(الف) ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرومپ جي راءِ

(ڪاڪي ڀيرومل، ڊاڪٽر گربخشاڻيءَ ۽ مرزا قليچ بيگ جو رايو

(ب) ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي راءِ

(ت) سراج الحق ميمڻ جي راءِ

(ث) ڊاڪٽر مرليڌر جيٽلي جي راءِ

(ج) ڊاڪٽر ايس- آر راءُ جي راءِ

(ح) پنڊت دوارڪا پرساد ۽ ڊاڪٽر ڪرشنا راءِ جو رايو

2 - سنڌو- تهذيب، آرين جي اچڻ کان اڳ واري تهذيب آهي

(الف) عين الحق فريد ڪوٽيءَ جي راءِ

(ب) ڊاڪٽر مهر عبدالحق جي راءِ

(ت) ڊاڪٽر محمد رفيق مغل جي راءِ

(ث) ڊاڪٽر ڪنائر جي راءِ

(ج) ڊاڪٽر پديا جي راءِ

3 -  سنڌو تهذيب جي ثقافت ۽ ٻوليءَ ۾ تسلسل ۽ تواتر؛

(الف) تهذيب جا پٺيرا پير کڻبا

(ب) تهذيب ۾ تسلسل لاءِ دليل ۽ ثبوت

(ت) شيخ خورشيد حسن جي راءِ

(ث)ڊاڪٽر ڪنائر جي راءِ

4- سنڌو تهذيب آرين جي اچڻ کان اڳ به ترقي يافته تهذيب هئي؛

5- ڪن به ٻولين جي هڪجهڙي لغوي مواد جي آڌار تي انهن ٻولين جوکي هڪ ئي خاندان واريون ٻوليون سمجهڻ واريءَ راءِ تي ٽيڪاٽپڻي:

6-  ڪن به ٻولين جي هڪجهڙي هجڻ يا هڪ ئي خاندان مان هجڻ واري راءِ کي سمجهڻ لاءِ ڪي احوال:

7-  سنڌي ۽ سنسڪرت ۾ ڪي هڪجهڙائيون:

(الف) صوتي هڪجهڙايون

(ب) صوتياتي هڪجهڙايون

(ت) صرفي هڪجهڙايون

(I) اڳياڙيون

(ii) پڇاڙيون

(iii) صفت تفصيل

(iv) اسمه حاليه

(v) مرڪب انگن ۾ هڪجهڙائي

(vi) عدد تثنيه

(vii) فعلن جا گردان

8-  سنڌي ٻولي سنسڪرت جي شاخ نه آهي:

(الف) ڊاڪٽر ٽرومپ جي راءِ تي ٽيڪاڻپڻي

(ب) ڪاڪي ڀيرومل جي راءِ جي وضاحت

9- برصغير جي ڪا به ٻولي سنسڪرت مان ڦٽي نڪتل ڪانهي:

(الف) سنسڪرت ۽ پراڪرت لفظن جي وصف ۽ وضاحت

(ب) پراڪرت جا لهجا

(ت) پراڪرت جي ڪهڙي لهجي مان، سنسڪرت روپ ورتو؟

(ث) هند-ايراني ٻولين جو چارٽ

(ج) هند- اَريائي گروهه وارن ٻولين جو چارٽ

 سرگريئرسن طرفان برصغير جي ٻولين جو ٺاهيل چارٽ

ڀاڱو ٻيو

1- آرين جي اچڻ کان اڳ، سنڌو ماٿر ۾ رائج قديم ۽ اصلوڪي ٻوليءَ جا اُهڃاڻ:

2-  سنڌو ماٿر واريءَ سرزمين کي قديم زماني ۾ ڪهڙي ملڪ/ ملڪن جي نالي/ نالن سان سڏيو ويندو هو؟

(الف) سياسي پس منظر

(ب) سنڌو ماٿر جو آڳاٽيءَ ۾ آڳاٽو احوال ڪٿان ڪٿان ملي سگهي ٿو؟

(i) رگ ويد مان مليل احوال

(ii) ايراني تاريخن مان مليل مواد

(iii) يوناني تاريخ مان مليل ثبوت

(iv) برصغير جي قديم تاريخن مان مليل احوال

(v) بختر قوم جو قبضو

(vi) ساڪن ۽ سٿين جو قبضو

(vii) پارٿين جي تاريخ مان مليل مواد

(viii)ڪُشانن جو قبضو ۽ گنڌارا تهذيب

(ix) سفيد هنن جو قبضو

(x) راءِ گهراڻي جي حڪومت

3- ملڪ جو نالو:

4- سنڌو ديش جا رهواسي (لوڪ/اصلوڪا رهاڪو) ڪهڙي نالي سان سڏيا ويندا هئا؟

5-سئنڌُئي/ سئنڌو لوڪن جي ٻوليءَ کي سئنڌو/ سئنڌئي سڏيو ويندو هو:

6- سئنڌُئي لوڪ (سنڌو-ماٿر جا اصلوڪا رهاڪو) ڪهڙي نسل سان واسطو رکندا هئا؟

7- ڇا، سنڌي ٻوليءَ پنهنجي موجوده صورت يارهين صدي عيسويءَ ۾ ورتي هئي؟

8- سنڌو-ماٿر جي قديم ٻوليءَ جي پهچ ۽ پکيڙ:

9- ديسي لفظ:

10- سنڌيءَ ۽ دراوڙي ٻولين ۾ هڪجهڙائيءَ جو جائزو:

(الف) آرين جي آمد کان اڳ واريءَ سنڌو-ماٿر جي قديم ٻوليءَ، (سَئنڌُئيءَ/ سئنڌوَ) جا اهُڃاڻ

(ب) موهن جي دڙي واري ٻولي

(ت) ديشي يعني سئنڌُئي/ سئنڌوَ ٻوليءَ جو لغوي خزانو

(ث) ديشي لفظن جون لڙهيون

11- ڪوپن هيگن ۽ اميريڪي ماهرن جي پڙهڻين جا چارٽ:

(الف) ماهرن جون پڙهڻيون

(ب) ماهرن جو وضاحتي نوٽ

(ت) ماهرن جي پڙهڻين تي سراج الحق ميمڻ جي راءِ

12- ساڳيءَ صوتياتي، صرفيائي ۽ نحوي سٽاءَ جي ڀيٽ:

13- سنڌي ۽ دراوڙي ٻولين جي لفظن ۾ هڪ جهڙائي:

(الف)

صوتياتي هڪجهڙائي

(i) مورڌني آواز

(ii) گهُڻا آواز

(iii) اوسرگائي

(iv) لفظن جي آخر ۾ سُرن جو اُچار

(v) مرڪب وينجن آوازن جو اُچار

(ب)

صرفيه جي اصولن ۾ هڪجهڙائي

(i) ماڻهن جي شخصي نالن جي ساخت ۾ هڪجهڙائي

(ب)

اسم

(ت)

عدد

(ث)

حالت

(ii) حالت فاعلي

(iii) حالت جري

(iv) حالت اضافت

(v)حالت ندا

(ج)

صفت

(i) صفت جو مفهوم

(ii) صفت جا درجا

(iii) صفت شماري

(iv) صفت قطاري

(v)قديم سنڌي زبان ۾ انگن، تورن ۽ ماپن جو استعمال

(ح)

ضمير

(i) ضمر متڪلم

(ii) ضمير غائب

(خ)

فعل

(i) فعل جو ڌاتو

(ii) فعل لازمي ۽ فعل متعدي

(iii) فعل متعدي بالواسطه

(iv) فعل متعدي ٻٽو بالواسطه

(v) فعل متعدي دهرو ٻٽو بالواسطه

(vi) دراوڙي ٻولين ۾ فعل متعدي بالواسطه جا مثال

(د)

مرڪب فعل

(ذ)

لفظن جو تڪرار يا ٻٽا لفظ

(i) لفظن جو تڪرار ڇا کي چئبو آهي؟

(ii) تڪرار جا قسم

(a) پورڻ يا مڪمل تڪرار

(b) اَپورڻ يا جُزوي تڪرار/ ورجاءُ

(ر)

ضمير پڇاڙيون/ متصل ضمير

(i) اسم سان استعمال

(ii) فعل سان استعمال

(iii) دراوڙي ٻولين ۽ سنڌيءَ ۾ ضمير متصل جي استعمال جا ساڳيا اصول/ قانون

(iv) سنڌي ۽ دراوڙي ٻولين ۾ ضميري پڇاڙين/ متصل ضميرن ۾ هڪجهڙائي

(v) ٻٽا ضمير متصل/ ٻٽيون ضميري پڇاڙيون

(س)

زمان حال

(ش)

اسم مفعول

(ص)

زمان ماضي

(ض)

اسم ذات

(ط)

اسم فاعل

(ظ)

حاصل مصدر

14- نحوي سٽاءُ:

(الف) درواڙي ٻولين ۾ نحوي سٽاءُ جا اصول

(ب) سنڌي جملن جي نحوي سٽاءَ جا اصول

(ت)سنڌي ۽ سنسڪرت جي نحوي سٽاءَ ۾ فرق جا مثال

15- نحوي سٽاءُ ۾ حرف جر جو استعمال:

(الف)Prepostion ۽  Post-position صورتن جي بيهڪ ۾ فرق

(ب) سنڌي ٻوليءَ ۾ حرف جر جو استعمال آرين ٻولين وارو نه آهي

(ت) سنڌي ٻوليءَ ۾ حرف جر استعمال غير-آريائي آهي، ڪاڪو ڀيرومل

(ج) سنسڪرت ۾ قديم ڏيهي ٻوليءَ (سئنڌُئي) جو نحوي عنصر

16- نتيجا:

17- سئنڌُئي ٻوليءَ جي شاخن جو چارٽ:

18- -ببليوگرافي: