سيڪشن؛  فلسفو

ڪتاب: موڪلاڻي

باب: --

صفحو :13

63

ڪوبه عقل وارو ماڻهو انهيءَ ڳالهه تي ضد نه ڪندو ته، اهي ڳالهيون بلڪل ائين آهن يا نه، جيئن مون انهن جو ذڪر ڪيو آهي. پر آءُ ڀانيان ٿو ته هو اعتبار ڪندو ته روح ۽ سندس رهڻ جي جاءِ نسبت ڪا اهڙي ڳالهه مڙيئي سچي هوندي، ڇو ته ڏٺو ويو آهي ته هو (روح) لايموت آهي، ۽ هن لاءِ چڱو آهي ته ههڙي اعتقاد جي ڪري سڀ تڪليفون سر تي کڻي. اهو سودو سستو آهي، ۽ هن کي کپي ته ههڙن منترن سان پنهنجن انديشن تي جادو هڻي.انهي ڪري مون هي سمورو وقت هن آکاڻي کي ڊيگهارو ڪيو آهي. انهن سببن جي ڪري انسان کي کپي ته پنهنجي روح نسبت دلجاءِ ڪري، جيڪڏهن هن پنهنجي حياتيءَ ۾ بدن جي زيب زينت ۽ عيش عشرت کي ترڪ ڪيو آهي، ڇو ته اهي هن جي لاءِ ڪِي به ڪين هئا، ۽ هن سمجهيو آهي ته اهي کيس ڪوبه فائدو ڪونه رسائيندا، پر اٽلندو نقصان پهچائيندا؛ ۽ جيڪڏهن انهن جي بدران هن دلچسپيءَ سان علم جا مزا اختيار ڪيا آهن، ۽ پنهنجي روح کي پرهيزگاري، انصاف، دليري، آزادي ۽ سچ جي زيورن سان سينگاريو اٿس، جي هن جي ملڪيت آهن ۽ حق آهن، ته پوءَ هو ٻيءَ دنيا ڏانهن مسافريءَ لاءِ تيار ٿي بيهندو، جنهن وقت به کڻي هن کي قضا جي ڪوٺ ٿئي هو مُور نه مڙندو. توهين، سمئس ۽ ڪيبيز، ۽ ٻيا سڀئي ڪنهن ايندڙ ڏينهن روانا ٿيندو، هر ڪو پنهنجي خاص وقت تي هليو ويندو. پر مون کي هينئر، جيئن ڪو مغموم شاعر چوندو ته، ازل جو سڏ ٿيو آهي. منهنجي لاءِ هينئر وقت ڀرجي آيو آهي ۽ مون کي وهنجڻ لاءِ اٿڻ گهرجي. آءُ سمجهان ٿو ته چڱو ٿيندو ته زهر پيئڻ کان اڳ ۾ آءُ تڙ ڪريان، ۽ عورتن کي پنهنجي مئل بدن جي ڌوئڻ جي تڪليف نه ڏيان.

 

64

جڏهن هن ڳالهائي بس ڪيو تڏهن ڪريٽو چيو ته، جيڪا اوهان جي مرضي. پر توکي مون لاءِ يا پنهنجن دوستن لاءِ يا پنهنجن ٻارن يا ٻين ڳالهين نسبت ڪي حڪم ڏيڻا آهن؟ ڪهڙيءَ طرح اسين تنهنجي سڀ کان چڱيءَ طرح خدمت ڪري سگهنداسون؟

ڪريٽو، جيئن آءُ اوهان کي سدائين چوندو رهيو آهيان، فقط ائين ڪرڻ سان. اوهين پنهنجي وجود جي پوري طرح خبرداري وٺو، ۽ ائين ڪرڻ سان اوهين منهنجي پنهنجي سڀ ڪنهن ڳالهه ۾ خدمت ڪندا رهندو، جيتوڻيڪ هن وقت اوهين کڻي ڪي به انجام نه ڏيو. پر جيڪڏهن اوهين پنهنجي پاڻ نسبت بي پرواهه رهندو، ۽ اهو طريقو حياتيءَ جو اختيار نه ڪندو جو اسان پنهنجي اڄوڪي ۽ اڳ وارن مباحثن ۾ ڏيکاريو آهي، ته پوءِ اوهان جا سمورا هينئر وارا انجام، کڻي اهي ڪهڙا به سرگرم ۽ گهڻا هجن، ته به ڪنهن نه ڪم جا ٿيندا.

ڪريٽو چيو ته، اسين ائين ڪرڻ جي وڏي ڪوشش ڪنداسون. پر اسين توکي ڪهڙيءَ ريت دفن ڪريون؟

هن جواب ڏنو ته، جيئن اوهان کي وڻي؛ پهريائين اوهان کي مون کي پڪڙڻو پوندو، جيئن آءُ اوهان وٽان ڀڄي نه وڃان. پوءِ هن مشڪي اسان ڏانهن نهاريو ۽ چيائين ته، منهنجا دوستو، آءُ ڪريٽو کي يقين ڏياري نٿو سگهان ته ڪو آءُ ساڳيو سقراط آهيان، جنهن اوهان سان ويٺي گفتگو ڪئي، ۽ پنهنجن دليلن کي پئي پوري طرح پيش ڪيو. هو ڀائين ٿو ته آءُ جسم آهيان جو جلد ئي جنازو ٿي پوندو، ۽ پڇي ته ڪيئن هو مون کي دفن ڪري. سڀئي دليل جيڪي مون انهيءَ ثابت ڪرڻ لاءِ ڪم آندا ته زهر پيئڻ بعد آءُ اوهان وٽ نه رهندس، پر سڳورن واري راحت ڀرئي هنڌ ڏانهن هليو ويندس، جن سان مون اوهان کي ۽ پاڻ کي دلجاءِ ڏيارڻ جي ڪوشش ڪئي، سي نسورا ڄڻ هن مٿان گذري ويا آهن. تنهن ڪري اوهين هن وٽ منهنجي پاران صامن پئو، جيئن مقدمي وقت هو منهنجو ضامن پيو هو، پر ٻئي نموني ۾- هو منهنجي لاءِ ضامن هو ته آءُ حاضر رهندس، پر اوهين منهنجي لاءِ ضامن پئو ته آءُ مرڻ بعد هليو ويندس، ۽ اوهان وٽ ڪين رهندس. تڏهن هن کي منهنجي موت تي گهٽ ارمان ٿيندو، ۽ جڏهن هو منهنجو بدن سڙندو يا دفن ٿيندو ڏسندو، تڏهن هو ڏک نه ڪندو ۽ سمجهندو ته ڪو آءُ خوفناڪ تڪليفون ٿو سهان؛ ۽ منهنجي ڪانڌپي وقت نه چوندو ته هي سقراط آهي جنهن کي سينگاريان ٿو، يا قبر ڏانهن کڻي هلان ٿو، يا پوريان ٿو ۽ هو چوندو رهيو ته، پيارا ڪريٽو، توکي سمجهڻ گهرجي ته لفظ غلط طرح ڪم آڻڻ نه رڳو خطا آهي، پر ائين ڪرڻ ڪري روح ۾ پڻ خرابي پيد ٿي ٿئي. توکي خوش رهڻ گهرجي ۽ تون چئه ته، تون ئي منهنجو بدن دفن ڪندين؛ ۽ انهيءَ کي جيئن توکي وڻي، ۽ جيئن تون سهڻو سمجهين تيئن پورجانءِ.

اِ هي لفظ چئي اٿيو ۽ وهنجڻ لاءِ ٻيءَ ڪوٺيءَ ۾ ويو؛ ڪريٽو به ساڻس ويو ۽ اسان کي چيائين ته ترسو. تنهنڪري اسين ترسياسون ۽ مباحثي نسبت ڳالهيون ڪرڻ لڳاسون، ۽ انهيءَ تي ويچار ڪرڻ لڳاسون، ۽ گهڙين بعد جيڪا اسان تي عظيم مصيبت نازل ٿيڻي هئي، تنهن تي ڌيان ڏيڻ لڳاسون. ائين ڏسڻ ۾ ٿي آيو ڄڻ ته اسان پنهنجو ابو ٿي وڃايو، ۽ پنهنجي باقي حياتيءَ لاءِ ڇورڙا ٿي ٿياسون. جڏهن هو وهنجي رهيو هو، تڏهن سندس ٻار وٽس آندا ويا- هن کي ٻه ننڍڙا پٽ هئا ۽ هڪ وڏو پٽ هو- سندس ڪٽنب جون عورتون به وٽس آنديون ويون، ۽ هن ڪريٽو جي روبرو هنن سان ڳالهايو، ۽ هنن کي پنهنجا پويان ڪم ڏنا؛ ۽ پوءِ هن عورتن ۽ ٻارن کي روانو ڪري ڇڏيو، ۽ اسان وٽ آيو. ايستائين سج به اچي لٿو، ڇو ته هن ڳچ وقت اندر لاتو هو. وهنجڻ کانپوءِ جڏهن هو موٽي اسان وٽ آيو تڏهن اچي ويهي رهيو، ۽ انهيءَ کان پوءِ گهڻي ڳالهه ٻولهه ڪانه هلي. سگهوئي يارهن عملدارن جو نوڪر آيو ۽ اچي هن جي اڳيان بيٺو ۽ چيائينس ته، سقراط، مون کي معلوم آهي ته آءُ توکي ٻين ماڻهن وانگر بي سمجهي سان هلندو ڪين ڏسندس. اُهي مون تي خفا ٿيندا آهن، جڏهن آءُ حاڪمن جي حڪم موجب هنن کي زهر پيئڻ لاءِ چوندو آهيان. پر جيڪي به ماڻهو هتي آيا آهن، تن سڀني کان تون سمورو وقت مون کي وڌيڪ اشراف، حليم ۽ چڱو ڏسڻ ۾ آيو آهين؛ ۽ هينئر مون کي پڪ آهي ته تون مون تي رنج ڪين ٿيندين، پر انهن تي ٿيندين جن جو ڏوهه آهي. هاڻي الوداع، ڪوشش ڪري جيترو ٿي سگهي ايترو صبر سان سه؛ توکي خبر آهي ته آءُ ڇو آيو آهيان ائين چئي هو روئي ويٺو ۽ پاسو وٺي وڃڻ لڳو.

سقراط هن ڏانهن مٿي نهاريو، ۽ چيائين ته الوداع. آءُ ائين ڪندس جيئن تون چوين ٿو. پوءِ هن سقراط اسان ڏانهن نهاريو ۽ چيائين ته، هو ڪهڙو نه فضيلت ڀريو انسان آهي! ۽ سمورو وقت جيڪو آءُ هتي رهيو آهيان، سو هو سدائين مون کي ڏسڻ لاءِ پئي آيو آهي، ۽ ڪڏهن ڪڏهن هن مون سان ويهي ڳالهيون ڪيون آهن، ۽ تمام نيڪ انسانن وانگر مون سان هليو آهي؛ ۽ هينئر ڪهڙي نه همدرديءَ سان هو مون لاءِ روئي پيو! چڱو، ڪريٽو، اچو ته هن جو حڪم مڃون؛ جيڪڏهن زهر تيار هجي ته انهيءَ کي آڻيو، ۽ جيڪڏهن تيار نه هجي، ته انهيءَ کي تيار ڪريو.

ڪريٽو ورندي ڏني ته، نه، سقراط، آءُ ڀانيان ٿو ته سج اڃان ٽڪرين مٿان چمڪي پيو، هو اڃان لٿو نه آهي. تنهن کان سواءِ، معلوم آهي ته ٻيا ماڻهو، حڪم ملڻ کان پوءِ، تمام دير سان زهر پيئندا آهن، ۽ چڱي طرح کائيندا پيئندا آهن، ۽ خود پنهنجن چونڊ دوستن جي صبحت جو مزو به ماڻيندا آهن. تنهن ڪري تڪڙ نه ڪر؛ اڃان وقت پيو آهي.

