سٽر ايڇ پي مٿراڻي

07،04،1929

04،06،1933

2.     اين بي شاهه

04،06،1933

05،10،1933

3.     ايڇ. پي مٿراڻي

05،10،1933

07،12،1933

4.     جي اين رگهواڻي

07،12،1933

13،10،1935

5.     اين جي ڪي مرتي

13،10،1935

30،091936

6.     ايڇ پي مٿراڻي

01،10،1936

03،03،1938

7.     هرومل هوتچند

03،03،1938

08،11،1940

8.     سيتلداس بي هيراڻي

08،11،1940

14،12،1942

9.     ايم. ايڇ گدواڻي

14،12،1942

09،06،1945

10. سٽر پي آرگوراجاڻي

09،06،1945

16،06،1946

11.  اي. آر قاضي

17،06،1947

14،05،1947

12. بولچند بي. ڀنڀرا

14،05،1947

05،02،1948

13. ايم. اي. لاڙڪ

05،02،1948

21،02،1948

14. اي جي شيخ

22،02،1948

10،02،1949

15. ايف ڊي نانگراڻي

11،02،1949

03،07،1950

16. ايس. ايم رفيع احمد

03،07،1950

18،04،1951

17. ڪي. ايس. ميمڻ

18،04،1951

14،04،1952

18. آر ٽي رامچنداڻي

14،04،1952

27،09،1952

19. حاجي محمد هاشم

28،09،1952

10،10،1955

20.            آر ٽي رامچنداڻي

11،01،1955

30،04،1957

21. عبدالحڪيم ميمڻ

30،04،1957

18،09،1957

22.            محمود علي ميمڻ

18،19،1957

29،10،1957

23.            جي. واءِ شيخ

29،10،1957

08،04،1958

24.            آر ٽي رامچنداڻي

08،04،1958

19،05،1958

25.جي. اي حافظ

19،05،1958

24،11،1958

26.            آر ٽي رامچنداني

25،11،1958

28،11،1958

27.            اي. ايم سومرو

29،11،1958

06،01،1960

28.            محمد اسماعيل

06،01،1960

09،05،1962

29.            قمرالدين سهتو

09،05،1962

26،05،1962

30.            ستر محمودعلي ميمڻ

26،05،1962

06،03،1964

31. اي.ايم.هيسباڻي

07،03،1964

28،02،1965

32.            اي.ايڇ عالماڻي

01،03،1965

23،04،1965

33.            اي.ايم. هيسباڻي

23،04،1965

22،10،1965

34.            عبدالحمد شيخ

23،10،1965

25،02،1966

35.اي.اين جي عباسي

25،02،1966

25،08،1966

36.            عزيز احمد شيخ

25،08،1966

05،10،1966

37.            عبدالمجيد شيخ

05،10،1966

01،10،1968

38.            منير احمد شيخ

02،10،1968

14،10،1968

39.            صادق علي مرزا

14،10،1968

24،12،1969

40.            منير احمد شيخ

24،12،1969

13،03،1972

41. شمس الدين ميمڻ

13،03،1972

23،04،1972

42.            شمس الدين ميمڻ

24،04،1972

31،12،1972

43.            نورمحمد شيخ

31،12،1972

28،02،1973

44.            شمس الدين ميمڻ

28،02،1973

29،06،1974

45.رسول بخش شيخ

29،06،1974

09،07،1974

46.            جي جي ڇٽواڻي

09،07،1974

26،06،1975

47.            ماڌيو آر والا يتراڻي

26،06،1975

24،12،1978

48.            عبدالحميد شيخ

24،12،1978

06،02،1982

49.            غلام مصطفيٰ بلوچ

06،02،1982

16،03،1982

50.عزيز جي اختر

16،03،1982

02،03،1983

51. مسعود علي ارباب

02،03،1983

01،11،1984

52.غلام مصطفيٰ بلوچ

01،11،1984

04،02،1987

53.علي انور سيال

04،02،1987

21،11،1989

54.غلام علي عمراڻي

21،11،1987

04،04،1990

55. آغا اعجاز احمد خان

04،04،1990

17،09،1990

56.نظير حسين مغل

17،09،1990

13،05،1991

57.خالد حيدر ميمڻ

13،05،1991

19،06،1993

58.عبدالغني ميمڻ

19،06،1993

31،10،1993

59.علي انور سيال

31،10،1993

27،12،1993

60.            غلام عباس ابڙو

27،12،1993

02،02،1994

61. جاويد احمد طيباڻي

02،02،1994

18،07،1994

62.            غلام حيدر اي قريشي

18،07،1994

04،04،1995

63.            منظور احمد مگسي

04،04،1995

07،12،1995

64.            ارشاد احمد خواجه

07،12،1995

13،06،1997

65.علي دوست رونگهو

13،06،1997

02،09،1997

66.            عطا محمد سومرو

02،09،1999

22،04،2000

67.            عباس علي اعواڻ

22،04،2000

28،03،2001

68.            آفتاب احمد ابڙو

28،03،2001

03،06،2002

69.            صلاح الدين عباسي

03،06،2002

21،06،2002

70.            بشير احمد جتوئي

21،06،2002

02،07،2002

71. فيض احمد ميمڻ

02،07،2002

26،07،2002

72.            حبيب الله ڪابورو

26،07،2002

25،11،2004

73.            اشتياق احمد ميمڻ

25،11،2004

06،06،2005

74.            محمد مٺل عباسي

14،06،2005

18،02،2006

75.شفقت حسين

18،02،2006

اڄ تائين

پراونشل هاءِ ويز ڊويزن جو قيام:

پراونيشنل هاءِ ويز ڊويزن جو قيام 1973ع ۾ عمل ۾ آيو. ڪم جو دائره ڪار پوري ضلعي اندر آهي. هن ڊويزن کي ضلعي جي اندر مين روڊن، لنڪ روڊن ۽ شهر کان ڳوٺن وستين ۽ واهڻن تائين رستن جي ڄار وڇائڻ جو ڪم سونپيل آهي. ڪوبه خطو يا علائقو تيستائين ترقي نه ٿو ڪري سگهي. جيستائين ان جو مواصلاتي نظام صحيح نه آهي. ان حوالي سان هن ڊويزن جو ضلعي ۽ تعلقي جي حدن اندر نهايت رول رهيو آهي. هن ڊويزن ۾ پڻ جفاڪش ۽ محنتي انجنيئر رهيا آهن. جن جو تفصيل هن ريت آهي:

پرونيشنل هاءِ وي.ڊويزن جا انجنيئر:

1.      ايس.غيور حسين

25،07،1973

03،08،1974

2.     صاحبڏنو ميمڻ

04،08،1974

01،02،1975

3.     محمد سليم ميمڻ

02،02،1975

26،03،1975

4.     صاحبڏنو ميمڻ

27،03،1975

21،05،1975

5.     ايم.اي.باري

22،05،1975

06،11،1975

6.     غلام رسول بڙدي

07،11،1975

07،08،1977

7.     عبدالرزاق ڊومڪي

08،08،1977

13،08،1977

8.     عزيزالله شيخ

08،08،1977

29،08،1979

9.     بشير احمد خان

03،08،1979

12،09،1979

10. عبدالقادر شيخ

13،09،1979

07،10،1980

11.  نظر محمد سومرو

08،10،1980

15،11،1980

12. بشير احمد خان

16،11،1980

29،11،1980

13. عبدالقادر شيخ

30،11،1980

15،01،1981

14. بشير احمد خان

16،11،1981

10،04،1981

15. احمد حسين ٽالپور

11،04،1981

27،08،1983

16. بشير احمد خان

27،08،1983

04،09،1983

17. عبدالڪبير عقيلي

04،09،1983

23،09،1984

18. مير احمد حسين ٽالپور

24،09،1984

08،11،1986

19. خالقڏنو ميراڻي

09،11،1986

22،11،1986

20.            مير احمد حسين ٽالپور

23،11،1986

26،01،1987

21. خالقڏنو ميراڻي

26،11،1987

11،08،1988

22.            ممتاز علي قريشي

11،08،1988

21،08،1988

23.            عبداللطيف ڪلوڙ

21،08،1988

01،04،1990

24.            خالقڏنو ميراڻي

01،04،1990

17،09،1992

25.مير احمد حسين ٽالپور

17،09،1992

17،05،1993

26.            بشير احمد ميمڻ

22،05،1993

31،10،1993

27.            خالقڏنو ميراڻي

01،11،1993

13،05،1995

28.            بشير احمد ميمڻ

14،05،1995

30،06،1996

29.            غلام مصطفيٰ قاضي

08،07،1996

16،06،1997

30.            لياقت علي بلوچ

17،06،1997

30،06،1997

31. غلام مصطفيٰ قاضي

24،06،1997

27،06،1997

32.            منير احمد عباسي

27،06،1997

26،09،1997

33.            غلام مصطفيٰ قاضي

26،09،1997

26،09،1999

34.            بشير احمد جتوئي

26،03،1999

04،05،1999

35.غلام قادر لغاري

14،05،1999

09،06،1999

36.            بشير احمد جتوئي

23،06،1999

18،09،1999

37.            تاج محمد مهر

18،09،1999

20،03،2003

38.            هدايت الله ميمڻ

20،03،2003

 

