|
”بيشڪ، بيشڪ، مسٽر، عبدل!“ چارل تڪڙ ۾ ائين چئي،
مون کان باادب پري هٽي، مون کي واپس موٽي وڃڻ جي
ڄڻ اجازت ڏيئي رهيو هو.
مون ڏٺو ته چارلس صاحب هٿ مهٽي رهيو هو. ۽ اوڏيءَ
مهل ئي مون فيصلو ڪري ورتو ته هيءَ انگريز، ايڏو
اُٻهرو ۽ ايترو بيچين، ضرور ڪنهن الجهن ۾ گرفتار
آهي. اهو ويچاريندي، آءٌ مرڪڻ لڳس ۽ مرڪندي کيس
چيم: ”چارلس صاحب، آءٌ اجهو ٿو اچان، ٿورو صبر
ڪريو. صبر جو ڦل مٺو ٿيندو آهي.“
”ٺيڪ آهي، ٺيڪ آهي، توهين پنهنجو سامان کڻي اچو.
واقعي موڪل جو وقت اچي ٿيو آهي.“
آءٌ موٽي پنهنجي ڪلاس ۾ آيس، ۽ جلدي جلدي ٽپڙ
سهيڙي، بند ڪري، ٿيلهي ۾ وجهي، چوڌاري ڪلاس ۾ نظر
ڦيرائي، دروازي ڏانهن ڏٺم، منهنجي ذهن ۽ خيالن ۾
چارلس صاحب ڏانهن وڃڻ جو ارادو هو ته مس سوزن
گستاخ ٿيندي چوٽ ڪئي: ”مسٽر عبدل، دي گريٽ نجومي!
ذرا ڌيان سان چارلس صاحب جو هٿ ڏسجانءِ، ڏاڍو
ڪنجوس اٿيئي! ڪو مڙيئي چڪر اٿس، شايد ڪنهن پکيءَ
جي پٺيان آهي. في ضرور وٺجانس. اسان مفت ۾ ٿورو ئي
پيا تنهنجي اشتهاربازي ڪريون.“
”بلي بلي! مون کي اها ڳالهه هينئر معلوم ٿي آهي.
چڱو، اوهان جي ڪميشن اڄ کان ئي چالو. پر اهو اوهان
کي وسارڻ نه گهرجي ته جيڪو وڌيڪ ضرور پورهيو ڪندو،
تنهن کي حصو به ايترو ئي ملندو. استادن جي دوستن
سان ڪي ليکا ٿيندا ڇا؟ ڦاسائي اچ ڪو موٽو گراهڪ،
ته سڀڪجهه تنهنجو.“
آءٌ دروازي ڏانهن وڌيس ته مس سوزن وري چرچو ڪندي
چيو: ”مسٽر عبدل، ڏاڍو مغرور ۽ خود غرض ٿي ويو
آهين، پنهنجن هم ڪلاسين کي خدا حافظ چوڻ کان سواءِ
ٻاهر پيو وڃين!“
”ڏاڍي چالاڪ ٿيندي وڃين، مس سوزن! هن کان پوءِ ڪو
ضروري ڪم ته ڪونه اٿيئي. هل، مون سان گڏ هلي چانهه
جو چڪو پيءُ.“
”بس، ٺلهي چانهه؟ ٿوري ۾ ٿو پنهنجي جند ڇڏائين!“
”معاف ڪجو“، مون مسخري ڪندي هٿ ٻڌا ۽ چيم، ”حضور،
چانهه جو بهانو آهي............. توهين، ۽ مون سان
گڏ ٻاهر نڪرو، ته هوند آسمان مان تارا لاهي تنهنجي
قدمن ۾ وڇائي ڇڏيان!“
”ٺهيو ٺهيو، وري چمچيبازي شروع ٿي ڪرين سمجهي،
توکي برسٽل جي هوا لڳي آهي!“
”واه واه، تنهنجي برسٽل جي موسم- سيءُ، مينهن،
اوندهه، برفباري ۽ طوفان!“
”ڏس، منهنجي شهر جي گلا ٿو ڪرين، شرير ڇوڪرا!.....