سقراط جواب ڏنو ته، ڪريٽو، جن جي تون ڳالهه ڪرين ٿو سي سڀاويڪ ائين ڪندا آهن؛ ڇو ته هو ڀائيندا آهن ته ائين ڪرڻ سان هنن کي فائدو رسندو. ۽ آءُ فطرتي طرح سان ائين ڪين ڪندس؛ ڇو ته آءُ سمجهان ٿو ته گهڙي دير سان زهر پيئڻ سان مون کي ڪوبه نفعو نه ٿيندو، پر اٽلندو پنهنجي لاءِ حقارت پيدا ٿيندي، جيڪڏهن اهڙي حرص سان آءُ پنهنجي حياتي وڌائيندس جا اڳيئي ختم ٿي چڪي آهي. تنهن ڪري جيئن آءُ چوان ٿو تيئن ڪرڻ کان تون انڪار نه ڪر.

پوءِ ڪريٽو پنهنجي غلام کي اشارو ڏنو جو پاسي کان بيٺو هو؛ ۽ غلام ٻاهر ويو، ۽ ڪجهه دير کان پوءِ هڪڙي ماڻهوءَ کي وٺي آيو، جنهن کي زهر ڏيڻو هو، جو هن کي هڪڙي پيالي ۾ تيار هو. جڏهن سقراط هن کي ڏٺو تڏهن چيائين ته:

منهنجا پيارا دوست، توکي انهن ڳالهين جي خبر آهي ته مون کي ڇا ڪرڻو آهي؟

هن ورندي ڏني ته، توکي فقط هي پيئڻو آهي، ۽ پوءِ پسار ڪرڻو آهي، جيستائين ڪِ توکي ڄنگهن ۾ ڳرائي محسوس ٿئي، ۽ پوءِ توکي سمهي رهڻو آهي؛ پوءِ هو پاڻهي اثر ڪندو. ائين چئي هن پيالو سقراط کي ڏنو، جنهن، ايڪيڪرئٽيز، اهو تمام سرهائي سان ورتو، ۽ نڪي ڏڪيو ۽ نڪي رنگ يا چهري ۾ بدليو ۽ هن ماڻهوءَ ڏانهن پنهنجي دستور موجب چتائي نهاريائين، ۽ پڇيائين ته، تون ڇا ٿو چوين ته هن پيالي مان ڪجهه خدائن جو صدقو ڏئي سگهبو يا نه؟ آءُ ائين ڪريان، يا نه؟ هن جواب ڏنو ته، سقراط، اسين فقط ايترو تيار ڪندا آهيون جيترو اسين ڪافي سمجهندا آهيون. سقراط چيو ته، مون ڳالهه سمجهي. پر آءُ ڀانيان ٿو ته مون کي اجازت آهي، ۽ مون کي ائين ضرور ڪرڻ کپي، ته آءُ خدائن کي ٻاڏايان ته هو منهنجي هتان روانگي آسانيءَ سان ڪن- اها آهي منهنجي التجا، ۽ هاڻي آءُ حاضر آهيان. اِهي لفظ چئي هن پيالو چپن تي رکيو ۽ سمورو زهر صبر ۽ سرهائي سان پي ويو. ايستائين مس اسان مان گهڻا پنهنجي اندوهه تي ضابطو رکي سگهيا هئا؛ پر جڏهن اسان هن کي زهر پيئندو ڏٺو ۽ تڏهن اسين صبر ڪري ڪين سگهياسون. مون گهڻي ئي ماٺ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ڳوڙهن ڳڙڻ کان بس ڪانه ڪئي، ۽ آءُ پنهنجو منهن ڍڪي روئڻ لڳس. ائين مون هن جي ڪري ڪين ڪيو، پر هن جهڙي دوست وڃائيندي جيڪا مصيبت نازل ٿِي ٿي، تنهن جي ڪري مون کان ائين ٿيو. خود انهيءَ کان اڳ ڪريٽ پنهنجا ڳوڙها جهلي ڪين سگهيو هو، هليو ويو، ۽ پوءِ اپالوڊورس، جنهن سمورو وقت روئڻ کان بس ڪانه ڪئي هئي، سو زارو زار روئڻ ۽ رڙيون ڪرڻ لڳو، ۽ پنهنجي حسرت ۽ آهُن سان اسان سڀني جو ضابطو ٽوڙي رکيائين. هڪڙي سقراط جي سر تي ڪوبه اثر ڪونه ٿيو. هن واڪو ڪري چيو ته، منهنجا دوستو، اوهين هي ڇا ٿا ڪريو؟ مون زالن کي انهيءَ ڪري روانو ڪري ڇڏيو ته متان هو اهڙيءَ طرح اجائي هلت اختيار ڪن؛ ڇو ته مون ٻڌو آهي ته ماڻهوءَ کي ماٺ ۾ مرڻ کپي، تنهنڪري توهين سانت ڪريو ۽ صبر سان سهو. جڏهن اسان اهي لفظ ٻڌا تڏهن شرمندا ٿياسون، ۽ روئڻ کان بس ڪئي سون. هن هيڏي هوڏي پسار ڪيو، تان جو چيائين ته سندس ٽنگون ڳريون ٿيڻ لڳيون آهن، ۽ پوءِ هو پٺيءَ ڀر سمهي رهيو، جيئن هن کي چيو ويو هو. ۽ جنهن ماڻهوءَ هن کي زهر ڏنو سو ويهي، ذري ذري، هن جا پير ۽ ڄنگهون جانچڻ لڳو. پوءِ هن، سقراط جي پير کي زور ڏنو، ۽ پڇيائينس ته کيس ڪجهه اثر ٿيو ٿي يا نه؛ ۽ هن ورندي ڏني ته، نه. پوءِ هُن هِن جون ڄنگون تپاسيون، ۽ اهڙي طرح مٿي تائين ڏسندو ويو، ۽ اسان کي ڏيکاريائين ته هو ڪيئن ٿڌو ۽ ساڻو ٿيندو ٿي ويو. اتي سقراط پاڻ کي جانچڻ لڳو، ۽ چيائين ته، جڏهن زهر سندس دل تائين پهچندو، تڏهن هو هليو ويندو. هو جڏهن چيلهه تائين ٿڌو ٿي ويو هو، تڏهن هو پنهنجو منهن کوليو، جو اڳ بند ڪري ڇڏيو هئائين ۽ پويون دفعون ڳالهايائين. هن چيو ته، ڪريٽو، مون کي هڪ ڪڪڙ ائسڪليپس (اهو خدا جنهن کي بيماري مان شفاياب ٿيڻ بعد قرباني ڏيڻي پوندي هئي ۽ جنهن جي قرباني ڪرڻ سقراط دنيوي حياتيءَ جي بخار مان آزاد ٿيڻ ڪري واجب سمجهي ٿو) کي ڏيڻو آهي؛ بنان ويسر جي اهو ڀري ڏجانءِ. ڪريٽو جواب ڏنو ته، ائين ڪيو ويندو. آهي ڪا ٻي ڳاله جنهن نسبت تنهنجي ڪا خواهش هجي؟ هن سوال جو جواب هن ڪونه ڏنو؛ پر ٿوري دير بعد ڪجهه چرپر ٿي، ۽ هن ماڻهوءَ هن جو منهن کوليو، ۽ هن جون اکيون کتل ڏسڻ ۾ آيون. پوءِ ڪريٽو هن جو وات ۽ اکيون بند ڪيون.

ايڪيڪرئٽيز، اها هئي اسان جي دوست جي موڪلاڻي، آءُ سمجهان ٿو ته، جيڪي به (اعليَ) انسان مون اکين ڏٺا آهن، تن مان سقراط سڀ کان سياڻو، انصاف وارو ۽ نيڪ هو.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ

© Copy Right 2007
Sindhi Adabi Board (Jamshoro),
Ph: 022-2633679 Email: bookinfo@sindhiadabiboard.org