39.            قطب الدين سومرو

 

 

40.            زاهد حسين ميمڻ

 

 

41. عبدالله سانگرو

 

 

بلڊنگس کاتي جا انجنيئر:

بلڊنگس کاتي جي انجنيئر جو ڪم آهي، ضلعي اندر جيڪي به سرڪاري جايون، آفيسون، اسپتالون ۽ هيلٿ سينٽر آهن. انهن جي مرمت ۽ نون آفيسن ۽ ٻين ترقياتي رٿائن تخت ٺهندڙ عمارتن جي تعمير جو ڪم ساليانه رٿائن ۽ حڪومت جي هٿ ۾ کنيل ٻين رٿائن تحت ضلعي ۾ جاين جي تعمير ڪرڻ، اهو سمورو ڪم بلڊنگس کاتي جي حوالي آهي. هن کاتي جو پڻ اهم رول آهي، جنهن ملڪ پبلڪ کي تمام گهڻو فائدو پوي ٿو. هن کاتي جو دفتر رڪارڊ موجب 1954ع کان هن ضلعي ۾ عمل ۾ آيو ۽ هيٺيان انجنيئر ڄاڻايل مدي مطابق رهيا.

1.      عبدالڪريم شيخ

09،05،1954

30،08،1955

2.     اي.ايف ڪيريو

30،08،1955

26،06،1956

3.     عبدالڪريم ميمڻ

26،06،1956

24،04،1959

4.     اي بدرالدين

24،04،1959

16،09،1959

5.     حافظ عبدالغفار

16،09،1959

05،04،1960

6.     عبدالڪريم شيخ

24،04،1960

11،10،1962

7.     نظير احمد

11،10،1962

08،12،1962

8.     حافظ حفظ الله

08،12،1962

07،08،1963

9.     جي.ڪي افغان

07،06،1963

14،09،1964

10. اي.اي بيگ

14،10،1964

11،08،1965

11.  سيف الله خان

11،08،1965

18،11،1966

12. غلام محمد جوڻيجو

18،11،1966

09،12،1967

13. مصيح الدين عباسي

09،12،1967

23،08،1968

14. اي.اي آرائين

23،08،1968

24،04،1970

15. ٽي.ايس شريف

24،04،1970

13،07،1970

16. ابوسعيد خان

13،07،1970

07،03،1973

17. سلطان احمد خان

07،03،1973

24،01،1977

18. سردار شفيع محمد ساند

24،01،1977

16،12،1979

19. سلطان احمد خان

16،12،1979

09،05،1983

20.            ٽي.ايس شريف

09،05،1983

21،08،1983

21. عبدالجبار خان

22،08،1983

23،02،1985

22.            محمد ابراهيم سومرو

23،02،1985

04،12،1986

23.            حبيب الله ميمڻ

04،12،1986

08،07،1990

24.            سردار شفيع محمد ساند

18،07،1990

24،05،1993

25.غلام اڪبر شيخ

24،05،1993

12،07،1993

26.            علي محمد شيخ

12،07،1993

24،11،1994

27.            عبدالرشيد جتوئي

15،12،1994

24،11،1994

28.            قطب الدين سومرو

24،11،1994

22،12،1994

29.            مدد علي آرائين

22،12،1994

26،04،1995

30.            قطب الدين سومرو

26،04،1995

23،07،1995

31. محمد زمان لاشاري

23،07،1995

31،05،1997

32.            روشن علي آگرو

31،05،1997

06،06،1997

33.            تاج محمد آرائين

06،06،1997

28،06،1997

34.            علي اڪبر ابڙو

28،06،1997

12،12،1998

35.نظير احمد يوسفاڻي

12،12،1998

21،05،2001

36.            جاويد اقبال ميمڻ

21،05،2001

17،08،2001

37.            عبدالغني ميمڻ

17،08،2001

اڄ تائين

ايجوڪيشن ورڪس جا انجنيئر:

ايجوڪيشن ورڪس کاتي جي آفيس دادو ضلعي ۾ 1987ع ۾ قائم ٿي. جيڪا پهرين لاڙڪاڻي جي ايجوڪيشن ورڪس ڊويزن تحت سب ڊويزن طور ڪم ڪندي هئي. ان کي ڊويزن جو درجو 1987ع ۾ ڏنو ويو. هي کاتو اصل ۾ تعليمي ادارن جي تعمير لاءِ بلڊنگس کاتي کان الڳ ڪيو ويو. هو ته جيئن تعليمي ادارن جي تعمير ۽ مرمت نهايت تسلي بخش نموني ڪئي وڃي، هن کاتي به تمام سٺي ڪارڪردگي ڏيکاري آهي. موجوده وقت ضلعي ۾ سڀني تعليمي ادارن جهڙوڪ ڪاليج، هاءِ اسڪولن، مڊل اسڪولن، پرائمري اسڪولن جي عمارتن جو چڱو خاصو تعداد تعمير ڪيو آهي. اهڙي طرح تعمير ۽ ڪوالٽي جي حساب سان هي کاتو پنهنجي دائره ڪار ۾ نمايان آهي. هن دفتر ۾ هيٺيان انجنيئر رهيا آهن:

1.      معشوق علي بلوچ

16،02،1987

10،08،1989

2.     عبدالحليم غوري

11،08،1989

08،12،1989

3.     محمد علي ميمڻ

09،12،1989

26،09،1998

4.     فيرومل پي.راهڙ

26،09،1998

22،08،1998

5.     فيرومل پي.راهڙ

22،08،2001

18،11،2004

6.     محمد يعقوب لُنڊ

19،11،2004

اڄ تائين

هاءِ.وي ڊويزن جا انجنيئر:

هاءِ وي ڊويزن ڪي.اين شاهه جنهن جي حصي ۾ روڊس جو ڪم مليل آهي ته تعلقي ڪي.اين شاهه جي روڊن جي تعمير ۽ مرمت ڪري اها آفيس پڻ 4،7،1996 تي کلي، ان جو دفتر دادو ۾ رکيو ويو، ۽ دائره ڪار وڌايو ويو، اها آفيس ضلعي حڪومتن جي قيام تحت ڊسٽرڪٽ آفيسر روڊس دادو جي نئين مالي سال کان ڪم ڪرڻ لڳي آهي. ان آفيس ۾ هيٺيان انجنيئر پنهنجي ڄاڻايل مدي مطابق رهيا آهن.

1.      بشير احمد

04،07،1996

15،12،1996

2.     عبدالستار سولنگي

17،12،1996

06،03،1997

3.     بشير احمد جتوئي

06،03،1997

30،08،1997

4.     عبدالله سانگهڙو

09،09،1997

14،10،1997

5.     بشير احمد جتوئي

15،10،1997

19،07،2000

6.     خالق ڏنو ميراڻي

19،07،2000

29،05،2001

7.     غلام قادر لغاري

01،09،2001

31،08،2001

8.     غلام قادر لغاري

19،2001

03،10،2002

9.     عبدالغني ميمڻ

3،10،2002

 

مختيارڪارن جي فهرست:

دادو تعلقه لاڙڪاڻه ضلع گزيٽيئر موجب 1843ع ۾ وجود ۾ آيو. مون کي صرف سال 1990ع کان مختيارڪارن جي فهرست ملي آهي جيڪا قارئين لاءِ پيش ڪري رهيو آهيان.

1.      پير بخش اُڄڻ

12،09،1990

16،05،1991 تائين

2.     غلام قادر ميمڻ

16،05،1991

10،07،1992

3.     محمد سليمان اوٺو

11،07،1992

02،08،1992

4.     محمد خان سومرو

02،08،1992

10،08،1993

5.     محمد اسحاق ميمڻ

21،08،1993

08،03،1994

6.     غلام رسول کهرو

08،03،1994

24،04،1994

7.     گل محمد لغاري

24،04،1994

10،07،1994

8.     قمرالدين ميمڻ

10،07،1994

09،10،1994

9.     احسان علي قريشي

12،10،1994

10،11،1994

10. عبدالجبار ميمڻ

10،11،1994

19،02،1995

11.  محمد علي شيخ

19،02،1995

26،02،1995

12. عبدالجبار ميمڻ

26،02،1995

06،04،1995

13. غلام رسول کهرو

06،04،1995

11،04،1995

14. حاجي محمد سليمان اوٺو

11،04،1995

30،04،1995

15. نظام الدين ٺٽيار

30،04،1995

21،12،1996

16. غلام محمد کوسو

21،12،1996

27،03،1996

17. نظام الدين ٺٽيار

27،03،1996

04،10،1999

18. امداد حسين ڪتريو

04،10،1999

03،02،2000

19. لال محمد ڪلهوڙو

03،02،2000

11،04،2002

20.            محمد حنيف خاصخيلي

11،04،2002

23،07،2002

21. غازي خان ٽالپر

23،07،2002

15،05،2004

22.            علي گل ڇڇر

15،05،2004

01،11،2004

23.            عبدالغفار سومرو

01،11،2004

16،02،2006

24.            محمد حسن لنڊ

16،02،2006

کان اڄ تائين

دادو ضلعي جا چيئرمين ۽ ايڊمنسٽريٽر:

دادو ضلعو 1931ع ۾ قائم ٿيو. اڄ تائين جيڪي پريزيڊنٽ چيئرمين ۽ ايڊمنسٽريٽر مقرر ٿيا. ان جو تفصيل هيٺ ڏجي ٿو.

