|
عظيم سنڌي، مورو
تاريخي ورثي کي بچايو!
سنڌ جي ڪلهوڙن حڪمران خاندان مان، ميان غلام ساهه ڪلهوڙو هاڪارو
حڪمران هو، جنهن ’سنڌ جي وحدت‘ کي قائم ڪيو. ڀرپور
عوامي حمايت حاصل ڪئي. افعانستان جي حاڪم احمد
شاهه ابداليءَ ٻيو چارو ڪونه ڏسي، کيس ”شاهه وردي
خان“ جو لقب ڏنو ۽ تحفا موڪليا.
ميان غلام شاهه پنهنجي حڪومت جون حدون ديري غازي خان ۽ ديري
اسماعيل کان رڻ ڪڇ تائين وڌايون. افغان حڪومت
ديوان گدو مل معرفت کيس خطاب ۽ پروانا موڪليا. پر،
ميان غلام شاهه آهستي آهستي ڪري، افغان حڪومت
طرفان مڙهيل ڍل به گهٽائي آڻي، فقط يارهن لکن
تائين بيهاري ۽ آخر ۾ اها به بند ڪئي.
ميان غلام شاهه ته افغانستان تي به حملو ڪرڻ جو ارادو ڪيو هو.
سردارن ۽ فوجن کي تيار رهڻ جو حڪم ڏنو هئائين،
پر،اوچتو مٿس فالج جو حملو ٿيو. ڳالهائڻ کان محروم
ٿي ويو. سندس شهزادي سرفراز تمام وڏا حاذق حڪيم
علاج واسطي آندا. پر ميان غلام شاهه سان زندگي وفا
نه ڪئي.
ميان غلام شاهه کي تعميرات جو تمام گهڻو شوق هو. پنهنجي بزرگن
جي مقبرن سان گڏ، هن شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جو
روضو تعمير ڪرايو ۽ قلندر شهباز جي روضي جي مرامت
جو ڪم ڪرايو. حيدرآباد ۾ ڪچي قلعي سان گڏ پڪو قلعو
به تعمير ڪرايائين.
افسوس آهي ته اڄ خود سندس مقبرو زبون حاليءَ جو يادگار آهي. سنڌ
جي ماڻهن جي هن حقيقت تي الائي ڪڏهن نظر پوندي؟
[26 ـــ آڪٽوبر 2002ع روزانه ’ڪاوش‘ جي شڪريي سان]
Balochi as Medium of Instructions demanded
By: Saleem Shahid
QUETTA, Aug 4: The Balochi Academy, Quetta, has
demanded the introduction of Balochi language as
a medium of instructions in primary schools.
A resolution in this regard adopted at the general body
meeting held at the Balochi Academy on Sunday
with its chairman Abdul Wahid Bandeeg in the
chair.
The resolution demanded that the primary education be
imparted to children in mother-tongue, alongwith
English as a medium of communication with the
outside world.
In another resolution it also del, manded to increase the
duration of Balochi programmes on PTV and Radio.
The meeting aobserved that presently the time
given to the Balochi language on Radio and PTV
was not enough. The duration of the Balochi
programmes should be doubled.
The meeting called upon the PTV and Radio authorities, to
broadcast and telecast Balochi programmes for
the Balochi speaking people residing in other
provinces as well.
It specifically demanded the revival of the News in Balochi
from the federal capital like all stations of
the Radio Pakistan covering the entire country.
It also called for intrducing programmes in
Balochi language over FM 101.
In another resolution, the Balochi Academy Censured both the
Radio Pakistan and PTV for producing programmes
in Balochi language, which were not up to the
mark and were substandard.There should be
substantial improvement in Balochi programmes.
It cited the discriminatory attitude towards
Balochi language during theFolk show held in
Quetta, in which only one artist of Bolochi
language was given an award though Balochi in
the major language of the province.
Another resolution urged upon both the federal as well as the
provincial governments, to patronize the
newspapers and periodicals in Balochi language
by increasing the quantum of advertisements to
periodicals and newspapers in Balochi. It said
that at present, the policy of the provincial
Information Departments is discriminatory
towards Balochi newspapers and magazines.
A number of literary organizations are functioning in
different parts of the country promoting Balochi
language and cultrue. It is deplorable that the
government, mainly the Ministries of Education
and Culture or Academy of Letters are not
assisting those institutions. It demanded that
Balochi literary organizations and institutions
be patronized and helped in a generous manner
for promotion of Balochi language and culture.
