| 
								 
                                
                                
                                (ح) مشدد وينجن ۽ تشديد لاءِ قانون: 
                                
                                
                                سنڌي ٻوليءَ جي درسي ڪتابن ۾ ”شد“ جي استعمال ۾ به 
                                يڪسانيت ڪانهي. مثال طور 1962ع ۾ ڇپايل سنڌي 
                                پهرئين ڪتاب ۾ ’اَنَ‘ ۽ ’ڪَنَ‘ لفظن تي ’شَد‘ جو 
                                نشان نه ڏنو ويو آهي، پر اڳتي هلي ’پنَ‘ لفظ جي 
                                ’ن‘ مٿان شد جو نشان ڏيئي، ’پَنَّ‘، لکيو ويو آهي.
                                
                                 
                                
                                
                                عام طور سنڌي صورتخطيءَ ۾ حرفن مٿان شد جي نشاني 
                                ڪانه ڏني ويندي آهي. پر حقيقت ۾سنڌي صوتياتي نظام 
                                موجب، سنڌي ٻوليءَ جي ڪن لفظن ۾ اُچار ۾ آواز ضرور 
                                مشدد ٿين ٿا. اهڙن مشدد  آوازن لاءِ به ڪي اصول ۽ 
                                قانون آهن. 
                                
                                
                                سنڌي صوتياتي نظام موجب، ڏٺو ويو آهي ته نه فقط 
                                سنڌيءَ ۾، پر برصغير جي ٻين ڏيهي زبانن ۾ پڻ، مشدد 
                                آوازن لاءِ لڳ ڀڳ ساڳيا اصول ۽ قانون آهن. اهي 
                                قانون سمجهڻ لاءِ هيٺ ڏنل لفظ ملاحظه فرمايو: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      سنڌي لفظن جي عام لکت  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      صحيح لکت  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      بُتِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بُتَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَٽِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَٽِّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَڪ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَڪَّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَڪو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَڪّو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سُٺِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَٺِّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَٽَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُٽّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سۡٽُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سٽّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سڪَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُڪّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سُڪَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُڪّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سُکَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُکّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَچُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَچّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سجۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُجّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اَکِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَکِّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اَن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَنّ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اُن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اُن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اَڇو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڇّو  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                مٿي ڏنل لفظن جي مطالعي مان معلوم ٿو ٿئي ته سنڌي 
                                زبان ۾ پٻدي (ٻن پدن واري) لفظ جي پهرئين پد ۾، 
                                جڏهن ڇوٽن (ننڍن) سرن [آ، ا ۽ اُ] مان ڪوبه هڪ سُر 
                                هوندو آهي. تڏهن اُچارڻ مهل پهرين پد واري ڇوٽي سر 
                                کان پوءِ ايندڙ وينجن، يعني ٻئي پد جي مُنڍ وارو 
                                وينجن، ’مشدد‘ يعني ٻٽو ٿي ويندو آهي. مثال طور 
                                ’بُتِ‘ لفظ جي پهرئين پد ۾ [اُ] سر آهي ۾ [اُ] سُر 
                                کان پوءِ، ٻئي پد جي مُنڍ  ۾ [ت] وينجن آيو آهي، 
                                پهرئين پد ۾، ڇوٽي سر [اُ] جي اچڻ ڪري، ٻئي پد جي 
                                منڍ واري وينجن [ت] جو اُچار،  خود بخود ’مشدد‘ 
                                يعني ’ٻٽو‘ ٿي ويو. اهڙيءَ طرح ’مَٽِ‘ لفظ جي، 
                                پهرين ۾ پد ۾ [اَ] سُر جي اُچار ڪري، اُن جي پويان 
                                آيل [ٽ] وينجن ٻٽو يعني مشدد اُچاربو. ساڳيءَ طرح 
                                ’سِٽَ‘ لفظ ۾، پهرئين پد ۾ [اِ] سر کان هڪدم پوءِ 
                                آيل وينجن [ٽ]، مشَدد اُچاربو؛ پر جڏهن پهرين پد ۾ 
                                ڊگها سر [آ، اِي اوُ، اي، او] وغيره ايندا آهن، 
                                تڏهن انهن ڊگهن سرن کان پوءِ ايندڙ وينجن مشدد ڪري 
                                نه اُچاربو؛ جيئن: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      پهرين پد ۾ ڇوٽو سر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      اچار  | 
                                      
                                       
                                      
                                         | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      پهرين ۾ ڊگهو سر اُچار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَٽِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَٽّ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پاٽ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پاٽ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَٽَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِٽّ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيٽِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيٽ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَٺِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَٺّ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيٺ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَيٺ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اُنَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اُنّ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اونَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اونَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اَڇَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڇّ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڇَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آڇَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَڪو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَڪّو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيڪو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيڪو  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                انهيءَ لحاظ سان سنڌي صورتخطيءَ ۾ شد جو استعمال 
                                لازمي آهي.  
                                
                                
                                هت هڪٻئي نقطي طرف ڌيان ڇڪائڻ به ضروري آهي. 
                                
                                
                                اهو نقطو هي آهي ته سنڌي ٻوليءَ ۾ ’سنڌيءَ‘ 
                                
                                (Assimilation) 
                                ڪيترن ئي مثالن ۾، وقت گذرڻ سان گڏوگڏ اهڙا مشدد 
                                آواز بدلجي چوسڻا وينجن 
                                
                                (Implosive Consonants) 
                                ٿي پيا آهن. مثال طور سنڌي ٻوليءَ ۾، هڪ لفظ آهي. 
                                ’سڄڻ‘. هي مرڪب لفظ آهي، جو ٻن مفرد لفظن 
                                ’ست‘+’جن‘ جي ميلاپ سان ٺهيو آهي. ’ستجن‘ لفظ جا 
                                انهيءَ ڪري ٻه جُز ٿيا: هڪڙو ’ست‘ ۽ ٻيو ’جن‘ (ست 
                                + جن). ’سنڌيءَ ‘ 
                                
                                (Assimilation) 
                                جي قانون موجب، ’ست + جن‘ جُزن مان، پهرين جُز جو 
                                پويون آواز [تِ] ٻئي جُز جي پهرين آواز [ج]، يعني 
                                سخت تارونءَ وارو ڳرو اوسرگ ڌوڪڻو وينجن [ج] ٺهي 
                                پيو ۽ نئون لفظ ’سَجَّن‘ ٺهيو، جنهن ۾ [ج] جو 
                                اُچار مشدد ٿئي ٿو. اڳتي هلي، مشدد يعني ٻٽو [ج]، 
                                بدلجي سخت تارونءُ وارو چوسڻو وينجن 
                                
                                (Palatal implosive) 
                                [ڄ] ٿي ويو، ۽ [ن] بدلجي [ڻ] ٿيو، ۽ اهڙي طرح لفظ 
                                ٺهيو [سڄڻ]. 
                                
                                
                                
                                (ق) عربي ۽ فارسي ٻولين ۾ آيل لفظن جي لکت ۾ ڦير 
                                گهير: 
                                
                                
                                هن حقيقت کان ڪوبه شخص انڪار ڪري نه سگهندو ته 
                                عربي ۽ فارسي ٻولين سان سنڌ جو واسطو تمام قديم 
                                آهي. سنڌ عرب ۽ ايران  جا ناتا اسلام کان به اڳ جا 
                                ثابت ٿيل آهن. 712ع ۾ جڏهن محمد بن قاسم، سنڌ ۾ 
                                اسلامي حڪومت جو جهنڊو جهولايو، تڏهن سنڌ ۾ عربي 
                                زبان اسلام جي زبان جي حيثيت ۾، هر هنڌ تسليم ڪئي 
                                وئي، پر حقيقت ۾ سنڌ، عرب دنيا ۽ ايران جي پاڻ ۾ 
                                سماجي، ثقافتي، ۽ تجارتي ناتن هئڻ ڪري، عربي ۽ 
                                فارسيءَ جا هزارين لفظ، سنڌي زبان جي لغات ۽ ثقافت 
                                جو جُز بنيا، ۽ ڪيترائي سنڌي لفظ، عربي ۽ ايرانيءَ 
                                ۾ داخل ٿي ويا. اهو سرشتو هزارين سالن کان هلندو 
                                ٿو اچي. اُن ۾ ڪي لفظ جن کي گهڻو زمانو گذري چڪو 
                                آهي. اهڙي طرح سنڌي لغات ۾ گڏجي مسجي ويا آهن، جو 
                                اڄ ڪلهه انهن کي سڃاڻي به نٿو سگهجي، پر ڪي لفظ 
                                پوئين دور ۾ يا گذريل سو کن سال اڳ، اسان جي 
                                ٻوليءَ ۾ شامل ٿيا آهن، جيڪي ظاهريءَ طرح سڃاڻي 
                                سگهجن ٿا، پر اهي لفظ به اسان جي لغات جو حصو ۽ 
                                ثقافت جو ورثو ۽ سرمايو بڻجي چڪا آهن. 
                                