1.      خانبهادر محمد پريل ڪلهوڙو

18،04،1933

03،09،1935

2.     خانبهادر يارمحمد جوڻيجو

04،09،1935

01،03،1936

3.     نجم الدين آخوند

01،04،1936

30،06،1938

4.     خانبهادر محمد پريل ڪلهوڙو

01،07،1938

20،04،1941

5.     سيد گل محمد شاهه

21،04،1941

31،10،1946

6.     مٺارام

01،11،1946

31،12،1946

7.     سيد گل محمد شاهه

01،01،1947

30،09،1954

8.     الحاج عبدالمجيد جتوئي

01،01،1954

22،11،1954

9.     شاهه محمد شيخ ايڊمنسٽريٽو

23،11،1954

24،11،1954

10. سيد قطب علي شاهه

25،11،1954

26،01،1955

11.  شفيع محمد سهتو

27،01،1955

31،03،1955

12. غلام عمر صديقي

01،04،1955

30،09،1955

13. عبداللطيف پنهور

01،10،1955

03،09،1956

14. نورمحمد ڀٽي

04،06،1956

26،09،1956

15.  مسيح الزمان

25،09،1956

10،11،1956

16. غلام اڪبر

10،11،1956

11،12،1956

17. محمد الياس يوسفاڻي

11،12،1956

18،01،1957

18. ڪشنچند جي گرماني

14،02،1957

13،02،1957

19. عبدالمجيد خان

14،02،1957

13،04،1958

20.            الحاج عبدالمجيد جتوئي

14،04،1958

03،05،1958

21. عبدالمجيد اي خان

04،05،1958

14،04،1959

22.            محمد سومار ميمڻ

15،04،1959

28،04،1960

23.            مظهرعلي شيخ

29،04،1960

30،06،1961

24.            محمد اسماعيل ميمڻ

15،06،1961

10،05،1963

25.ايس.اي ڊبليو معيني

11،05،1963

15،01،1964

26.            ايم.اي صادق

16،01،1964

29،09،1965

27.            آغا رفيق احمد

30،09،1965

15،12،1965

28.            آصف فصيح الدين

16،12،1965

18،06،1966

29.            مظهر رفيح

19،06،1966

09،10،1967

30.            علي نواز شيخ

11،10،1967

17،10،1967

31. سيد سردار احمد

18،10،1967

21،03،1969

32.            فضل الاهي ملڪ

22،03،1969

25،10،1969

33.            الله بخش سومرو

26،10،1969

17،01،1971

34.            طارق محمود امين

18،01،1971

14،06،1971

35.طارق محمود امين

15،06،1971

18،02،1972

36.            علي ڏنو ايم.پنهور

19،02،1972

26،03،1974

37.            محمد هاشم ميمڻ

27،03،1974

10،06،1976

38.            تاج محمد قريشي

10،06،1976

01،09،1977

39.            الطاف حسين قادري

01،09،1977

16،11،1979

40.            پير بخش خاصخيلي

17،11،1979

13،11،1983

41. پير غلام شاهه

14،11،1983

29،11،1987

42.            اشفاق احمد ميمڻ

29،11،1987

31،12،1987

43.            حبيب رحمان شيخ

01،01،1988

05،10،1992

44.            سيد نصيرمحمد شاهه

06،10،1992

02،08،1993

45.گل محمد عمراڻي

02،08،1993

03،08،1993

46.            مير محمد پرهياڙ

04،08،1993

05،03،1994

47.            سيد علي رضا شاهه

06،03،1994

22،02،1995

48.            مشتاق احمد ميمڻ

22،02،1995

17،17،1996

49.            سيد صالح شاهه

07،07،1996

07،12،1996

50.محمد صديق ميمڻ

08،12،1996

05،03،1997

51. عبدالرزاق عباسي

06،03،1997

29،11،1997

52.علم الدين بلو

29،11،1997

 

ناظم:

53.ملڪ اسد سڪندر آگسٽ 2001 کان 2005 تائين

54.ڪريم علي جتوئي 2005 کان اڄ تائين

ميونسپل ڪاميٽي جا ائڊمنسٽريٽر:

1.            سيد جڙيل شاهه پريزيڊنٽ

2.           واحد بخش ايڊمنسٽريٽر

3.           شفيع محمد آخوند

4.           عبدالمجيد اي.خان

5.           علي بخش ڪاڪا

6.           محمد عرس شورو

7.           يعقوب عالماڻي

8.           محمد هاشم ايم.قاضي

9.           عبدالعليم عقيلي

10.       محمد اسماعيل قاضي

11.        عبدالعليم عقيلي

12.       محمد شفيع

13.       عبدالعليم عقيلي

14.       محمد هاشم ايم.قاضي

15.       سيد امداد علي شاهه بخاري

16.       محمد هاشم ايم.قاضي

17.       سيد عبدالرحمــٰن شاهه

18.       سيد امداد علي شاهه

19.       الاهي بخش ايم.لاشاري

20.      شيخ علي نواز

21.       آغا شهاب الدين

22.      الله ڏنو

23.      غلام سرور

24.      سيد الله ڏنو شاهه

25.      محمد انور شيخ

26.      ايوب يوسف رضوي

27.      بلديو مٿراڻي

28.      علي محمد شيخ

29.      عبدالحڪيم شيخ

30.      اختر احمد ڀُٽو

31.       علي نواز افغان

32.      محمد امين جي.ملڪ

33.      خدا بخش شيخ

34.      نورمحمد خان

35.      غلام حسين قريشي

36.      حاجي رسول بخش ميمڻ

37.      غلام حسين ميمڻ

38.      شبير احمد سومرو

39.      محمد ابراهيم ميمڻ

40.      الله ڏنو ايم.هيسباڻي

41.       عنايت الله ڀُٽو

42.      محمد ابراهيم ڀُٽو

43.      محمد حسين ڳاهو

44.      محمد حسن قريشي

45.      لياقت علي آرائين

46.      حاجي رسول بخش ميمڻ

47.      سيد ارباب علي شاهه معصومي

48.      مهتاب احمد شيخ

49.      عبدالسميع شڪيل احمد آخوند

50.      مهتاب احمد شيخ

51.       بشير احمد چنا

52.      گل محمد عمراڻي

53.      مير محمد پرهياڙ

54.      هادي بخش شيخ

55.       ضياءُالدين ناريجو

56.      هادي بخش شيخ

57.      خالي

58.      غلام اڪبر لغاري

59.      سهيل اديب بچاڻي ايڊمنسٽريٽر

60.      امداد حسين تُنيو

61.       محمد ابراهيم ميمڻ

62.      خان محمد چانڊيو

63.      محمد ابراهيم ميمڻ

تعلقي دادو جا ناظم:

1.            انجنيئر سيد ظفر علي شاهه

2.           رئيس نبي بخش خان لُنڊ

 

دادو تعلقي جو تاريخي ورثو

 

لوهم جو دڙو:

لوهم جو دڙو دادو تعلقي ۾ پيارو ڳوٺ اسٽيشن جي اتر ۾ ريلوي لائين کان اٽڪل هڪ فرلانگ اوڀر ۾ واقع آهي. هي دڙو دادو شگرمل پيارو ڳوٺ جي وجود ۾ اچڻ کان اڳ صحيح سلامت هو. مل جي وجود ۾ اچڻ کان پوءِ آهستي آهستي ٿي شرف آباد ڳوٺ ۾ بدلجي ويو. دڙي جي بربادي ۾ مل انتظاميه، ريلوي جي عملي ۽ تر جي جاهل ۽ نادان خوشامدي وڏيرن ۽ پنجابي آبادگارن ۽ پورهيتن جو هٿ ۽ دخل هو. بروقت انتظاميه قدم کڻي ها ته هي دڙو ائين تباهه برباد نه هجي ها. ڪن سڄاڻ وند شخصيتن آواز بلند ڪيو پر افسوس جو ان طرف ڪنهن به توجه نه ڏنو. محترم تاج صحرائي آثار قديم جي عملدارن، حيدرآباد جي ڪمنشنر ۽ ڊپٽي ڪمشنر دادو ۽ ان وقت جي ڊپٽي ڪليڪٽر لياقت آرائين کي خطن تارن رستي آگاهه ڪيو. ڊپٽي ڪليڪٽر لياقت علي آرائين تاريخ 6 جنوري 1979ع کان 18 آگسٽ 1980ع تائين انڪوائري به ڪئي. پر ڪو به کڙ تيل نه نڪتو.