Another resolution censured the Balochistan Text Book Board
for producing substandard books devoid of local
culture and traditions. It is distorting the
local culture and traditions. It called upon the
authorities concerned to gove adequate
representation to Balochi Academy in the
Balochistan Text Book Board for producing
standard books.
Another Resolution adopted at the meeting urged upon the
Ministry of Educatin to appoint a Balochi as the
Chairman of Pakistan Academy of Letters, as all
other provinces had been given a chance in the
Academy of Letters.
It called upon the government to take the Balochi Academy
into confidence while selecting scholars for
research abroad.
The Balochi Academy General Council demanded an increase in
Grant-in-aid by the federal and provincial
governments, as the present allocation is
insufficient for carrying out research and to
meet the publications of books and papers.
The Balochi Academy called upon and the religious, political
and tribal leaders to end the bloodshed, settle
and tribal and blood feuds by using their power
and influence.
The General Secretary of the Academy, Abdul Qadir Shahwani,
presented the annual report, which was
unanimously approved by the ‘House’with certain
amendments.
(Daily “DAWN:, Karachi, Dt: 05-08-2002, Page # :3)
ڊاڪٽر گربخشاڻي
سنڌ جي تاريخ جو هڪ ورق
پاٽ جي صديقي خاندان لاءِ عالمگير جو فرمان
[نوٽ: سنڌ جي هڪ جيد عارف ۽ روشن ضمير بزرگ حضرت مسيح الاولياء
شيخ عيسيٰ جند الله پاٽائي ثم برهانپوري (المتوفي
1031 هه) جو مرقد مبارڪ ”سنڌي پوره“ مڌيا پرديش
(ڀارت) ۾ اڄ به مرجع خلائق عام آهي. سندس حياتيءَ
۾ ئي سندس هڪ اهلِ دل فرزند شيخ شهر الله رمضان
(طـــٰہ) پنهنجي پٺيان شيخ محمد حسن قاري کي ڇڏي
داعي اجل کي لبيڪ چيو. حضرت شيخ عيسيٰ رح کان
برهانپوري ۾ ٻي شاديءَ کان پڻ اولاد ٿيو، جيئن
بابا فتح محمد (صاحبِ ڪتاب ”مفتاح الصلواة“).
اهڙيءَ طرح هن باوقار خاندان جون ٻه شاخون هليون:
هڪ بهانپوري ۾ ۽ ٻي پاٽ شريف، سنڌ ۾. هن بزرگ جو
سمورو احوال سنڌي ادبي بورڊ جي شايع ڪيل اُردو
ڪتاب ”برهانپور کي سندهي اولياء“ ۾ آيل آهي، جو
سيد محمد مطيع الله شاهه ”راشد“ برهانپوري تاليف
ڪيو آهي، جنهن جو محرڪ سنڌ جو هاڪارو عالم پير
صاحب سائين حسام الدين راشدي هو.
اورنگزيب عالمگير حضرت مسيح اولاولياء رح جي بلند و بالا روحاني
عظمت جي پيش نظر سندس عقيدتمندن مان هو. ان طرح
مختلف حڪمرانن طرفان برهانپور ۾ مقيم هن متبرڪ
”سنڌي“ جانوادي جي اولاد کي جاگيرون ملنديون
رهيون. جڏهن سنڌ مان حضرت مخدوم عبدالواحد ڪبير رح
(1047-1123 هه) سان عالمگير جي ملاقات ٿي ته هُن
بزرگ شخصيت کي نه صرف سيوستان (سيوهڻ) جو ”قاضي
القضاة“ مقرر ڪيو ويو، بلڪ کيس معاشي خوشحاليءَ
لاءِ جاگير جو پروانو به عطا ڪيو ويو، جنهن ۾
مخدوم صاحب کي شيخ عيسيٰ جند الله پاٽائي ثم
برهانپوري جي اولاد جي حوالي سان سندس روحاني
ڪمالات ۽ علمي فضيلت جو به اعتراف ڪيو ويو آهي.
مخدوم عبدالواحد صاحب پاٽ ۽ سيوهڻ جي صديقي خاندان
جو جدامجد آهي. خاندان ۾ ”قضا“ جو عهدو ڪيترين ئي
پيڙهين تائين هلندو رهيو، ان ڪري مخدوم صديقي
خاندان کي اڄ به ”قاضيءَ“ جو لقب سان ياد ڪيو
ويندو آهي. اِهي ئي پاٽ شريف جا نجيب الطرفين اصل
قاضي به آهن. مختلف دؤرن ۾ پيڙهي به پيڙهي جيڪي
مخدوم صاحب ’قضا‘ جي عهدن تي فائز رهيا، تن جي
شجري جي تفصيل ۾ وڃڻ کان سواءِ فقط ”فرزندانِ
ڪلان“ جي حساب سان نالا هيٺ ڏجن ٿا.