ٽاٽا! وڃ، وڃي کيس بيوقوف بناءِ..... ته نه، اتي
بيهه، توکي ڪن ۾ ڳالهه ٻڌائيندس.“
اتي ڪلاس جي هڪ ڇوڪري ’ٽيريءَ‘ رڙ ڪئي: ”ماٺ، ماٺ،
ملاقات جو وقت مقرر ٿي رهيو آهي!..... عبدل، اڃا
توکي هتي ٻه مهينا به ڪين گذريا آهن ته سڀني سان
سرخرو ٿيندو وڃين!“ ۽ پوءِ کلي، سوزن ڏانهن نهاري،
شوخ ٿي ٽيريءَ چيو: ”مسٽر عبدل، رقيب ٿيڻ جي ڪوشش
نه ڪر!“
”هائو، اها ڳالهه آهي؟ بابا مون توبهه ڪئي“ مون
سوزن ڏانهن شڪي نگاهن سان ڏٺو، پر هوءَ مرڪندي
مشڪندي منهنجي ويجهو آئي، ۽ وڏي راز سان، منهنجي
ويجهو آئي، ۽ وڏي راز سان، منهنجي ڪن ۾ آهستي ڀڻ-
ڀڻ جري وڳ. تي گٽي ويئي. هن جي ڀڻ- ڀڻ مان ”چارلس“
۽ ”عشق“ جا اکر سي سمجهيم، ٻيو مڙوئي خير، پوري
ڳالهه ڪين پروڙيم. پر ”ٻوڙو کلي ٻه دفعا“، سو هيڪر
کلي ٻاهر نڪتس، ۽ نڪرندي نڪرندي ٽيريءَ سان مخاطب
ٿيس:
”دوست، بدگمان نه ٿج، نڪي ڳالهه کي ڳالهوڙو ڪر.
آءٌ ته هتي مسافر آهيان، پنهنجيءَ سوزن کي سمجهاءِ
ته ڇو ٿي پرديسين سان وچڙي.“
ڪلاس جا سڀئي شاگرد کلڻ لڳا.
ٻاهر آيس ته چارلس صاحب سوٽ ۾ هٿ وجهي پسار ڪري
رهيو هو. منهنجي اچڻ جو آواز ٻڌي، مون ڏانهن وريو
۽ مون به اڳتي اچي چيو: ”چارلس صاحب، معاف ڪجو،
مون کي ڪجهه دير ٿي ويئي.“
”فڪر ناهي. ڀلا، هاڻي منهنجو هٿ ڏس.“
”چارلس صاحب، ڪجهه ڌيان ڌريو، هتي ۽ بيٺي بيٺي..... هتي ته پوري روشنائي به
ڪانهي. منهنجي اکين ۾ ٿورو ئي ڪي بلب لڳل آهن. هٿن
جا نفيس ۽ نازڪ ليڪا ڏسڻ ۾ ايندا. بهتر آهي، ڪٿي
ٿانيڪا ٿي ويهون. روشني هوندي ته توکي سربستو
احوال ٻڌائي سگهندس.“
”ها، ها، ائين بهتر ٿيندو.“ چارلس فرمايو.
هوڏانهن ڪاليج جو وقت پورو ٿي چڪو هو ۽ شاگرد ٽولين ۾ ٻاهر نڪري رهيا هئا.
چارلس ۾ مون سان گڏ ائين هلڻ لڳو، جيئن ڄڻ هن
انگريز بهادر جي پيرن ۾ ڪي ڏانوڻ پيل هئا. ناتمام
خواهشن جو قيدي..... مون کي مٿس قياس پئي آيو.
ڪاليج جي ڪئنٽين وٽان لنگهياسون. ڪئنٽين ويران پئي
هئي. مون پري کان ڪئٽين جي هيڊبورچاڻيءَ کي رسمي
طور چيو، ”هيلو، مس جون!“ هوءَ اڳتي وڌي آئي. سلام
ڪيائين ۽ ٻڌايائين ته ”ڪاليج جو وقت پورو ٿي چڪو
آهي، آءٌ ڀڄڻ جي تيارين ۾ آهيان، رڳو ڪپڙا مٽائڻا
اٿم.“ وري چارلس سان مخاطب ٿيندي چيائين، ”اڄ هن
پاسي وري ڪيئن؟ اچڻا نه وڃڻا، رستو ڀلجي ته ڪونه
ويا آهيو؟“
”نه نه، مس جون، مسٽر عبدل جي ملاقات لاءِ آيو
هوس.“
”او..... مسٽر عبدل! خبر ناهي، هرڪو پيو سندس پڇا
ڪري، آءٌ به سندس مريد آهيان.“
”مس جون، اجازت هجي ته ڪجهه عرض ڪريان.“ مون ڳالهه
کي ڦيرائڻ جي ارادي سان چيو.
”ها ها، جلدي چئو.“ هن وراڻي ڏني.