محترم تاج صحرائي پنهنجي هڪ مقالي ۾ جيڪو ماه سيپٽمبر 1996ع ۾ ماهوار نئين زندگي ۾ شايع ٿيو. لکي ٿو ته راقم اهي دڙا آمريڪي ماهر ڊاڪٽر لوئيس فليم کي 22 ڊسمبر 1986ع ۾ گهمايا جرمن اسڪالر ڊاڪٽر هنس نيسان مادام مارگريٽ نيسان ۽ مسٽر محمد صديق سان گڏ 26 فيبروري 1983ع تي گهمايا ان وقت دڙي تي اڏاوتون زور شور سان جاري هيون.

ميان محمد صديق قديم آثارن جي کاتي ۾ نوڪري ۾ هو ۽ سندس مقرري هڙاپه ۾ هئي. اسان دڙن کي عبرت سان ڏسي رهيا هئاسين. ۽ جرمني ماهر اسان کي سوالي نظرن سان ڏسي ۽ تڪي رهيو هو.

دڙي جي هڪ بيهڪ قديم آثارن جي ماهر اين جي مجمدر تفصيلي رپورٽ پيش ڪئي آهي. هن اهي دڙا نومبر 1930ع ۾ گهميا هئا. ۽ تحقيق به ڪئي هئي. ۽ کوٽائي به ڪئي هئي. هن صاحب جي لکڻ موجب دڙا اوڀر کان اولهه طرف ست سؤ فوٽ ڊيگهه ۽ اتر کان ڏکڻ ڇهه سؤ فوٽ موڪر ۾ هئا. دڙا ان وقت آس پاس جي زمين کان 23 فوٽ مٿي اوچا هئا. هن صاحب جي کوٽائي کان اڳ ڪنهن هن دڙي سان هٿ چرانڊ ڪئي هئي. ان هٿ چرانڊ ڪرڻ وارن کي قديم شين سان دلچسپي نه هئي. کوٽائي جي سائنسي ۽ فني ڄاڻ نه هجڻ سببفائدي جي مقابلي ۾ گهڻو نقصان ڪيو ويو. تنهن کان سواءِ انهن کوٽائي مان کين ڇا مليو؟ ان بابت ڪنهن کي ڪا خبر نه آهي. باقي مسٽر ڊڪشٽ کي دڙن مٿان گهمندي ٽامي جون ٻه چار ننڍيون تسرايون چقمق پٿر مان گهڙيل کرپيون سپين جا ذرڙا ۽ ٻيو ٺڪراٺو مليو. جنهن جو مهين تهذيب سان تعلق ۽ هڪجهڙائي هئي. ان ساڳئي قسم جون شيون مجمدر کي به گهمندي ڦرندي حاصل ٿيون هيون.

مسٽر اين جي مجمدار هن دڙي کي موهن تهذيب وارن ماڳن سان ڀيٽيو آهي. هو صاحب لکي ٿو ته لوهو جي دڙن مان جيڪي باقيات حاصل ٿيون آهن. سي ساخت بيهڪ ۽ چٽسالي جي خيال کان مهين کان پوءِ جهڪر جي باقيات سان مشابهت رکن ٿيون. مسٽر لئمبرڪ به پنهنجي ڪتاب سنڌ جو جائزو ۾ به ساڳي ڳالهه لکي آهي. ماهرن جي نظر موجب هي دڙو ٻن تهذيبن تي مشتمل معلوم ٿئي ٿو. مجمدر کي کوٽائي دوران هيٺين تهه ۾ ٺڪراٽو به گهٽ ڏسڻ ۾ آيو هو. شايد ٿوري آبادي سبب گهٽ استعمال ۾ هوندو. هن جي لکڻ موجب جيئن کوٽائي هيٺ اونهائي ٿيندي ويئي. تيئن ٺڪراٺو گهٽ ٿيندو ويو. پر ائين نه چئي سگهبو ته ٺڪرايو بلڪل نه هو. مجمدر جي خيال موجب هيٺيان تهه اڃان وڌيڪ هيٺ هجن، جتي پاڻي جي نڪري اچڻ سبب کوٽائي ممڪن نه ٿي سگهي. جهڙي طرح مهين ۽ جهڪر جي دڙن ۾ ٿيو هو.

مجمدار لکي ٿو ته وڌيڪ پراڻن ۽ هيٺين تهه مان وسندي جي پهرين دور ۾ ڀتين جي بنيادن مان جيڪو ٺڪراتو مليو آهي. سو هوبهو سنڌو ٺڪراٺي جهڙو آهي. ٿلهو جنهن مان ڪاري رنگ واري چٽسالي ٿيل آهي. جڏهن ته ٿانون جو استر ڳوڙهي ڳاڙهي رنگ ۾ رڱيل آهي. اهو ٺڪراٺو ڇهن فوٽن جي تهه ۾ مليو ٻه فوٽ زمين ۾ اند ر۽ چار فوٽ زمين مٿان. انهن دڙن مان ٺڪراٺو تمام سهڻي نموني جو پڪو هو. ان جي مٽي به چڱي طرح ڳوهيل هئي. مٽي ۾ واري ۽ ابرق جا جزا چڱي انداز ۾ مليل هئا. جنهن مان ثابت ٿي ٿيو ته سنڌو درياءُ جو وهڪرو ان دور يعني ٽامي ۽ ڪنجهي جي دور ۾ لوهم شهر جي ڀرسان وهندو هوندو. ان ڳالهه جي تصديق مسٽر ليمبرڪ به چئي آهي.

ٻئي قسم وارو ٺڪراٺو يعني وسندي جي ۽ پوئين دور وارو ٺڪرايو سٺو ۽ چڱي طرح پڪل به نه هو. ان جي مٽي چڱي طرح ڳوهي لسي ۽ ملائم به گهٽ ڪيل هئي. نتيجي ۾ ٿانون جي ساخت سٺي ۽ وٺندڙ نه رهي هئي. تنهن کان سواءِ ٿانون مٿان استر ۽ چٽسالي جي رنگن ۾ به فرق ٿي نظر آيو. ان سبب آدم جي واڌ ۽ مال جي تمام گهڻي ضرورت ۽ کپت ٺهرائي سگهجن ٿا، جنهن ڪري پوين ڪنڀرن جي ڪاريگري پنهنجي وڏن جهڙي نه رهي هئي. لوهم جي دڙن مان جيڪي ٿانو ۽ ٺڪراٺو مليو آهي. انهن جي بناوٽ ۽ رنگت کان سواءِ چٽسالي ۾ به فرق آهي. پهرين دور جي ٺڪراٺي ۽ ثانون تي ٽمڪن وارا گل، اڏامندڙ پکي، ليڪن وارا ٻوٽا، پپل جاپن، ڦڻي جي شڪل جهڙيون ٽاريون، نمايان نظر اچن ٿيون. پوئين دور واري ٺڪراٺي تي جيڪي چٽ ۽ جاميٽري جا خاڪا چٽيل آهن. سي پهرين دور واري ٺڪراٺي تي بنهه نظر نٿا اچن. پوئين دور واري ٺڪراٺي تي اکين جي شڪل جهڙا خاڪا ۽ هر هڪ خاڪي ۾ هڪ وڏو ٽٻڪو يا گول چٽيل آهي. ان کان سواءِ قطارن ۾ صليب جي شڪل ۾ اکين وانگر به ڪي چٽ چٽيل آهن.

لوهم جي دڙي مان هيٺيون شيون دستياب ٿيون آهن. انهن جو ذڪر مجمدر هيٺين طرح ڏنو آهي. ابرڪ مان ٺهيل ٿالهي جي شڪل جهڙا گول مڻيا ان قسم جا مڻيا گهڻي تعداد ۾ حاصل ٿيا آهن. ٿڦڻين مان گهڙيل سنها، ٿلها ۽ ننڍا وڏا مڻيا ان قسم جا مڻيا به جهجهي تعداد ۾ مليا آهن جيڪي مٽي مان ٺهيل ۽ پڪل ڳاڙهي ماپن واريون اهن. ڳاڙهي رنگ واري پٿر مان گهڙيل نيزي جو مٿو. هڪ خنجر، هڪ پاڪي، چاڪو، ابرق مان ٺهيل گول مٺئي سان يا بٽڻ جي شڪل ۾، هڪ مهر تي هڪ درجن کن تصويري خاڪا، هڪ قطار ۾ اڪريل آهن. ان کان سواءِ هڪ سنڱي گينڊي کي به ڏيکاريو ويو آهي. هن دڙي مان پڪل مٽي مان هڪ ڪيڪ نما ٿانو به مليو آهي. مٽي جا پڪل اٽڪل ڏهن ڍڳن جا بوتا به مليا آهن ۽ گاڏين جا ننڍڙا ڦيٿا به مليا آهن.