”پاٽ شريف“ جا اِهي قاضي صاحبان ايترا ته نيڪنام ۽ مشهور ٿيا جو
اُنهن سان ڪيترائي متعلق ۽ غير متعلق ماڻهو به
پنهنجن نالن سان ”قاضيءَ“ جو لقب استعمال ڪندا
رهيا آهن، حتيٰ ڪه سندن اولاد ۾ به ڪيترائي مخدوم
”قاضيءَ“ جو لقب به استعمال ڪن ٿا.
مٿي بيان ڪيل اورنگزيب عالمگير طرفان مخدوم عبدالواحد ڪبير کي
ڏنل فرمان جي اصل فارسي متن تان انگريزي ۾ ترجمو
سنڌ جي هاڪاري عالم ۽ محقق ڊاڪٽر هوتچند مولچند
گربخشاڻي ڪيو ۽ اُهو ”سنڌ گزيٽ“ (10 ـــ اپريل
1913ع) ۾ شايع ٿيو. اُن اشاعت جو اصل اڄ به مسيح
الاولياء شيخ عيسيٰ جند الله ۽ مخدوم عبدالواحد
ڪبير جي اولاد مان مخدوم سليم الله صديقيءَ وٽ
سندس ذاتي ڪتبخاني ۾ موجود آهي. ڊاڪٽر گربخشاڻيءَ
جي ترجمي سان گڏ مير محمد حسين علي خان ٽالپر،
امام علي اسپيشل مئجسٽريٽ حيدرآباد ۽ مير حاجي نور
محمد خان ٽالپر جا صديقي رماڪس به موجود آهن ۽ ان
طرح ڪراچيءَ جي پنهنجي دؤر جي اهم شخصيت مير ايوب
خان (بئريسٽر) جو نوٽ به سلسلي جي اهيمت کي اُجاگر
ڪري ٿو.
اسين اصل ”سنڌ گزيٽ“ جي عڪس سان گڏ پڙهندڙن لاءِ اُن جو سنڌي
ترجمو به شايع ڪري رهيا آيون، جو مخدوم سليم الله
صديقيءَ جو ڪيل آهي. ـــ ايڊيٽر مهراڻ]
ترجمو
صحيح نقل ترجمو دستاويزات سلطان اورنگزيب، عطا ڪيل گذريل ٻن
شخصيتن کي، اڄ تائين موجود خاندان پاٽ سنڌ، شايع
شده ”سنڌ گزيٽ“ مؤرخه 10 اپريل 1913ع، مع نوٽ
ايڊيٽر:
”اورنگزيب عالمگير جو سنڌ سووينئر، سنڌ جي قديم دستاويزن کي
محفوظ ڪرڻ ۽ اُن جو ترجمو متعلقه ماڻهن لاءِ
دلچسپي جو باعث ٿيندو. سلطان اورنگزيب جو اصل
فرمان پاٽ لاڙڪاڻو سنڌ (موجوده دادو ضلعو) جي
گذريل ويل ٻن شخصيتن متعلق اسان هيٺ شايع ڪيون ٿا.