                                
                                سنڌ ۾ ورهاڱي کان اڳ ۽ آزاديءَ کان پوءِ، ڪن دوستن 
                                انفرادي طور يا گڏيل نموني اها ڪوشش ڪئي آهي ته 
                                عربي ۽ فارسي ٻولين جي لفظن کي سنڌي ٻوليءَ ۾ مان 
                                ترڪ ڪيو وڃي،  انهن لفظن کان جند ڇڏائي وڃي، ۽ 
                                انهن لفظن جي جاءِ تي ٺيٺ سنڌي يعني (هندي ۽ 
                                سنسڪرت وارا) لفظ ڪم آڻجن. هي هڪ جدا بحث آهي، 
                                جنهن تي روشني وجهڻ هن باب جي دائري کان ٻاهر آهي. 
                                
                                
                                هن ڏس ۾ مالٽا جي هڪ مشهور لسانياتي ماهر مسٽر 
                                اَئڪلينا جي راءِ غور ڪرڻ وڌيڪ مناسب ٿو لڳي. جنهن 
                                پنهنجي ڪتاب ۾ لکيو هو ته ٻين ٻولين کان اُڌارا 
                                ورتل لفظ ۽ لغوي خزانو، ڪنهن به ٻوليءَ جي لغات ۽ 
                                ثقافت جو حصو بڻجي ويندا آهن. اهڙن لفظن کي ترڪ 
                                ڪرڻ يا انهن کي ٻوليءَ جي لغوي خزاني مان ڪڍي ڇڏڻ 
                                واري تحريڪ، اُن ٻوليءَ کي ته ڪوبه نقصان پهچائي 
                                نٿي سگهي، جنهن مان اهي لفظ اُڌارا ورتا ويا آهن، 
                                پر دراصل اُن ٻوليءَ جي لغات ۽ لغوي خزاني ۽ 
                                ثقافتي سرمايي کي ضرور نقصان پهچندو، جنهن اهڙا 
                                لفظ اُڌارا وٺي، پنهنجي لغوي خزاني کي شاهوڪار 
                                بنايو آهي. مسٽر ائڪلينا جي هن راءِ جي روشنيءَ ۾ 
                                چئي سگهجي ٿو ته سنڌي زبان مان عربي ۽ فارسي ٻولين 
                                جي لفظن کي ڪڍي ڇڏڻ واري تحريڪ، سنڌي زبان لاءِ 
                                هاڃيڪار ثابت ٿيندي، ڇوته عربي ۽ فارسيءَ مان 
                                اُڌارا ورتل هزارين لفظ، هاڻ اسان جي لغات، لغوي 
                                خزاني ۽ ثقافتي ورثي جو حصو بڻجي ويا آهن؛ مثال 
                                طور جيڪڏهن هاڻ اسين ’دل‘ لفظ ڪڍي ان جي جاءِ تي 
                                ’هردو‘ لفظ ڪم آڻينداسين، ’مرشد‘ لفظ ڪڍي ان جي 
                                جاءِ تي ’گرو‘ ڪم آڻينداسين ته پوءِ ٻوليءَ کي 
                                فائدي جي بدران نقصان پهچائينداسين. 
                                