لوهم جي دڙو تي نالو ڪيئن پيو ۽ برباد ڪيئن ٿيو. ان بابت مختلف رايا آهن. سنڌ جي مهان ڏاهي مورخ ۽ آثار قديم جي ماهر تاج صحرائي پنهنجي مقالي ۾ لکيو آهي. جيڪو ماهوار نئين زندگي حيدرآباد ۾ ماه سيپٽمبر 1996ع ۾ شايع ٿيو آهي. لکي ٿو ته سنڌي ٻولي جي اکرن جو عام جام استعمال جهڙوڪ وهڻ، واهڻ، سيوهڻ، ٻلهڻ، گرڪڻ، راڌڻ، شادڻ، رڪڻ، ڇنڊڻ، ٻيلو پتڻ، کارو ڇاڻ، ٻهگاڻ، مياڻ، پراڻ،ڦڳڻ، پوکڻ، رامڻ، وغيره ڪن شهرن ۽ ماڳن جا نالا سڪڻ، نيئن ڪڏڻ، چڪڻ ڍنڍن جا نالا، جيوڻ، ميرڻ، ڌيرڻ، ميررڪڻ، لالڻ، ساوڻ، گلڻ ڦلڻ، جهلڻ، مکڻ، پيرڻ، مهراڻ، ٽوپڻ، وغيره ماڻهن جا نالا آهن. جڏهن ته رامڻ، راڌڻ، شادڻ، رڪڻ ۽ ڪڏڻ وري هن خطي جي ڪن ماڳن ۽ ڍنڍن ڍورن جا تلا آهن. لوهڻ، نالي سان سندن وڌيڪ صحيح ۽ موزون ٿيندو، هي شهر ڪيئن برباد ٿيو. ان لاءِ ڪي روايتون آهن ته سنڌو درياءُ کي پورالو درياءُ سڏيو وڃي ٿو. درياءُ جي اٿل سبب هي شهر برباد ٿيو هوندو، ان روايت تي هتان جا ڪيترائي ڏاها متفق آهن. ته درياءُ جي پائڻ يا رخ تبديل ڪري هي شهر ويران ٿيو هوندو.

پاٽ جو دڙو:

دادو شهر کان اتر اوڀر ڪنڊ تي تقريباً 30 ڪلوميٽر پنڌ تي هي دڙو موجود آهي. هن دڙي بابت صحيح معلومات نه ملي سگهي آهي. ته ڪڏهن وجود ۾ آيو. ڪنهن آباد ڪيو ۽ ڪهڙي طرح اجڙي ويو. ان بابت صرف انحصار روايتن تي ئي اعتمادي ڪري سگهجي ٿو. خيال آهي ته هي دڙو عربن جي دور کان به اڳ جو ٻڌايل آهي. عام خيال مطابق هن جو اصل نالو پاتر آهي جيڪو ڪنهن راجا جي نالي پٺيان رکيو ويو. جو اول راجا پاتر اهو شهر تعمير ڪرايو. چون ٿانه عروج وقت هن جو نالو پوتر يعني پاڪ هو جيڪو زماني گذرڻ سان ان جو نالو پاٽ پئجي ويو. ابتدائي دور ۾ هن شهر ۾ جت ڪوري، لوهاڻا، مهاڻايا ميد ۽ ٻيون سنڌ جون قديم قومون آباد هيون. هن دڙي بابت صحيح طور تي خبر نه پئجي سگهي آهي. ته ڪيئن برباد ٿيو. تاهم روايت ۾ اهي ته هن شهر کي ٻاهرين حملي آورن لٽي ڦري باهيون ڏيئي تباهه ڪري ڇڏيو هوندو. ڇاڪاڻ جيڪڏهن دڙي کي درياءُ پائي ها ته اڄ تائين صحيح سلامت نه هجي ها. پر هن کي حملي آورن باهه ڏئي اجاڙي ڇڏيو. پاٽ جي دڙي جي ايراضي 8 ايڪڙن کان مٿي ٿيندي. ڪٿي دڙي جي اوچائي 4 فوٽ ته ڪٿي وري 40 فوٽن کان مٿي ٿيندي. دڙي تي ٺڪر جي ٿانون جا ٽڪرايه دستياب ٿيندا رهن ٿا. گهرن جا جيڪا آثار مليا آهن. اهي تمام سوڙها ۽ ڳتيل هوندا هئا. دڙي تي پير اسماعيل جو مقبرو آهي. هن اولياءُ جي مزار تي ڪيترائي ماڻهو حاضري ڀريندا آهن. پاٽ جي دڙي تي مقامي ماڻهن قبرستان قائم ڪري ڇڏيو آهي.

ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو:

ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو دادو شهر کان اٽڪل 9 ڪلوميٽر ڏکڻ ۾ ريلوي لائين ۽ انڊس هاءِ وي جي اولهه ۾ 2 ڪلوميٽر پنڌ تي واقع آهي. ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مزار تي هڪ شاندار مقبرو اڏيل آهي. هي مقبرو زمين جي سطح کان ڏهه ٻارهن فوٽ اوچائي تي اڏيل آهي. مقبري کي چوڌاري وڏو ڪوٽ ڏنل آهي. مٿي چڙهڻ لاءِ اوڀر ۾ هڪ وڏو مکيه دروازو آهي. مٿي چڙهڻ لاءِ ڏاڪڻيون ٺهيل آهن. دروازي وٽ گنبذ ٺهيل آهي. گنبذ وٽ ڀتين تي چٽسالي ٿيل آهي ۽ ميوات ۽ ڪجهه ٻيون تصويرون به ٺهيل آهن. دروازي کان اندر وڃبو ته سامهون وڏو مقبرو ميان يار محمد ڪلهوڙي جو ڏسڻ ۾ ايندو. مقبري اندر ميان يار محمد ڪلهوڙي جي پيراندي ۾ سندس پوٽي ميان شفيع محمد ڪلهوڙي جي قبر آهي. جنهن تي قرآني آيتن سان گڏ سندس نالو سن وفات ۽ ٺاهيندڙ ڪاريگر جو نالو وغيره پٿر تي تمام سهڻو ۽ باريڪ بيني سان اڪريل آهي.

ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مقبري ۾ تمام باريڪ سرون استعمال ٿيل آهن. سرن جي ٿولهه ڏيڍ انچ ويڪر 8 انچ ۽ ڊيگهه 1 فوٽ کن ٿيندي. مقبري تي گلڪاري، چٽسالي ۽ ڪاشي جو ڪم بهترين نموني سان ٿيل اهي. مقبري اندر هڪ ڏنڊو ڪپڙي ۾ ويڙهيل آهي. روايت آهي ته اهو ڏنڊو ميان صاحب جي هٿ ۾ هو ۽ ڏنڊي ذريعي حڪومت جون واڳون هٿ ڪيون. ان ڪري اڪثر حاجت مند ڏنڊو نظرانه طور پيش ڪندا آهن. ڏنڊي کي نظرانه طور ڊاڪٽر لياقت مگسي بند ڪرايو آهي. جيڪو ڪاٺ جي پيتي ۾ بند ٿيل آهي. مٿان کان شيشو لڳل اٿس. جنهن ڪري ڏنڊو نمايان نظر اچي ٿو. ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مقبري ٻاهران ڪوٽ اندر اتر ۾ سندس پوٽي ميان مراد ياب ڪلهوڙي جو ننڍڙو مقبرو آهي. مقبري جي اوڀر ۾ سندس ٻن گهرواين جون قبرون آهن. جن تي پڻ ننڍڙي تجرو اڏيل آهي. ان کان علاوه ميان غلام حسين ۽ ٻين خاص وفادار ساٿين ۽ سندس خاندان وارن جا پڻ ننڍا ننڍا مقبرا اڏيل آهن. اوڀر ڏکڻ ۾ پڻ قبرون آهن. جن ۾ گاجي کهاوڙ جي پڻ هڪ قبر آهي. جنهن جو تڪيو وري گاجي کهاوڙ ڳوٺ ضلعي لاڙڪاڻي ۾ آهي. ان کان علاوه ٻين ڪيترن ئي سپهه سالارن ۽ فقيرن جون قبرون ۽ مقبرا آهن. جنهن ۾ جلباڻي فقير، ڦتو لاشاري جون قبرون شامل آهن. مقبري جي مرڪزي دروازي جي لڳ هڪ جامع مسجد پڻ آهي. جيڪا به سنهين سرن سان جڙيل آهي. اها مسجد پڻ خسته حالت ۾ آهي.

جامع مسجد خداآباد:

خداآباد شهر جو بنياد ميان يار محمد ڪلهوڙي 1701ع ۾ وڌو. ميان يار محمد ڪلهوڙي سامتاڻي پرڳڻو قيصر خان پنهور کان کسي ان جي ڀرسان هي نئون شهر خداآباد جي نالي سان ٻڌي ان کي پنهنجي گادي جو هنڌ بنايو، جيڪو تقريباً 56 سال سنڌ جي گادي جو هنڌ رهيو. هي شهر دارالخلافه هئڻ ڪري سڄي دنيا سان ڳنڍيل رهيو. ٻيڙين ذريعي هتان جو ڪچو مال ڏيساور ويندو هو. هن شهر ۾ ميان يار محمد سهڻيون عمارتون ڪوٽ ۽ قلعا باغ باغيچا، پاڻي جا تلاءُ ۽ واهه وهندا هئا. هن شهر تي يار محمد ڪلهوڙي 18 سال حڪومت ڪئي. جنهن کان پوءِ ميان نور محمد ڪلهوڙو سندس پٽ تخت جو ڌڻي ٿيو. جنهن پڻ 34 سال حڪومت ڪئي. جنهن کان پوءِ ميان نور محمد ڪلهوڙي جي پٽ مراد ياب پڻ 4 سال حڪومت ڪئي.