”مس جون، ڇا اسان کي چانهه ملي سگهندي؟“
”ڪاليج جو ڊائريڪٽر اهڙي فرمائش ۽ هن وقت ڪري ها
ته آءٌ کيس کُتو جواب ڏيئي ڇڏيان ها. پر، مسٽر
عبدل توهان جي لاءِ... اجهو، ٻن- چئن منٽن ۾ توهان
کي چانهه ملي ويندي. ويهي پيئجو، جيترو وقت وڻيو،
اوترو وقت ترسو. مون کي نهايت ضروري ڪم آهي، افسوس
اٿم ته هاڻي آءٌ وڌيڪ ترسي نٿي سگهان.....
چوڪيدار، بابلا، هنن جي لاءِ ڪٽلي رکان ٿي، کين
چانهه ڏجانءِ ۽ پوءِ جڏهن جي حضرات اُٿن ته دروازو
بند ڪري ڪلف ڏيئي ڇڏجانءِ.“ ائين چئي، مس جون
الائجي ڪيڏانهن گم ٿي ويئي.
چوڪيدار جلد ئي چانهه آڻي سامهون رکي، ۽ پوءِ
پاسيرو ٿي، اسان ٻنهي کي اڪيلو ڇڏي، پاڻ هليو ويو.
چانهه جون چسڪيون ڀري، نيٺ مسٽر چارلس جا مون هٿ
ڏسڻ شروع ڪيا. چارلس بظاهر ته مون ڏانهن ڏسي رهيو
هو، پر مون محسوس ڪيو ته هن جا خيال پري پري ڪنهن
اڻڄاتل فضا ۾ ڀٽڪي رهيا هئا. هو هڪڙي پير کي هيٺ
مٿي ڪري لوڏي رهيو هو. مون هن جي هٿن جا ليڪا
چڪاسي ڏٺا. هن جي چهري کي جانچم ته. ڪشادي پيشاني.
نيريون اکيو، مِنو نڪ.... بيتابيءَ جي جذبات هن جي
چهري کي ٽامي جهڙو رنگ ڏيئي ڇڏيو هو. پوءِ هڪ ماهر
دست شناس وانگر، هن کي قسمت ٻڌائڻ شروع ڪيم:
”مسٽر چارلس، قدرت توکي ڏاڍو نوازيو آهي. هڪ فنڪار
واريون سڀيئي خوبيون تو ۾ موجود آهن. تون اجاين
ڪمن ۾ پئسو ڪين وڃائيندين، جو حساب رکندين. تون
اٻهرو ۽ بي صبر به آهين، انهيءَ ڪري جڏهن به تڪڙ
ڪندين ته نقصان ۽ ڇيهو رسندءِ. تنهنجي دل....
تنهنجي دل تمام نازڪ آهي. جيئن وقت گذرندو ويندو،
تيئين تنهنجي قسمت کلندي ويندي. مستقبل تنهنجو
آهي. البت توکي لاڳيتي ڪوشش ڪرڻي پوندي. بهتر آهي
ته پنهنجي فن کي ڪاروباري طريقي تي هلاءِ، توکي ان
مان فائدو رسندو.“
”سؤ فيصدي صحيح، مسٽر عبدل! وئڪيشن ۾ آءٌ تصويرون
ٺاهي وڪڻندو آهيان ته هميشه سٺا پئسا ملي ويندا
اٿم“، هن اقرار ڪيو، ”پر ڇا ڪريان، اڪثر سستي
وڪوڙي ويندي اٿم. مايوس به رهان ٿو. ۽ دل ڏاڍي
حساس اٿم، ويٺي ويٺي پور پچائي پيو منصوبا ٺاهيندس
۽ ڊاهيندس. ٻچڙيوال آهيان، هاڻي ته پورت به ڪانه
ٿي پوي. خرچ وڌي ويو آهي.....“
مون کيس وچ ۾ ڪاٽيندي چيو: ”چارلس، تنهنجي بخت سان
ماڻهو ريس ڪندا. تنهنجي زال وفادار آهي.“
”ها، ها، بلڪل سچ! مسٽر عبدل، منهنجي زال منهنجي
ڏاڍي خدمت ڪندي آهي. مون تي جنسي چري آهي. ٽيهن
ورهين کان ساٿي ٿي رهي آهي. مرد ڇا نٿو ڪري، پر هن
ڪڏهن به مون سان کهرو ڪين ڳالهايو آهي. نوڪري ڪري،
گهر جو ڪم ڪار سنڀالي، اولاد تي ساهه پساهه ڇڏي-
واقعي هوءَ فرشتو آهي. زال جي سلسلي ۾ آءٌ برابر
خوش آهيان. خدا ڪو کيس پنهنجن هٿن سان ويهي ٺاهيو
آهي. هينئر ته ذري گهٽ پنجاهه ورهين جي هوندي، پر
جڏهن ڪپڙا پائي ۽ ميڪ- اپ ڪري ٻاهر نڪرندي آهي ته
هلندن کي بيهاري ڇڏيندي آهي.“
”ته ها، مسٽر چارلس، تنهنجي هڪڙي نياڻي مري ويئي
آهي؟“
ائين ٻڌائڻ سان چارلس جي چهري تي ڏک جا آثار ظاهر
ٿيا، ۽ هن ڀريل آواز ۾ چيو: ”منهنجي نياڻي مرحومه
پريءَ جو ٻچڙو هئي. جڏهن هن وفات ڪئي هئي ته
منهنجي زال جنسي هوش حواس وڃائي ديواني ٿي پئي
هئي. اهو دؤر مون لاءِ به قيامت کان گهٽ ڪين هو.“
چارلس جي اکين ۾ ڳوڙها تري آيا.