                                
                                اهڙيءَ طرح ٻي جيڪا تحريڪ هلي رهي آهي، سا آهي 
                                عربي ۽ فارسي لفظن جي صورتخطين کي ڦيرائڻ، اُن ۾ 
                                هڪڙا دوست چون ٿا ته هزارين سال اڳ جيڪي عربي ۽ 
                                فارسي لفظ سنڌي ٻوليءَ ۾ ضم ٿي ويا آهن، ۽ اهي 
                                سنڌي صورتخطيءَ جو روپ وٺي، سنڌي ٿي چڪا آهن، انهن 
                                کي اصلوڪي زبان واري صورتخطيءَ واري روپ ۾ لکجي؛ 
                                ته وري ٻيا دوست چون ٿا ته جيڪي عربي ۽ فارسي لفظ، 
                                تازو سنڌيءَ ۾ آيا آهن، انهن کي اصلوڪي صورتخطيءَ 
                                ۾ نه، پر سنڌي صورتخطيءَ جي اصولن موجب لکيو وڃي. 
                                مثال طور سنڌي اڪيڊميءَ طرفان ’نڪور ڪهاڻيون‘ نالي 
                                افسانن جو مجموعو شايع ٿيو هو. اُن ڪتاب ۾ ناشر 
                                صاحب، ڪن ليکڪن جي عربي نالن جي اصلي صورتخطي 
                                ڦيرائي،  ان کي هيٺ موجب لکيو: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      اصل نالو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      ڦيرائي لکيو ويو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      نوالهديٰ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نورل هدا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      خيرالنساء  | 
                                      
                                       
                                      
                                      خير الا نساءِ  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                آءُ نٿو ڀانيان ته انهن مان ڪنهن به ڪهاڻيڪار، 
                                پنهنجي نالي جي صورتخطي ڦيرائي لکڻ جي اجازت ڏني 
                                هوندي، يا اهڙيءَ ڦير گهير تي انهن خوشيءَ جو 
                                اظهار ڪيو هوندو، جيڪي درست انهيءَ قسم جي ڦير 
                                گهير يا تبديلي جا شوقين آهن، اهي اجازت ڏيندا ته 
                                سندن نالن ۾ به ڦيرگهير ڪري، سندن نالا هن ريت 
                                لکيا وڃن: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      نالو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      ڦريل صورتخطي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ظفر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جڦر  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      نثار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نسار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      نصير  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نسير  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      عبدالقادر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ادل ڪادر  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      بخش علي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بشڪلي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      غلام علي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گلاملي  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                هيٺ ڪي نالا ۽ ڪي لفظ ڏجن ٿا جيڪي جدا جدا طريقي 
                                سان پيا لکجن، انهن جي مقرر صورتخطيءَ جي پڻ سفارش 
                                ڪجي ٿي: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      لفظن جون جدا جدا صورتون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      هڪ مقرر صورتختيءَ جي سفارش  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      امينا، امينه، امينہ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      امينہ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      زرينا، زرينه زرينه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      زرينه  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      خديجا، خديجہ، خديجة  | 
                                      
                                       
                                      
                                      خديجہ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      عائشيا، عائشيه، عائشيہ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عائشہ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سعيدا، سعيده  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سعيده  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سڪينا، سڪينه، سڪينہ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سڪينہ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      روزينا، روزينه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      روزينه  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      علاما، علامه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      علامه  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      فتويٰ، فتويٰ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فتويٰ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      دعوا، دعويٰ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      دعويٰ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      معنيٰ، معنا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      معنيٰ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      عيوض؛ عِوض  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عِوض  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      بالڪل، بلڪل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بلڪل  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                
                                (ل) سرائڪي ٻوليءَ جي اثر سبب اُچار ۽ لکت ۾ فرق: 
                                
                                
                                سنڌ ۾ سرائڪي زبان ڳالهائيندڙ سوين سالن کان آباد 
                                آهن. اهي ماڻهو ثقافتي، سماجي ۽ معاشرتي طور سنڌ ۾ 
                                ضم ٿي چڪا آهن. هُو ٻاهر روزانه وهنوار ۾ سنڌي 
                                ٻولي ڳالهائيندا آهن. انهن جا ٻار اسڪولن ۾ سنڌي 
                                زبان، مادري زبان طور پڙهندا آهن، پر اُنهن مان 
                                اڪثريت گهرن ۾ سرائڪي ٻولي قائم رکيو اچي، انهيءَ 
                                ڪري اُهي ماڻهو ڪيترائي سنڌي لفظ، سرائڪي ٻوليءَ 
                                جي صوتياتي نظام موجب اُچاريندا آهن؛ مثال طور: 
                                