اِها ڳالهه دلچسپي جو باعث آهي ته مخدوم
عبدالڪريم، جنهن وٽ اِنهيءَ فرمان جو اصل موجود
آهي، اُهو سنڌ مدرسه جو پراڻو شاگرد آهي.“
فرمان شاهي
”موجوده ۽ ايندڙ وقت ۾ سيوستان ۽ پاٽ جي حڪام بالا کي هن فرمان
عالي کان مطلع ڪيو وڃي ٿو ته مظهر خدا، خلافت
پناهه، بادشاهه سلطنت عظيم ارض و زمان جي حڪم سان
مؤرخه 29 جلوس بروز مبارڪ ڏينهن تاجپوشي 51 روپيه
يوميه، مخدوم و شيخ عبدالواحد ۽ مفتي شيخ
عبدالقادر اولاد ۽ ڀاڻج اولياء الله عزوجل قطب
الاقطاب شاهه جندالله شيخ عيسيٰ قاسم صديقي عليہ
الرحمة جي طفيل شاهي خزاني مان ادا ٿيندا. جيئن ته
سرڪار عاليه، مملڪت جي روحاني ۽ مادي ترقي لاءِ
خواهان آهي ۽ هو شدت سان گهري ٿي ته باوقار
خانداني ماڻهو، جيڪي اعليٰ مقام ۽ درجو رکن ٿا،
اُهي پنهنجي شان وٽان زندگي گذاري سگهن ته جيئن هو
دلي طرح مملڪت جي خوشحالي ۽ ظلِ سبحاني جي ڀلائي
لاءِ دعاگو ۽ خواهشمند رهن. بحڪم سرڪار ڏهه هزار
بيگه زمين بطور نعم البدل روپيه 0-8-25 روزمره
خرچ، ڪمالات دستگاهه مخدوم عبدالواحد صديقي کي
معاشي گذر بسر لاءِ عطا ڪئي وڃي ٿي. متعلقه پرڳڻي
جي حڪام بالا کي حڪم ڪيو وڃي ٿو ته اِنهيءَ شاهي
فرمان جي مطابق عمل ڪيو وڃي ۽ والاشان مخدوم صاحب
کي پرڳي پٽ ۾ حڪم ڪيل اراضي زمين ڏني وڃي. کيس هر
طرح جي مملڪتي و سياسي اُمور کان بالاتر ۽ مستثنيٰ
سمجهندي شاهي فرمان بالا تي هر حال ۾ عمل ڪيو
وڃي.“
آءٌ تصديق ڪريان ٿو ته هي متن، اصل فارسي عبارت جو دُرست ترجمو
آهي.
ڊي. جي. سنڌ ڪاليج دستخط
ڪراچي، مارچ 1915ع هوتچند مولچند گربخشاڻي ايم. اي
پروفيسر آف پرشين
تصديق شد ترجمي مع سرٽيفڪيٽ رکندڙ لاءِ هز هائينيس مير محمد
حسين علي خان ٽالپر، امير سنڌ، حڪومت سنڌ ڏانهن
سفارش ڪري ٿو:
”هندستان جي گذشته حڪمرانن کان وٺي سنڌ جي ٽالپرن تائين پشت به
پشت مخدومان سيوهڻ مخدوم محمد صاحب تائين پنهنجي
وقت جا انتهائي باعزت ۽ باوقار انسان سمجهيا ويندا
رهيا آهن. سندن تقدس جو اعتراف ڪندي دهليءَ جا
بادشاهه توڙي سنڌ جا ڪلهوڙا ۽ ٽالپر حڪمران، کين
اعليٰ لقبن ۽ خطابن سان نوازيندا رهيا ۽ جاگيرات
مع معافي ڍل ۽ ٽيڪس ڏيندا رهيا آهن.“
”وٽن موجود شاهي سَندون سندن حقن کي ثابت ڪن ٿيون. اهو بلڪل
مناسب ٿيندو ته برٽس گورنمينٽ اِنهيءَ مخدوم
خاندان جي ماضي وارن حقن ۽ وقار کي ڌيان ۾ رکندي،
مخدوم ميان احمد ۽ مخدوم حبيب الله جي مُراعات جو
بندوبست ڪري، جيڪي مٿي ذڪر ڪيل مخدوم خاندان سان
تعلق رکن ٿا.“
7 جولاءِ 1877ع (دستخط) محمد حسين علي
خان
صحيح ترجمو
آءٌ تصديق ڪراين ٿو ته مندرجه بالا اصل فارسي متن جو دُرست
ترجمو آهي، جيئن ته مون خوشيرام کٽڻمل وڪيل جي ڏنل
سنڌي ترجمي مع اصل سان ڀيٽا ڪئي آهي ۽ آءٌ ان کان
مطمئن آهيان.
(دستخط) امام علي
اسپيشل مئجسٽريٽ
سيڪنڊ ڪلاس، حيدرآباد سنڌ
برٽش گورنمينٽ ڏانهن لکيل اصل فارسي خط مؤرخه 7 جولاءِ 1877ع
منهنجي والد مير محمد حسين علي خان جو آهي، جنهن
تي سندس دستخط ۽ مهر آهي.
(دستخط) حاجي نور محمد خان
پاٽ جي مخدوم نورالدين محمد انور وٽ مير ايوب خان،ڄام مير خان
آف لسٻيله، بار ـــ ايٽ ـــ لاءِ، نائب صدر ڪراچي
ميونسپل اسڪولبورڊ ۽ پرشين وائيس قانصل، جو اصل
سرٽيفڪيٽ موجود آهي.