مون کي ڏاڍو ارمان ٿيو. ڳالهه کي بدلائڻ لاءِ چيم:
”پر، چارلس صاحب، همت، برداشت ۽ محنت جو تون پتلو
آهين. دنيا نالو ئي لاهين- چاڙهين جو آهي. گهڻا
بزدل انسان مصيبتن جي چڪر ۾ پيسجي ختم ٿي ويندا
آهن. پر تون ته سچ سون آهين. سون کي جيترو ئي
رجائبو، اوترو ئي چمڪندو. برابر تو زندگيءَ ۾
تڪليفون ڏٺيون آهن، پر تو حياتيءَ ۾ ڪڏهن هار ڪانه
قبولي آهي. اڄ به جيڪو ڪم تون هٿ ۾ کڻندين، ۽
مستقل مزاج رهئيس، ته ڪامياب ۽ ڪامران ٿيندي.
تنهنجي دل نرم ۽ برابر آهي، پر جي هيڪر ضد تي
چڙهئين ته تنهنجي دل فولاد کان به وڌيڪ سختي ٿي
ويندي. اهو ئي سبب آهي جو تون اڄ جيئرو آهين.
تنهنجيءَ جاءِ تي ڪو ٻيو، اسان پارو هجي ها ته
آپگهات ڪري ها يا ضرور پاڳل خاني ۾ هجي ها.“
چارلس ڪنڌ ڌوڻي، ٿڌو شوڪارو ڀريو.
چانهه تي ڪڏهوڪي ختم به ٿي ويئي. ائين، آءٌ ۽
چارلس، هوريان هوريان ڳالهيون ڪندا رهياسين.
ڪئنٽين، جنهن ۾ ڪاليج ۽ جهان جا مسئلا ۽ تڪرار
بيان ٿيندا هئا- ڪئنٽين، جنهن ۾ ٻنپهرن جو وڏو هل
هنگامو ٿيندو هو- تنهن مان ڄڻ ڪو راڪاس پير گهمائي
ويو هو. بنهه چپ چاپ هئي. شام جي اوندهه وڌي چڪي
هئي. چارلس ڪجهه سوچي رهيو هو، ۽ آءٌ خوش هوس ته
جيڪي مون ڳالهيون ڪيون هيون، تن چارلس تي ڏاڍو اثر
ڪيو هو. هن پاڻيهي ڪيتريون پنهنجيون ڳالهيون
ٻڌايون هيون ته ساڳئي وقت منهنجي قابليت جو اقرار
به ڪري چڪو هو. مون پنهنجيءَ واچ ۾ وقت ڏسي چيو:
”مار، شام جا ڇهه پيا لڳن!“ مون ملاقات کي ختم ڪرڻ
جي ارادي سان چارلس کان پڇيو، ”توکي ڪو سوال ڪرڻو
هجي يا اڃا ڪجهه پڇڻو هجي ته ٻڌاءِ.“ چارلس ٻڏتر ۾
پئجي، نيٺ چيو: ”محبت جي باري ۾ ته تو ٻڌايو ئي
ڪونه!“
”چارلس، توهين پنهنجو ساڄو هٿ مون کي ڏيکاريو.
هينئر توهان جي عمر ڪيتري هوندي؟“
”بس، اهي پنجاهه کن سال هوندا.“ هن هٿ وڌائيندي
جواب ڏنو.
آءٌ هن جي چيچ جي هيٺان ليڪا ڏسڻ لڳس. هو وڏي غور
سان مون کي گهوري رهيو هو. آءٌ وري شروع ٿي ويس:
”چارلس صاحب، تنهنجي زال ذات تي ساعت آهي. جنهن
سان به تون کلي ڳالهائيندين، اها توکي ڪانه
وساريندي. ڏاڍو پرهيزگار آهين. شاديءَ کان اڳ ۾ ته
ميدان بنهه صاح آهي. پهريون معاملو.. شادي ٿي؛ ۽
پوءِ.... هاڻي.... هاڻي سائينجن ڪنهن جي چڪر ۾
آهن!“
”آءٌ.... هاڻي..... ۽ ڪنهن جي چڪر ۾!“ هن وٺي وڏو
ٽهڪ ڏنو، ۽ نهايت شوخ ٿيندي، ائڪٽنگ ڪندي چيائين:
”ناممڪن! ناممڪن! منهنجو پنهنجيءَ زال سان بي
پناهه پيار آهي. مون کي ٻار به آهن. ۽ تنهن کان
سواءِ، هيءَ ڪا وهي آهي منهنجي عشق ڪرڻ جي؟ منهنجي
زال ٻڌندي ته ڇا چوندي؟ جهيڙو ٿي پوندو...... نه
ته، مسٽر عبدل، تو واري اها ڳالهه بلڪل غلط آهي!“
آءٌ هن جي چهري کي ڏسڻ لڳس. دراصل آءٌ جائزو وٺي رهيو هوس. مون محسوس ڪيو ته
همراهه جا ڪن بلڪل ڳاڙها ٿي ويا هئا. مون يقين سان
کيس ٻڌايو: ”مسٽر چارلس، تون مڃين نه مڃين، قسمت
جو لکيو اوس ٿيڻو آهي، ۽ ٿيندو.“
”قسمت؟ ۽ هن دؤر ۽ هن زماني ۾؟ انسان پنهنجي قسمت
پاڻ ٺاهيندو آهي.“
”ائين به ممڪن آهي. پر احتياط ۽ ڪوشش لازمي آهي.“
ڳالهيون ڪري، نيٺ انهيءَ ڏينهن هو مون کان موڪلائي
هليو ويو.
پر ڪاليج جي ڪئنٽين ۾، ٻنپهرن جي مانيءَ تي، ڪونه
ڪو هٿ ڏيکارڻ لاءِ مون کي ڳولي اچي لهندو هو، ۽
ڪڏهن ڪڏهن ته اهڙن اميدوارن جي قطار لڳي ويندي
هئي. ٻه- ٽي مهينا گذري ويا. چارلس سان وري ملاقات
نه ٿي. هڪ
ڏينهن، جيئن پنهنجي هڪ دوست سان ڪئنٽين ڏانهن وڃي
رهيو هوس ته واٽ تي پٺيان ڪنهن وڏي واڪس سڏ ڪيو.
پٺ ورائي ڏٺم ته چارلس هو. ويجهو ايندي چوڻ لڳو،
”مسٽر عبدل، ٻه منٽ!“ ۽ پاسي تي وٺي آکڻ لڳو: ”مون
سان گڏجي هل، توسان صلاح مشورو ڪرڻو آهي.“
مون پنهنجي دوست ڏانهن اشارو ڪري چيو ته ”ڏس، دوست
گڏ اٿم. کيس مانيءَ جي دعوت ڏني اٿم. في الحال
ٿورو مهلت ڏي، اجهو ٿي ماني کائي وٺان.“
”ته چڱو، آءٌ هتي بيهي تنهنجو انتظار ٿو ڪريان.“
”بس، واعدو، جلدي ٿو حاضر ٿيان.“
مانيءَ تي دوست سان بنهه دير ٿي ويئي. چارلس صفا
وسري ويو. ماني کٽي ۽ ڳالهيون ختم ٿيون، ته ٻاهر
آيس. رستي تي، ولايت جي سرد موسم ۾، چارلس صاحب
بيٺل ڏٺم. هو مون کي زوريءَ هوٽل تي وٺي هليو، ۽
اتي ويهندي چيائين:
”انهيءَ ڏينهن واري ڳالهه تنهنجي بلڪل سچي هئي!