                                
                                 (i)سرائڪي 
                                ڳالهائيندڙ اُنهن سنڌي لفظن، جن جي پڇاڙيءَ ۾ ’اَ‘ 
                                اعراب هوندي آهي، تن جي ’اَ‘ اعراب کي، ’اِ‘ اعراب 
                                ۾ بدلائي اُچاريندا آهن؛ جيئن: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      سنڌي اُچار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سرائڪي اُچار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَنجَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَنجِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَتَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَتِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اَٺَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَٺِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      وَڇَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وَڇِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      هَٿَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هَٿِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اُٺَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اُٺِ  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                (ii) 
                                اُهي سنڌي لفظ، جن جي پڇاڙيءَ ۾ ’اِ‘ يا ’اُ‘ 
                                اعراب هوندي آهي، سرائڪي ڳالهائيندڙ، اهڙن لفظن جا 
                                اُچار ڪندي ’اِ‘ يا ’اُ‘ اعرابن کي ’اَ‘ اعراب ۾ 
                                بدلائي اُچار ڪندا آهن. 
                                
                                
                                جيئن: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      اعراب  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سنڌي اُچار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سرائڪي اُچار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِنڌُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِنڌ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيٺِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَيٺَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      اِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      راتِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      راتَ  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                اهڙو  فرق جملن ۾ ته تمام گهڻو نمايان هوندو آهي. 
                                مثال طور سنڌي وياڪرڻ جي قانن موجب، اهي اسم (مؤنٽ 
                                يا مذڪر) جن جي آخر  ۾ ’اِي‘ اعراب هوندي آهي، 
                                اُنهن جي زمان حال مان، زمان ماضيءَ لاءِ يا تغيري 
                                صورت (حالت جري ۽ حالت اضافت وغيره) بنائڻ لاءِ 
                                جڏهن اُن اسم جي پٺيان حرف جر ايندو آهي، تڏهن اُن 
                                اسم جي آخري اعراب ’اِ‘ پٺيان ’ءَ‘ اعراب پڻ ايندي 
                                آهي، ۽ پوءِ حرف جر استعمال ٿيندو آهي: 
                                
                                
                                مثال طور: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      زمان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سنڌي اُچار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سرائڪي اثر موجب اُچار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                        
                                      
                                      
                                        
                                      
                                      
                                        
                                      
                                      
                                      حال  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇوڪري ماني کائي ٿي. 
                                      
                                      
                                      ڇوڪريءَ کي ماني کاراءِ. 
                                      
                                      
                                      ڇوڪريءَ کي پاڻي پيئار. 
                                      
                                      
                                      هُو وڇونءَ کي ماري ٿو. 
                                      
                                      
                                      ٻڪريءَ کي پَنجَ ڦرَ آهن. 
                                      
                                      
                                      هوءَ سنڌ ۾ رهندي آهي. 
                                      
                                      
                                      سانوڻَ جي رُتِ ۾. 
                                      
                                      
                                      سيٺِ کي دعوت ڏي.  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇوڪري ماني کائي ٿي. 
                                      
                                      
                                      ڇوڪري کي ماني کاراءِ. 
                                      
                                      
                                      ڇوڪري کي پاڻي پيئار. 
                                      
                                      
                                      هُو وڇون کي ماري ٿو. 
                                      
                                      
                                      ٻڪري کي پنج ڦَر آهن. 
                                      
                                      
                                      هُو سنڌ ۾ رهندي آهي. 
                                      
                                      
                                      سانوڻِ جي رُتَ ۾. 
                                      
                                      
                                      سيٺَ کي دعوت ڏي.  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                ڏٺو ويو آهي ته موجوده وقت اهو سرائڪي اثر نصابي 
                                ڪتابن ۽ معياري  ادبي رسالن،  بلڪه ريڊيو، 
                                ٽيليويزن ۽ اخبارن ۾ پڻ نظر اچي ٿو. نصابي ڪتابن ۾ 
                                ’ڇوڪريءَ‘، ’هاريءَ‘ ۽ ’ماڻهوءَ‘ وغيره صورتن جي 
                                پويان استعمال ٿيندڙ اعراب ’ءَ‘ هاڻ تمام گهٽ نظر 
                                اچي ٿي، ۽ سنڌي ٻوليءَ جا وڏا وڏا اديب به هن 
                                وهڪري ۾ وهي رهيا آهن. بهرحال هن موضوع تي هڪ ڌار 
                                مقالي لکڻ جي ضرورت آهي. 
                                