ڪراچي 2 ـــ فيبروري 1915ع
سرٽيفڪيٽ
آءٌ مسٽر نورالدين محمد انور کي ذاتي طور تي، ڪجهه سالن کان
سڃاڻان ٿو. هُو مخدوم مانِ پاٽ سب ڊويزن سيوهڻ جو
مشهور و معروف صديقي خاندان سان تعلق رکي ٿو، جي
صوبي جي مسلمانن جي نظر ۾ انتهائي قابل احترام
رهيا آهن. حتاڪه دهليءَ جا مغل شهنشاهه به هن
خاندان جي عزت ۽ احترام ڪندا هئا ۽ کين مدد معاش
لاءِ لوازمات ۽ زمينات ڏيندا رهيا.هن باوقار
خاندان جي ڪنهن به فرد کي ڪوبه عهدو، خاص ڪري مسٽر
صديقي کي، جنهن جي اسڪول ۽ ڪاليج ۾ ڪامياب تگ و دو
رهي آهي، هڪ صحيح رخ ۾ قدم ٿيندو.
آءٌ ذاتي طور تي هن روشن خيال نوجوان کي پسند ڪريان ٿو ۽ سندس
زندگيءَ ۾ هر ڪاميابيءَ جو خواهشمند آهيان.
(دستخط) مير ايوب خان
بار ـــ ايٽ ـــ لا
بورڊ جا تازا شايع ڪيل ڪتاب ۽ رسالا
سنڌي ادبي بورڊ سنڌ جي تاريخ تي چاليهارو کن اهم ڪتاب سنڌي،
اردو، فارسي، عربي ۽ انگريزي ٻولين ۾ شايع ڪيا
آهن، جن مان ڪافي وڪامي ويا آهن. هاڻي، ٻيهر شايع
ٿي رهيا آهن. اُنهن ۾ تاريخ جا هي ٽي بنيادي ڪتاب
(اردو ترجما) هلندڙ مهيني ۾ شايع ٿيا آهن:
(1) فتح نامہ سندهه عرف چچ نامه:
سنڌ جي اولين تاريخ آهي. در حقيقت، سنڌ جي اسلامي فتح جي تاريخ
آهي. ڪتاب جو فارسيءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو مخدوم
امير احمد ۽ صاحب ۽ انهيءَ جو اردو ترجمو جناب
اختر رضويءَ ڪيو. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ صاحب
ڪتاب ۾ حواشي ۽ تعليقات سان تمام ڪارآمد اضافا
ڪيا. ڪتاب ۾ جملي صفحا 712 آهن ۽ قيمت اٿس ٻه سؤ
روپيا.
(2) تاريخ معصومي:
مير معصوم اڪبر بادشاهه جو هڪ امير هو. صاحبِ سيف و قلم هو.
تاريخ معصومي سندس تاليف آهي، جنهن ۾ هن آڳاٽي
زماني کان وٺي اڪبري دؤر ۾ خان جي فتح تائين، سنڌ
جي تاريخ بيان ڪئي آهي. مخدوم امير احمد صاحب ڪتاب
جو فارسيءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيو، جنهن جو بعد ۾
جناب اختر رضوي اردوءَ ۾ ترجمو ڪيو. هي ڪتاب پڻ
ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي تصحيح، حواشي ۽ تعليقات
سان شايع ٿيو آهي. ڪتاب ۾ جملي صفحا 604 آهن ۽
قيمت اٿس ٻه سؤ روپيا.
(3) تحفة الڪرام:
مير علي شير قانع سنڌ جي تاريخ نويسن ۾ هڪ اهم
نالو آهي. تاريخ تحفة الڪرام ۾ ميان غلام شاهه
ڪلهوڙي جي زماني تائين تاريخي واقعا تفصيل سان
لکيا اٿس. مخدوم امير احمد صاحب فارسي ڪتاب جو
ترجمو سنڌيءَ ۾ ڪيو، جيڪو بعد ۾ جناب اختر رضويءَ
اردو ۾ ڪيو. هيءُ ڪتاب پڻ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ
جي تصحيح، حواشي ۽ تعليقات سان پڌرو ٿيو آهي. ڪتاب
۾ پير حسام الدين راشديءَ جو مير علي شير قانع جي
سوانه ۽ ادبي ڪارنامن تي هڪ عمدو مضمون شامل آهي.
ڪتاب ۾ جملي صفحا 952 آهن ۽ قيمت اٿس ٻه سؤ پنجاهه
روپيا. |
