|
باب ٻيو
زبانن جا خاندان
مغربي محققن ميريو پي
(Mario pei) ۽ ٻين دنيا جي مختلف خطن جي زبانن جا خاندان خطي وار يا
خصوصيت وار متعين ڪيا آھن. ڊاڪٽر ميريو پي پنھنجي
جڳ مشھور ڪتاب
word’s chief languages
۾ لکي ٿو تھ، ”جيڪو ماڻھو
انگريزي، فرينچ، جرمني، اسپئنش، پورچوگيزي،
اطالوي، روسي ۽ جپانيءَ جو ٿورو گھڻو عملي تجربو
رکي ٿو، سو سڄي دنيا گھمي سگھي ٿو. عربي ۽ چيني بھ
ڄاڻي تھ وڌيڪ بھتر آھي(١).
جيتوڻيڪ وقت گذرڻ سان محققن طرفان ھن موضوع تي
گھڻو بحث ٿيو آھي ۽ تقسيم در تقسيم سبب ٻولين جي
ڪٽنبن ۽ ذيلي شاخن ۾ تبديلي بھ آئي آھي، پر ميريو
پي جي ڪيل تقسيم موجب دنيا ۾ ٻولين جا اٺ وڏا
خاندان آھن. اھي آھن: آريائي، سامي، چينائي،
منگوليائي، ملائي، دراوڙي، بانتوي ۽ اصلي
آمريڪائي.
آريائي زبانن جا وري ٽي ڪٽنب آھن: يورپي، ايراني ۽
ھندي. ايئن يورپي زبانن جون وري ڇھھ شاخون آھن:
روماني، جرماني، سيلٽائي، بالتائي، سلواني ۽
الباني.
روماني ڪٽنب ۾ فرينچ، اسپئنش، پورچوگيزي، اطالوي ۽
روماني زبانون شامل آھن. جرماني گروھھ ۾ انگريزي،
ڊچ، جرمن، سوئيڊش ۽ ڊئنش سميت ڪي ٻيون پاڙيسري
زبانون شامل آھن. سيلٽائي
(celtic) خاندان ۾ اسڪاٽش، آئرش ۽ ويلش وغيره شامل آھن. بالتائي
(Baltic)
ڪٽنب ۾ لٿوئني ۽ ليٽش ٻوليون
داخل آھن(٢).
سلوائي گروپ ۾ روسي، پولش، سلاوڪ ۽ بلگيريائي
زبانون اچي وڃن ٿيون. اھڙيءَ طرح الباني گروپ ۾
الباني ۽ ٻيون ڀرپاسي جون زبانون شامل آھن.
ايراني خاندان ۾ فارسي، بلوچي، ڪردي ۽ پشتو اچي
وڃن ٿيون. ھندي خاندان ۾ بنگالي، آسامي، ھندي،
اردو، مرھٽي، گجراتي ۽ سنھالي/ سنگھالي زبانون اچي وڃن ٿيون(٣). پروفيسر جتوئي، سنڌيءَ
جي باري ۾ لکي ٿو تھ: ”سنڌي، پنجابي، ملتاني ۽
ڪشميري زبانون وري انھيءَ آريائي زبان مان نڪتل
ڏسجن ٿيون، جا ايراني ۽ ھندي خاندانن جي وچ واري
ڪڙي ھئي. اسين ان کي سنڌو خاندان سڏي سگھون ٿا.
يورپ جي گھومو قوم جپسين جي ٻولي بھ ڦريل سنڌي
آھي(٤).“ جپسين کي جرمنيءَ ۾ سنڌي سڏجي ٿو.
سامي زبانن جي گروه ۾ عربي، عبراني، سرياني،
آرميني ۽ حبشي زبانون شامل آھن. چينائي زبانن ۾
چيني، ٿٻيٽي، برمي، ٿائي ۽ ٻيون زبانون شامل آھن.
منگوليائي گروپ ۾ منگولين، ترڪي، توراني،
منچوريائي ۽ ڪوريائي شامل آھن. ملايائي خاندان ۾
ملايائي، جاوائي، ڀاشا (انڊونيشيا) ۽ ڪي آسٽريليا
جون زبانون اچي وڃن ٿيون. دراوڙي خاندان ۾ تامل،
تيليگو، ڪنڙ، بروھڪي ۽ ملايالم شامل آھن. بانتوي
خاندان ۾ سواھلي، بانتو ۽ ٻيون آفريڪي زبانون شامل
آھن. آمريڪائي گروھھ ۾ آمريڪا جي اصل رھاڪن ريڊ
انڊين ۽ ٻين جون زبانون شامل آھن. ايئن دنيا ۾ ڪي
غيرمشھور زبانون بھ ڪنھن نھ ڪنھن گروپ سان شامل ۽
ٺھڪندڙ ھونديون(٥).
ھي زبانن جا وڏا خاندان آھن، جن جو مطالعو ضروري
آھي. انسان کي تھ موت جو ذائقو چکڻو ئي آھي، پر ڪي
زبانون رابطي ۾ نھ رھڻ ۽ ٻين زبانن مان لفظ نھ کڻڻ
جي ڪري مري وڃن ٿيون. مغرب ۾ لئٽن ۽ مشرق ۾ سنسڪرت
انھن زبانن مان آھن، جي ڪتابن ۽ مندرن ۾ محدود ٿي
رھجي ويون ۽ عام خلق جون زبانون نھ رھيون. لئٽن جا
ڪافي لفظ يورپي زبانن ۾ شامل ٿي ويا ۽ سنسڪرت بھ
وڏن پنڊتن، ودوانن ۽ محققن تائين محدود ٿي ويئي.
آل انڊيا ريڊيو تان سنسڪرت ۾ نيوز بليٽن نشر ٿئي
ٿي. ان کي بھ ڪي سمجھو سمجھن. ڪي زبانون،
ڳالھائيندڙن جي کوٽ سبب بھ آھستي آھستي مري ويون.
انھن ۾ ريڊ انڊين جون ٻوليون اچي وڃن ٿيون.
زبانن جي خاندانن جو مطالعو لسانيات جي شاگردن
لاءِ انھيءَ ڪري بھ اھم آھي تھ ھو مختلف گروپن جي
زبانن ۾ ھڪ جھڙايون يا نرالايون/ آراڌايون ڀيٽي سگھن ۽ خصوصيتن جو اڀياس ڪري نتيجا ڪڍي سگھن. ھن
لاءِ مختلف زبانن جي حقيقي ڄاڻ بھ ضروري آھي، يعني
متعلقھ زبانون ڳالھائڻ، لکڻ ۽ پڙھڻ ۾ اچن.
حوالا:
(1) Mario A. Pei, world’s chief languages, George Allen &
Linwin London, 1954, p.15.
٢- علي نواز جتوئي، ص ص ١٨٦- ١٨٧.
٣- ايضا، ص ١٨٧.
٤- ايضا، ص ١٨٧.
٥- زبانن جي گروپن جو وچور ميريو پي ۽ جتوئي صاحب
جي ڪتابن جي مدد سان تيار ڪيو ويو آھي.
|