                                
                                
                                (م) لفظن جي صورتخطين ۾ عام ڦير گهير: 
                                
                                
                                سنڌي ٻوليءَ جي ڪيترائي لفظ آهن جيڪي عام طور جدا 
                                جدا نموني لکجي رهيا آهن. اهڙا  لفظ نه فقط رسالن 
                                ۽ اخبارن ۾ جدا جدا نمونن ۾ پيا لکجن، پر درسي 
                                ڪتابن ۾ پڻ ليکڪ ۽ تعليمي ماهر انهن کي پنهنجي 
                                پسند يا قابليت جي رعب ۾، جيئن وڻين تيئن لکندا 
                                رهندا آهن. اهڙن لفظن جو تعداد سون کان مٿي آهي. 
                                اهڙن سڀني لفظن کي گڏ ڪرڻ جي ضرورت آهي، ۽ پوءِ 
                                انهن لفظن جي هڪ صورتخطي مقرر ڪرڻ گهرجي. هيٺ اهڙن 
                                لفظن جون لڙهيون ڏجن ٿيون، ۽ انهن جي هڪ صورتخطي 
                                پڻ مقرر ڪرڻ جي سفارش ڪجي ٿي: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      نمبر لفظن جو ڌار ڌار صورتون  | 
                                      
                                       
                                      
                                         | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      هڪ صورتخطيءَ لاءِ سفارش  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (1)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اڄڪلهه، اڄ ڪلهه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اڄڪلهه  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (2)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڃان، اَڃا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڃا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (3)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَسانکي، اَسان کي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اسان کي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (4)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَسانوٽ، اسان وٽ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اسان وٽ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (5)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَسانجو، اسان جو  | 
                                      
                                       
                                      
                                       اسان جو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (6)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اسينۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اسين  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (7)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      الاجي، اَلائي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَلاجي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (8)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      املتاس، املداس، املڌاس  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَملتاس  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (9)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      امان، اما  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اما  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (10)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اڻپڙهيل، اڻ پڙهيل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻپڙهيل  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (11)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻپور، اڻ پور  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻپور  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (12)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻٽٽندڙ، اڻ ٽٽندڙ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻٽُٽندڙ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (13)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻڇڙيل، اَڻ ڇڙيل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اڻڇڙيل  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (14)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻميا، اَڻ ميا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻمَيا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (15)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻهوند، اَڻ هوند  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَڻهُوند  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (16)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آبهوا، آب هوا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آب هوا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (17)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آرِتَوارُ، آرتوار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آرتَوار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (18)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آهي، آئي، آه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آهي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (19)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آهيۡن، آهين  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آهين  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (20)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آءُ، آئون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آءُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (21)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اِئين، ايئن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اِئين  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (22)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اُڀۡريو، اُڀريو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اُڀريو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (23)   | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيۡت، بيت  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بَيت  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (24)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بٽئي، ڀٽئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀٽَئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (25)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بَابَا، بابا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بابا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (26)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بي اونا، بي اونا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بي اونا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (27)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيحال، بي حال  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيحال  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (28)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيدرد، بي درد  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيدرد  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (29)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيوقوف، بي وقوف  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بيوقوف  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (30)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بُڪ، بُوڪ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بُڪ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (31)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻَرَنۡ، بَرَنِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻَرن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (32)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻڪۡري، ٻَڪِري  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻڪِري  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (33)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻئي. ٻيئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (34)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻيون، ٻيو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻيو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (35)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻيۡر، ٻير  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻير  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (36)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻانهان، ٻانها  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻانها  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (37)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻانهون، ٻانهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٻانهو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (38)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀنڀور،
                                      