ميان نور محمد ڪلهوڙي جي وفات کان پوءِ سندس پٽن ۾ ڪافي اڻبڻت پيدا ٿي. ان ڪري سڀني ڀائرن پنهنجي حڪومت ۽ ان جا تخت گاهه الڳ بنايا جنهن ڪري مراد آباد، محمودآباد، الله آباد ۽ حيدرآباد تخت گاهه وجود ۾ اچي ويا. ميان غلام شاهه سڀني ڀائرن کان طاقت ور حڪمران ٿي اڀريو هن حيدرآباد کي پنهنجو تخت گاهه بنايو ۽ اتي ڪيترائي ڪوٺ ۽ قلعا جوڙايائين. جنهن ڪري خداآباد جا ڪيترائي عالم مزدور واڍا ۽ ٻين ڌنڌن سان لاڳاپيل ماڻهو حيدرآباد ۾ رهائش اختيار ڪيائون ۽ اتي وڃي پنهنجا محلا ۽ پاڙا ٺاهي ويهي رهيا. اڄ به حيدرآباد ۾ ڪورين جو پڙ ۽ واڍن جو پڙ سندن يادگار موجود آهن. اهڙي طرح خداآباد اجڙڻ شروع ٿيو. جيڪو آهستي اجڙي زمين دور ٿي ويو آهي. هن وقت صرف ڪجھه عمارتون آهن. جيڪي هن شهر جي قدامت جي نشاندهي ڪري رهيون آهن. انهن مان جامع مسجد خداآباد نمايان نظر اچي ٿي.

خداآباد جي جامع مسجد دادو شهر کان ڏکڻ ۾ اٽڪل 8 ڪلوميٽر پنڌ تي انڊس هاءِ وي جي اوڀر ۾ لڳو لڳ واقع اهي. هي مسجد ميان يار محمد ڪلهوڙي جوڙائي هئي. هن مسجد جو ڪم 1701ع کان شروع ٿيو ۽ 1704ع ۾ مڪمل ٿيو. هي مسجد ڪلهوڙا دور جي فن تعمير جو اعليٰ نمونو رکي ٿي. هن مسجد ۾ ڪاشي استعمال ڪئي وئي آهي. تنهن هن مسجد جي سونهن ۽ سوڀيا ۾ اضافو ڪيو آهي. ڪاشي جون سرون ملتان مان ٻيڙين ذريعي گهرايون ويون هيون ۽ هتان جي مقامي ڪاريگرن سرن جي جڙائي مسجد اندر گلڪاري ۽ چٽسالي جو ڪم وڏي مهارت سان ڪيو. ان ڪري مسجد جي سونهن ۽ سوڀيا ۾ اضافو اچي ويو. مسجد مٿي ٿلهي تي ٺهيل آهي. جيڪا زمين کان تقريباً 8 فوٽ مٿي ٿيندي. مسجد گنبذن تي ٻڌل آهي. مسجد شريف جو ورانڊو ڇانيل هئو. جيڪو باهه لڳڻ سبب شهيد ٿي ويو. هڪ ٻي روايت ۾ آهي ته بروهين جي حملي وقت هن مسجد شريف جي ڇت کي نقصان پهچايو ويو هو.

مسجد جي مٿان وڃڻ لاءِ ڏاڪڻ آهي. مٿي چڙهي ورانڊي جي اتر واري ڀٽ کان ڇت تي پهچبو آهي. مسجد شريف جي ٻاهران اتر ۾ هاٿين جي بيهڻ لاءِ جايون موجود هيون. انهن جي وري اوڀر ۾ هڪ ٿلهي ڀت اڄ به نمايان نظر اچي ٿي. ان جي ويڪر 6 فوٽ ۽ اوچائي 20 فوٽ هوندي هئي. هن مسجد شريف جي اتر اوڀر ڪنڊ تي گل مير شاهه جي مزار آهي. هي ننڍڙو قبرستان ان دور جو آهي. جڏهن خداآباد ڦٽي چڪو هو. ڪي هن کي گل شاهه ته ڪي وري گل مير شاهه سڏين ٿا. هي ميان يار محمد جي خاص معتقدين مان هو.

حاجن شاهه جو دڙو:

حاجن شاهه جو دڙو ڳوٺ مشتاق جمالي ۽ شاهه شڪر گنج جي ڀرسان آهي. هي دڙو تقريباً 12 ايڪڙن تي مشتمل ٿيندو. هي دڙو ڪيئن وجود ۾ ايو ۽ دڙي جو اصل نالو ڪهڙو اهي. ان بابت ڪابه معلومات نه ملي سگهي آهي. تاريخي ڪتاب به خاموش آهن. دڙي جي اوچائي ڪئي 10 فوٽ ته ڪٿي وري تقريباً 30 فوٽ ٿيندي، دڙي جي مٿاڇري تي ٺڪريون ٽڙيون پکڙيون پيون آهن. ٺڪرين تي ڪاشي ٿيل آهي. ۽ ڪن ٺڪرين تي ٻوٽا ۽ ٽاريون اڪريل آهن. دڙي مان نيلون به دستياب ٿيون آهن. ان مان معلوم ٿئي ٿو ته ڪنهن مسلمان حڪمران هن دڙي تي رهائش اختيار ڪئي هوندي ۽ دڙي تي مسجد به تعمير ڪرائي هوندائين. جيڪي زماني جي گردش سبب هي وسندڙ وستي برباد ٿي وئي آهي. دڙي جي کوٽائي ڪندي ڪجھه سڪا دريافت ٿيا آهن. جيڪي فيروز شاهه تغلق جي دور جا معلوم ٿين ٿا. ڪجھ ٺڪر جا جنڊ به دستياب ٿيا آهن. جيڪي سارين ڇڙهڻ جي ڪم ايندا هئا. ان کان علاوه ڪجھه ٿانو گهگهيون، ڪونرا ۽ ٻين ٿانون جا ٺڪر به مليا آهن. انهن تي ابرق سان چٽسالي ڪئي وئي آهي. مڪاني ماڻهن جي عدم دلچسپي سبب هي دڙو اوج وڃائي ويٺو آهي. آثار قديم جي ماهرن هن دڙي تي ڪابه تحقيق نه ڪئي آهي. هن وقت ماڻهو دڙي تي گهو ٻڌي ويهي رهيا آهن ۽ اسان جو قومي ورثو آثار قديم وارن جي بي توجهي سبب صفحه هستي تان ميسارجي ويو آهي.

ماڻڪٽاري جو دڙو:

سنڌ ۾ ڪيترائي ماڳ مڪان، جبل، ڍنڍون، ڍورا، ڪوٽ، قلعا، ڪوٽڙيون، ڀڙا، دڙا، پراڻا شهر موجود هئا. جيڪي اڄ ڦٽل ۽ تباهه ٿي پنهنجي شان و شوڪت وڃائي چڪا آهن ۽ هو پنهنجي حال تي ڳوڙها ڳاڙي رهيا آهن. سنڌ ۾ جيڪي قديم ماڳ آهن، انهن ۾ موهن (موهين) جو دڙو ڪوٽڏجي، آمري، برهمڻ آباد، ڀنڀور ۽ ٻيا ماڳ نظر ايندا. اهي نهايت ترقي يافته ۽ وسندڙ هئا. مگر زماني جي ستم ظريفي سبب ميسارجي ويا آهن. انهن ۾ ماڻڪٽاري جو دڙو به شامل ڪري سگهجي ٿو. هي دڙو دادو شهر کان اٽڪل 12 ڪلوميٽر اتر طرف ۽ ڦلجي اسٽيشن جي اوڀر ۾ 1 ڪلوميٽر پنڌ تي ٿيندو. ماڻڪٽاري جي دڙن بابت تاريخ خاموش آهي. هن دڙي جي پکيڙ تقريبا 22 ايڪڙن تي مشتمل ٿيندي، ڀرپاسي جي ڳوٺاڻن جو چوڻ آهي ته هي دڙو موجوده پکيڙ کان گهٽبو رهي ٿو. دڙي جي اوچائي ڪٿي 5 فوٽ ڪٿي وري 40 فوٽ به ٿيندي، موجوده دڙو درياءُ جي اولهه ۾ واقع آهي. هن دڙي جي ڀرسان ٻيا به ڪيترائي ماڳ مڪان آهن. جن ۾ فتح پور، پراڻو ديرو ۽ موندر شامل آهن. هي ماڳ دريائي بندر هئا ۽ انهن بندرن ذريعي مال جو واپار هلندو هو ۽ هتان خام مال ڪپڙو، گيهه، چمڙو، تيلي ٻج، نير، چانور ۽ ٻيو سامان برآمد ڪيو ويندو هو ۽ ٻاهران وري لوهه، دوائون ۽ ٻيون شيون درآماد ڪيون وينديون هيون. فتح پور بابت خيال ڪيو وڃي ٿو ته اهو پڊ به ماڻڪٽاري دور جو لڳي ٿو. ماڻڪٽاري دڙي جي ڪجھه حصي تي مقامي رهواسين قبرستان طور استعمال ڪرڻ  شروع ڪيو آهي. هن دڙي جي ڪجھه کوٽائي ڪئي وئي آهي. دڙو ٻن تهن تي مشتمل معلوم ٿئي ٿو. کوٽائي ڪندي هڪ قبر دريافت ٿي آهي. ڳوٺ قاضي پير محمد سولگي جي رهواسين جو چوڻ آهي. قبر مان جيڪو لاش دستياب ٿيو آهي. اهو صحيح سلامت هول اش جي پورجڻ جو نمونو مسلمانن وارو هو ۽ لاش ويجهي دور جو هو. سنڌ جي مهان ڏاهي، مورخ آثار قديم جي ماهر تاج صحرائي جو چوڻ آهي ته دڙو ٻن تهن تي مشتمل آهي. هيٺيون تهه مسلمانن جي دور کان اڳ جو آهي. مٿيون تهه مسلمانن جي دور جو معلوم ٿئي ٿو. هيٺين تهه مان مسڻ جا نشان مليا آهن. جنهن مان انومان ڪڍي سگهجي ٿو. ته هن ماڳ جي پهرين دور ۾ هندو رهندا هئا. ۽ جڏهن مسلمان طاقت ۾ آيا ته هتي مسلمان آباد ٿيڻ شروع ٿيا. اهڙي طرح هي شهر مختلف دور ڏٺا. هن دڙي مان ڪيتريون ئي شيون دستياب ٿيون آهن. انهن مان ٺڪر جا ڀڳل ٽٽل ٽڪرا، سارين ڏرڻ لاءِ ٺڪر جو جنڊ ٽڪرن جي صورت ۾ ۽ گل دستو ٺڪر جو مليو اهي. جيڪو به ڀڳل صورت ۾ آهي. ٺڪر جا ڪونرا جيڪي پڻ ٽڪرن ۾ ڀڳل دستياب ٿيا آهن. ان کان علاوه مٽي جا گليلا ۽ ٺڪر جون سرون جيڪي پڻ موجوده سرن کان مختلف ۽ باريڪ آهن. اهي لڌيون ويون آهن. ماڻڪٽارو ڪڏهن وجود ۾ آيو، ڪيئن برباد ٿيو. ان بابت اسان جون تاريخون خاموش آهن. ان ڏس ۾ ڪن ٿورن تاريخي ڪتابن ڪجھه معلومات فراهم ڪئي آهي. ان مان ڪجھه انومان ڪڍي دڙي جي قدامت بابت معلومات حاصل ڪري سگهون ٿا. تحفته الڪرام جي صفحه نمبر 81 ۾ لکيل آهي. سلطان آرام شاهه جي وقت ۾ بادشاهت چئن حصن ۾ ورهائجي وئي. هن مان ملتان اچ ۽ ساري سنڌ تي ناصرالدين قباجه جو حڪم جاري ٿيڻ لڳو. ان وقت سنڌ جي سر زمين تي ست رانا ملتان جا ڏن ڀريندڙ حڪمران هئا.

1.      راڻو سهتو (ڀؤنر) راٺوڙ

2.     سرو ولد ڌماچ

3.     جيسر ولد جج ججو ماڇي سولنگي رهندڙ مانکتارو

تحفته الڪرام جي فارسي ڇاپي ۾ صفحي نمبر 62 تي مان ڪتادره لکيل آهي. ڪجھه تاريخ نويسن ماڻڪٽاري بابت معلومات فراهم ڪئي آهي. مولائي شيدائي پنهنجي ڪتاب، جنت السنڌ، ۾ لکي ٿو ته ناصرالدين قباچه جي وقت ۾ ست رياستون قائم هيون. جن مان ٽين رياست ماڻڪٽارو تي جيسر ولد ججه ماڇي سولنگي حڪومت ڪندو هو. سماٽ ڪتاب جي ليکڪ تاريخ خاصخيلي جي حوالي سان صفحي نمبر 40 تي لکي ٿو ته سولنگي قوم به حڪمران هئي. جن مالوه سوراسٽ، گجرات، ۽ ڪوڪن تي صدين تائين حڪومت ڪئي. سنڌ ۾ ماڻڪ سندس رياست هئي. ماڻڪٽارو رياست بابت اڪٿر تاريخون خاموش آهن. روپاهه بونگ، ڀاڳناڙي، همه ڪوٽ ۽ درٻيلو بابت ڪافي مواد ملي ٿو. پر ماڻڪٽارو بابت تاريخي ڪتابن ۾ ذڪر نه هئڻ جي برابر آهي. ايستائين جو لب تاريخ، جي مصنف کي آخر هن شهر بابت اهو چوڻو پيو ته ان بابت ڪابه خبر نه آهي، ته هن رياست جو وجود ڪٿي آهي. تاريخ فرشته جو مصنف لکي ٿو. ته سلطان قطب الدين ايبڪ جي وفات بعد ناصرالدين قباچه سنڌ جي ڪيترن ئي قلعن ۽ شهرن تي قبضو ڪيو ۽ سومرا خاندان کي ايترو ته تباهه و برباد ڪيو. جو انهن وٽ ٺٽي ۽ جهنگلي علائقن کان سواءِ ٻيو ڪجھه به نه بچيو.

تاريخ معصومي ۾ مير معصوم بکري لکي ٿو ته شاهه بيگ ارغون باغبان جي حدن اندر پهتو ۽ هن اوڙي پاڙي جي اميرن کي حاضر ٿيڻ جو حڪم ڏنو. هتان جي ماڇين سولنگين سرڪشي ڪري اطاعت ۽ فرمانبرداري کان منهن موڙيو تن سڀني کي قتل ڪيائين. عورتن ٻڌن ٻارن تي به رحم نه آيس. هنن جا مال، زيور، ڍور، ڍڳا، ڦري، لٽي گهر ٽڙ ۽ قلعا زمين برابر ڪري ڇڏيائين.

روايت آهي ته شاهه بيگ ارغون مقامي قبيلي جي ماڻهن سان گڏجي باغبان تي حملو ڪيو ۽ باغبان شهر ۾ رهندڙ ماڇين کي سيکت ڏيڻ لاءِ اتان جي رهواسين جو قتل عام ڪيو، انهن جي ملڪيت لٽي وئي. مردن جو ته قتل عام ڪيو پر عورتن ٻڍن ۽ ٻارن کي به نه بخشيو ۽ انهن جو به قتل عام ڪيو، بعد ۾ ڦرلٽ ڪري سڄي شهر کي باهه ڏني وئي. جيڪا ساڍه ٽي ڏينهن جاري رهي.

تاريخن ۾ ماڇين جي حب الوطني ۽ قوم پرستي جو ذڪر جابجا ملي ٿو. ايستائين جو تاريخ معصومي ۾ اسان کي سندن قلعن جو تذڪرو پڻ ملي ٿو. جن قلعن کي شاهه بيگ ارغون زمين برابر ڪرائي ڇڏيو. شاهه بيگ ارغون کي درياءُ خان کان پوءِ وڌيڪ مرچ ماڇين ڏنا هئا. ماڇين جي اها رياست ماڻڪٽارو هئي. جيڪا باغبان کان 4 ڪلوميٽر اوڀر اتر طرف هئي. جنهن ۾ شاهه بيگ ارغون سرڪش ماڇين کي ختم ڪرڻ لاءِ اچي ديرو ڄمايو هو. تاريخ فرشته ۽ تاريخ معصومي جي حوالن سان چئي سگهجي ٿو. ته هي رياست سلطان جلال الدين سنه 22، 1221 جي دور ۾ يا شاه بيگ ارغون جي دور ۾ برباد ٿي هوندي.

ناصرالدين قباچه 1210ع ڌاري ملتان ۽ سنڌ تي قبضو ڪيو ۽ اهو قبضو سندس ٻڌي مرڻ تائين 22 سال جاري رهيو. ماڻڪٽاري جي رياست ناصرالدين قباچه جي سنڌ تي قبضي ۾ اچڻ کان گهڻو وقت اڳ آباد هئي. جنهن تي جيسريا جوڌوپت جج سولنگي راڄ ڪندو هو. ماڻڪٽاري دڙي جي لڳ ڪيترائي ڳوٺ قاضي پير محمد سولنگي ڳوٺ شير محمد سولنگي شامل آهن. ماڇي سولنگي سنڌ جي قديم ذات آهي. هن قبيلي جو ذڪر سنڌ جي تاريخن ۾ جابجا ملي ٿو.

شاهه سچل سامي ڪتاب ۾ لکيل آهي ته 352ق. م ۾ جڏهن سڪندراعظم سنڌ تي حملو ڪري مايڪانس ماڇي قبيلي جي شڪست کاڌل راڻي کي سندس ئي راڄ ڌاني الور جي چونڪ ۾ ٻين برهمڻن سان گڏ ڦاسي تي چاڙهيو ويو. بمبئي جنرل 1930ع موجب سنڌ جي اصلوڪن رهاڪن ۽ مارواڙ جي باشندن جو ويجهو تعلق هو. جن جا وارث سنڌ جا جٽ ۽ ماڇي وغيره هئا.

ماڻڪٽاري تي نالو ڪيئن پيو ان بابت مختلف روايتون ملن ٿيون. غلام حيدر چنه پنهنجي هڪ مقاله ۾ ماڻڪ تارو رياست ڪري لکيو آهي. سندس اهو مقالو ماهوار نئين زندگي مئي 1994ع ۾ شايع ٿيو آهي، هي لکي ٿو ته ماڻڪ تارو رياست مڙني ڏن ڀرو رياستن کان سکي ستابي هئي. جنهن تي جوڌوپٽ جج سولنگي حڪومت ڪندو هو. اک جي ماڻڪي کي تارو چوندا هئا. هڪ ٻي روايت آهي ته اڳ واپار دريائي بندرن ۽ خشڪي ذريعي ٿيندو هو. فتح پور ۽ پراڻو ديرو دريائي بندر هئا. انهن بدنرن ذريعي مال ٻاهر برآمد ڪيو ويندو هو. ۽ اتان جيڪو مال هنن بندرن تي پهچندو هو ته اهو اُٺن ذريعي ڏوراهن علائقن تي پهچايو ويندو هو. فتح پور ۽ پراڻو ديرو بندرن تي رهائش ڪانه هوندي هئي. ان ڪري واپارين کي رهڻ لاءِ هميشه ڪنهن مناسب جڳهه جي تلاش هوندي هئي. ماڻڪ ٽارو اهڙي جڳهه هئي. جتي رهڻ کان علاوه خوراڪ ۽ اُٺن جي چاري لاءِ جڳهه سازگار هئي. واپاري بندرن تان پڇا ڪندا هئا. ته رهائش جي مناسب جڳهه ڪٿي آهي ته انهن واپارين کي ٻڌايو ويندو هو ته هي چارو (دڳ رستو) آهي. جيڪو ماڻڪ چارو ڳوٺ وڃي ٿو. ان ڪري هن وسندي کي ماڻڪ چارو نالو پئجي ويو. بهرحال هي وسندي ڪيئن اوج ۾ آئي، ڪيئن برباد ٿي ان لاءِ تحقيق جي ضرورت آهي ۽ اسان جا محقق صحيح تاريخي ڄاڻ مهيا ڪري سگهن ٿا.

دائود فقير ڪنڀر جو مقبرو:

دائود فقير ڪنڀر به ميان صاحب جي معتقدين مان هو. هن جت مٿان به مقبرو اڏيل آهي. جنهن جي ڇت ڊهي پيئي آهي. ڀتيون اڃان صحيح سلامت آهن. هن مقبري تي پڻ بهترين گلڪاري ۽ چٽسالي ٿيل آهي.

مائي سَتي جَتي جو مقبرو:

هي مقبرو ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مقبري کان هڪ ميل پنڌ تي اتر اوڀر ڪنڊ تي موجود آهي. جنهن جي به ڇت ڪري چڪي آهي. ڀتيون اڃان تائين صحيح سلامت آهن. هن مقبري ۾ به گلڪاري ۽ چٽسالي بهترين ٿيل آهي ۽ ان وقت جي ڪاريگرن جي فني مهارت جو نادر نمونو آهي. مقبري جي ٻاهران ڪجھه قبرن جا آثار به چٽي طرح ڏسي سگهجن ٿا. وقت جي ستم طريقي سبب هي قديم آثار مٽجي زمين دور ٿي رهيا آهن. ليڪن آثار قديم وارا هنن آثارن کي بچائڻ لاءِ ڪي به قدم نه کنيا آهن.

شهداد فقير لانگاهه جو مقبرو:

ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مقبري جي ڏکڻ ۾ شهداد فقير لانگاهه جو چبوتري نما مقبرو اڏيل آهي، جيڪو پٿرن سان ٺهيل آهي. پٿر ڀاري استعمال ٿيل آهن. پٿرن تي قرآني آيتون تمام بهترين خوشخطي سان اڪريل آهن، ان کان علاوه نالو ذات ۽ سندس وفات تحرير ٿيل اهي. هن مقبري جي اڪر ۽ خوشخطي جو نمونو ڏسي ان وقت جي ڪاريگرن کي داد ڏيڻ کان سواءِ رهي نٿو سگهجي. هي مقبرو پٿر جي بهترن اڪر جو بهترين مثال پيش ڪري ٿو.

منگو فقير جتوئي جو مقبرو:

منگو جتوئي جو مقبرو ميان يار محمد ڪلهوڙي جي مقبري کان اولهه ڏکڻ ڪنڊ تي 5 سؤ گز پنڌ تي آهي. هي مقبرو تمام وڏو ڪشادو ۽ سٺو ٺهيل اهي. جنهن مقبري ۾ سنهيون سرون استعمال ٿيل آهن. سرن جي ٿولهه 2 انچ ويڪر 8 انچ ۽ ڊيگهه 12 انچ ٿيندي. مقبري ۾ ٽي دروازا اتر ڏکڻ ۽ اوڀر ۾ هئا. جيڪي بند ڪري صرف اوڀر وارو دروازو کليل ڇڏيو ويو آهي. سار سنڀال نه هئڻ سبب هي مقبرو خسته حالي ۾ پهچي چڪو آهي. جيڪڏهن جلد هن جي مرامت نه ڪئي وئي ته آخر هي تاريخي ورثو پٽ پئجي ويندو.

ٺيٺئي فقير جو مقبرو:

هي مقبرو به ميان صاحب جي مقبري جي اولهه ۾ واقع آهي. هي مقبرو به سنهين سرن سان اڏيل آهي. مگر اهو به بي ڌياني سبب ڊهي پٽ پئجي چڪو آهي. ٺيٽئو فقير به ميان يار محمد جي معتقدين ۽ سپهه سالارن مان هو. هن مقبري جي ڀرسان ڏهئي فقير جو مقبرو پٽ پئجي ويو آهي. هن ئي مقام ۾ سهاڳ فقير مقبرو پڻ آهي.

فتح پور جو دڙو:

ڦلجي اسٽيشن کان 5 ڪلوميٽر اوڀر طرف بند سان گڏ ڪچي ۾ هي قديم ڳوٺ جيڪو هن وقت دڙي جي صورت ۾ واقع آهي. اهو ڪنهن وقت اوڄ ۾ هو. روايت آهي ته هي ڳوٺ اصل ڪنهن هندو راجه جو ٻڌايل هو. جيڪو پوءِ ميرن اچي آباد ڪيو، ۽ مير فتح خان جي نالي پٺيان فتح پور سڏجڻ ۾ آيو.جيڪو هن وقت دڙي جي صورت ۾ قائم آهي. هي دڙو اٽڪل 12 ايڪڙن تي مشتمل آهي. دڙو زمين کان ٿي 5 فوٽ ته ڪٿي وري 8 فوٽ کن اوچو ٿيندو.

هن ڳوٽ جون جايون سنهين سرن سان ٺهيل هيون، هڪ وڏي ماڙي جا نشان به مليا آهن. امڪان آهي ته اها ماڙي ڪنهن هندو راجا جي هئي. جنهن ۾ پوءِ مير فتح خان ٽالپر مرامت ڪرائي اچي رهائش اختيار ڪئي. سڄي دڙي جي مٿاڇري تي ٺڪرن جا ٽڪر مليا آهن. ڪجھ ٿانو به لڌا ويا آهن. برسات ۾ چاندي جا سڪا به دستياب ٿيندا آهن. چون ٿا ته هن دڙي ۾ چاندي ۽ سون جون ديڳيون به پوريل آهن. هي ڳوٺ درياء جي اٿل سبب قديم شهر اجڙيو ويو هوندو. هن ڳوٺ ۾ هڪ قديم مسجد ٺهيل آهي. جيڪا شهيد ٿي وئي آهي. هن ڳوٺ جي ڀرسان ميان نعمت الله قريشي جو مقبرو ٺهيل هو. جيڪو شهيد ٿي ويو آهي، ان سان گڏ ميان محمد آچر قريشي جو مقبرو صحيح سلامت حالت ۾ آهي. هي ڳوٺ ديهه پير ترهو ٽپه پراڻي ديري يونين ڪائونسل الهه آباد ۾ آهي.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

27 28 29 30 31 32

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ

© Copy Right 2007
Sindhi Adabi Board (Jamshoro),
Ph: 022-2633679 Email: bookinfo@sindhiadabiboard.org