مون توسان ڪوڙ ڳالهايو هو. هوءَ ارب پتي آهي. شعر
پڻ چوندي آهي. پهريون مڙس مري ويو اٿس. نهايت حسين
۽ خوبصورت آهي. منهنجي ننڊ حرام آهي. ٻڌاءِ، اهو
قصو ڪيئن ٿيندو؟“
مون چارلس جا هٿ ڏٺا. هو ويچارن وانگر مون ڏانهن
نهاري رهيو هو.
”چارلس صاحب، هن معاملي جو نتيجو ڪجهه به ڪونه
نڪرندو. اجايو پاڻي پيو ولوڙين!“
هن جڏهن اهو ٻڌو ته ٻئي هٿ مٿي تي رکي، هيٺ
جهڪايائين، ۽ مهنجو پنو ئي لهي ويس.
هڪ رات
انگلنڊ جو برسٽل شهر ۽ ان ۾ مس ازبيلا سان گڏ اها
رات جي اها ساعت، مون کي مرڻ ويلي به ڪين وسندي.
سو آءٌ جڏهن ڪئمبرج ڏانهن وڃڻ لاءِ سنبريس، ته
ازبيلا جي يادگيري ازخود منهنجي ذهن تي تري آئي.
هوءَ اتي ته پڙهندي آهي. ڪئمبرج ڪاليجن جو شهر
آهي. هزارين شاگرد اتي تعليم پرائين ٿا. انهيءَ
ڪري اوڏانهن وڃڻ ۽ گهمڻ جي پروگرام ۾ آءٌ به ٻين
دوستن سان شامل ٿي ويس.
نيٺ اهو ڏينهن به آيو، جو آءٌ پنهنجي رفيقن سان
ڪيل فيصلي موجب ڪئمبرج پهچي ويس. ڪئم ندي، ڪئمبرج
شهر جي وچ مان، پيئي وهي. نديءَ جي ٻنهي ڪنڌين تي،
ڪي ساوا ساوا ۽ قداور وڻ، پنهنجين جهُڪيل ۽ ڍُرڪيل
لامن سان، ائين نميل ۽ نوڙيل آهن، ڄڻ اهي نديءَ جي
پاڻيءَ ۾ ڪنهن کي ڏسڻ لاءِ واجهائي رهيا آهن.
نديءَ جي ڪنارن سان تمام وڏا، ويڪرا ۽ ڪشادا ڇٻر
جا ميدان......... ڄڻ ڪنهن زمردي غاليچا وڇائي
ڇڏيا آهن. پاسن کان لاڳيتو، مختلف ڪاليجن جون پُر
شڪوه عمارتون، جيستائين نظر پهچي ٿي، باقاعدي صفون
ٻڌيو بيٺيون آهن. ڪاليجن جي آمهون سامهون، نديءَ
جي پرئين پاسي، ڳاڙهن، پيلن، نيرن ۽ رنگ برنگي گلن
جا ٻارا، ميلن ۾ پکڙيا پيا آهن.......... اهڙو آهي
ڪئمبرج جو شهر.
اسان جي گهمڻ ۽ ڏسڻ وائسڻ جو پروگرام اهڙو ته رٿيل
هو، جو اسين صبح کان شام تائين نه رڳو شهر ۾
هيڏانهن هوڏانهن، پر ڪئمبرج کان ٻاهر نڪري، ميلن
جا ميل پري، ٻين مشهور جاين ۽ هنڌن ڏانهن پڻ نڪري
ويندا هئاسون.
هڪڙي ڏينهن، دستور مطابق، شهر کان گهڻو پري هڪ
امير جو محل ڏسڻ وياسين. انهيءَ محل ۾ انگلينڊ جي
مشهور راڻي ميريءَ به هڪ رات گذاري هئي. هينئر اهو
محل نمائش- گهر وانگر آمدنيءَ جو ذريعو آهي. هتي
اوري پري جا ماڻهو گهمڻ ايندا آهن ۽ پئسا ڏيئي،
ٽڪيٽ وٺي، اندر ويندا آهن. اتي، انهيءَ محل جي
ٻاهران، هڪ عبرت جهڙو واقعو پيش آيو.
اسين واري ملڻ لاءِ محل جي ٻاهران تسيل هئاسين.
محل جي آسپاس نظر جي نهار تائين ڇٻر جو ميدان ۽
ڪجهه باغيچي جهڙي سٽا هئي. پري کان هڪ ماڻهوءَ کي
ٽرئڪٽر هلائيندي ڏٺم. مون کي اُن وقت سُٿڻ، ۽
شيرواني ۽ ڪَراڪُلي ٽوپي پاتل هئي، هٿ ۾ اجرڪي
رومال به هوم. ته ڪنهن مهل اهو ٽرئڪٽر هلائيندڙ
ماڻهو، ٽرئڪٽر تان لهي اسان ڏانهن اچڻ لڳو. مزدورن
جهڙا ڪپڙا، مٽيءَ ۾ ليٿڙيل جسم، لڙاٽيل وار، وڌيل
ڏاڙهي. هو سڌو اچي منهنجي سامهون بيٺو. هن وڌي
ويجهو اچي وراڻيو: ”السلام عليڪم، توهين سنڌي
آهيو؟ آءٌ ميجر هنٽر آهيان. انگريز فوج ۾ نوڪري
ڪئي اٿم. سنڌ ۾ سالن جا سال رهيس. پر پوءِ پاڪستان
ٺهڻ کان اڳ ۾ ئي هتي موٽي آيس.“
مون پهريون ئي دفعو هن گِٽ مِٽ واري ديس ۾ هڪ
انگريز صاحب کي سنڌي ڳالهائيندي ٻڌو. ڏاڍو خوش
ٿيس، ۽ تعجب وچان چيم، ”ميجر صاحب، سڃاڻڻ سان
توهان ڪمال ڪري ڇڏيو آهي.آءٌ سچ پچ سنڌي آهيان. پر
توهان مون کي ڪيئن سڃاتو؟“
”بلڪل سَولو، بلڪل آسان، توهان جي اجرڪ واري رومال
ئي مون کي ٻڌايو.“ هن مون کي مشڪندي جواب ڏنو ۽
فخر مان منهنجو ڪنڌ مٿي کڄي ويو.
هن جون اکيون مون ۾ هيون، پر هو شايد ٻيو ڪجهه
سوچي رهيو هو. هن وري مون کان پڇيو، ”توهين ڪٿان
آيا آهيو؟“
”آءٌ حيدرآباد سنڌ کان هتي پڙهڻ آيو آهيان.“
”اوهه، حيدرآباد سنڌ! حيدرآباد جا منگهه، حيدرآباد
جو پڪو قلعو ۽ اتي جون ٿڌڙيون راتيون مون کي ياد
آهن. ڀلا قلعي ۾ هوشو شيديءَ واري قبر..... مون
ٻڌو آهي ته هن عظيم جرنل جي قبر ۽ ڪَتبو گم ٿي ويا
آهن“......
آءٌ وڌيڪ حيران ٿيس ته ساڳئي وقت پنهنجيءَ
اڻڄاڻائيءَ ڪري پيشيمان به ٿيس. ڳالهه کي ڦيرائڻ
لاءِ مون چيو، ”ميجر صاحب، شاباس آهي، اوهان جي
يادگيريءَ کي. اوهين ته بلڪل صاف سنڌي پيا
ڳالهايو. پر اوهين هتي ٽرئڪٽر ڪيئن پيا هلايو؟“
هن ٺَهه پَهه جواب ڏنو. ”ويل، مسٽر، توکي خبر هئڻ
گهرجي ته آءٌ ئي هن محل جو هن وقت اڪيلو وارث
آهيان. هن محل سان گڏ ميلن تائين پکڙيل جاگير جو
مالڪ به آهيان. خدا جو ڏنو سڀڪي اٿم. پر واندو
ماڻهو شيطان جو ڀاءُ آهي. باغباني منهنجي وندر
آهي. وقت ملڻ تي هتي ئي هليو ايندو آهيان.“
آءٌ پنهنجي ملڪ جا جاگيردار ياد ڪرڻ لڳس، ته اهو
ميجر صاحب، ”خدا حافظ“ چئي، ڇڏيل ٽرئڪٽر ڏانهن
واپس هليو ويو.
ٻئي ڏينهن تي يونيورسٽي ۽ مختلف ڪاليج ڏسڻ وياسين.
چي: هي ڪاليج 1284ع ۾ برپا ٿيو، ته هو ڪاليج
چوڏهين سن ۾ کُليو. سينٽ جان ڪاليج ۾ هتي جي ٻن
برک شاعرن- بائرن ۽ ورڊسورٿ- جا فوٽا به ڏٺاسين.
هتي جي رهبر ٻڌايو ته اهي عظيم شاعر هتي ئي پڙهيا
هئا. هن اسان کي سندن رهڻ ۽ اٿڻ ويهڻ جون جايون به
ڏيکاريون. هر هڪ ڪاليج جي پنهنجي تاريخ آهي. هر هڪ
ادارو ميوزيم هو. قدامت پرستيءَ ۾ هن قوم جي ڪهڙي
ڳالهه ڪجي. افسوس رڳو اهو پئي ٿيو ته موڪلن هئڻ
ڪري شاگردن جي گهماگهمُي ۽ رونق ڏسڻ کان محروم
هئاسين. سو، ڪاليجن مان ڦرندي، جڏهن هڪڙي ڇوڪرين
جي ڪاليج ۾ پهتاسين، ته مون کي ازبيلا جي يادگري
آئي. مس ازبيلا سان برسٽل شهر ۾ ملاقات ۽ اها
رات..... رات ته مون کي مرڻ وقت به ڪين وسرندي.
يادگري ايندي ئي، رهبر کي پاسي تي ڪري، ازبيلا جي
هاسٽل واري ائڊريس ڏيکاري، اوڏانهن وٺي هلڻ لاءِ
عرض ڪيم. رهبر ازبيلا جي ائڊريس ڏسي معنيٰ خيز
نظرن سان مون ڏي نهاريو ۽ چيائين: ”واه جو اوڏانهن
هلنداسين.“ اها خوشخبري ٻڌي منهنجي دل ڌڙڪڻ لڳي ۽
منهنجي دماغ ۾ ازبيلا جي خيالي تصوير اڀرڻ لڳي.
هاسٽل جي سپرنٽينڊنٽ ۽ وارڊن ٻڌايو: ”مس
ازبيلا..... ها.... هوءَ هتي ئي رهندي آهي. پر هن
وقت ته موڪلون آهن. هاسٽل ۾ هڪ به ڇوڪري موجود
ڪانهي.“ منهنجي شوق ۽ ذوق جو رنگ محل تباهه ۽
برباد ٿي ويو. آءٌ بيجان پُتلي وانگر وارڊن کي تڪڻ
لڳس ۽ دل ئي دل ۾ هن کي ڌڪارڻ لڳس. پر هن منهنجي
بيقراريءَ کي شايد تاڙي ورتو هو. هن سنجيده ٿيندي
چيو، ”محترم، مون کي اوهان سان همدردي آهي. قسمت
جي ڳالهه آهي. ملاقات ۽ جدائيءَ ۾ سچ پچ ڪو فرق
ڪونهي. اهي ٻئي هڪڙيءَ حقيقت جا ٻه پاسا آهن. هر
موقعي تي تحمل ڌارڻ گهرجي. آءٌ تنهنجي جذبي جو قدر
ٿي ڪريان. پر عملي طور آءٌ تنهنجي ڪهڙي مدد ڪريان.
ڀلا هل ته توکي ازبيلا جو ڪمرو ڏيکاريان.“
هن آڻي مون کي ازبيلا جي ڪمري ۾ ڇڏيو ۽ پاڻ ٻاهر
نڪري ويئي. ڪوٺيءَ ۾ گهڙندي ئي مون وائڙن وانگر
هيڏانهن هوڏانهن نهاريو، ۽ پوءِ چرين وانگر ڪمري
جي هر هڪ شيءِ کي کڻي مٿس هٿ ڦيرائيندو رهيس. ڪپڙن
رکڻ واري ڪٻٽ ۾ گهاگهريون، مفلر ۽ رومال وغيره
ٽنگيل هئا. ميز جي خانن ۾ هار سينگار ۽ سينڌ سُرمي
جو سامان سليقي سان سٿيو پيو هو. ٻئي خاني ۾ هن جا
شخصي خط ۽ ويهارو کن شلنگ به پيا هئا. ميز تي
ڪيترائي ادبي ڪتاب پڻ رکيل هئا. ميز جي مٿان
ازبيلا جو فريم ٿيل فوٽو مون ڏي نهارڻ لڳو. هيءَ
اها ساڳي ازبيلا ته هئي- ازبيلا، جيڪا سراپا سوڀيا
۽ سونهن جو اسرار هئي. ڪمري ۾ هڪ وڏن شيشن واري
دري به موجود هئي. آءٌ دريءَ وٽ اچي بيٺس. ٻاهر
سامهون، هيٺ باغ هو. خوشنما باغ ۾ ڪٿي ڪٿي چيريءَ
جا وڻ به هئا. چيريءَ جو هر هڪ وڻ بيشمار گلابي
گلن سان جهنجهيل هو. هن طلسمي ۽ رنگين دنيا، ۽
تصور جي فريب، مون کي منڊي مدهوش ڪري، ڪنهن ٻيءَ
دنيا ڏانهن ڌڪي ڇڏيو. |