                                      
                                      ڀمڀور، بنڀور، ڀنبور  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بنڀور  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (39)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀاڱون، ڀاڱو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀاڱو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (40)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀائڻ، ڀانئڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀائڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (41)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀائيندو، ڀانئيدو، ڀانئيندو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڀائيندو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (42)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تَرسۡ، ترۡس  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ترسُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (43)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تنهنجو، تنهن جو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تنهن جو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (44)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تُنهنجو، تنهن جو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تنهنجو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (45)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُنهنجو، منهن جو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُنهنجو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (46)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تُوريۡ، توريۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      توري  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (47)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      توهانکي، توهان کي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      توهان کي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (48)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٿين، ٿيئَن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٿين  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (49)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تۡيِلي، تيلي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      تيِلي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (50)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٿُوڪِڻ، ٿُوڪَڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٿوڪِڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (51)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽِيو، ٽِيون، ٽيون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽيو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (52)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽَئي، ٽيئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽيئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (53)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽِياڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ٽياڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (54)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَڙهيو، پَڙهِيو، پَڙهيو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَڙۡهيو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (55)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَنهنجو، پنهن جو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پنهنجو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (56)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَنجون، پنجون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پنجون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (57)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پندرهن، پنڌرهن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پندرهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (58)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَهِريون، پهۡريُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَهِريُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (59)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پئسو، پَيسو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيَسو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (60)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پئدائش، پئدايش، پَيدائش  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَيدائِش  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (61)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پئدا، پَيدا پيدا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَيدا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (62)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پئي، پوي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَوي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (63)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پاڙيوارن، پاڙي وارن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پاڙي وارن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (64)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پريۡمُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پۡريمُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (65)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پۡيار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (66)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَئي، پيئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (67)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پئيون، پيئيون، پييون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئيون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (68)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پَهَتيون، پُهتُيون، پُهتيون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پهتيون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (69)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيڻ، پيئڻ، پئڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (70)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئار، پيار   | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (71)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئاريو، پياريو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پياريو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (72)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئندا، پيندا، پئندا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پيئندا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (73)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پوڄَڻ، پوڄڻ   | 
                                      
                                       
                                      
                                      پوڄِڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (74)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڦوڪڻ، ڦوڪِڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڦوڪِڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (75)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جهجَهو، جهَجو، جَجهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَجهو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (76)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَڏهِن، جَڏِهن، جَڏَهين، جَڏِهين  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَڏَهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (77)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَنهن، جِنهِن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَنهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (78)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيئن، جِئَن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيئَن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (79)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جُوار، جُوئار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جُوئار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (80)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جُواري، جُوئاري  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جُوئار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (81)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيتريقدر، جيتري قدر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيتري قدر  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (82)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيتوڻيڪ، جيتوڙيڪ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيتوڻيڪ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (83)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيڪڏهن، جيڪڏهين  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جيڪڏهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (84)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڄَڻان، ڄڻا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڄَڻا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (85)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڄڻون، ڄڻو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڄڻو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (86)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَرِچو، چَرۡچو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَرۡچو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (87)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَوي، چَئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَوي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (88)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَهَبُڪَ، چَهۡبُڪَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَهۡبُڪَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (89)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چاڪ، چاق  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چاق  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (90)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چاقُوۡ، چاقو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چاقو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (91)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چُهُنب، چُهِنبَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چُهِنبَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (92)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چُڪَ، چُوڪَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چُڪَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (93)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چوٿوۡن، چوٿون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چوٿُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (94)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَوڏيل، چَوڏول  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَوڏول  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (95)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇَه، ڇَههَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇَههَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (96)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇَنۡڇَر، ڇَنِڇَر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڇَنۡڇَر  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (97)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      خَيرُ، خۡيرُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      خيرُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (98)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      دريا، درياهه، درياء  | 
                                      
                                       
                                      
                                      درياء  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (99)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      دُوڪان، دُڪان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      دُڪان  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (100)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌِيان، ڌِيان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌۡيان  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (101)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌُئَڻ، ڌوئَڻ، ڌوئِڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌوئَڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (102)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌوڪڻ، ڌوڪِڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڌُوڪِڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (103)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏاڙُهُوُن، ڏاڙهون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏاڙهوُن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (104)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِسبا، ڏِسۡبا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِسبا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (105)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِنَمُ، ڏَنَمُ، ڏِنُم  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِنّمَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (106)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِهاڙيۡ، ڏيهاڙي، ڏِهاڻي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِهاڙي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (107)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏِياري، ڏِياريۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏۡياري  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (108)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏيئي، ڏَئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏيئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (109)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَڌَڻ، رَڌِڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَڌِڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (110)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رکۡجي، رَکِجي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَکجي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (111)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَهجي، رَهِجي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَهِجي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (112)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَنگ، رڱَ، رنڱَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رڱ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (113)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رُوئڻ، روئِڻ، رُئَڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رُئَڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (114)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      روئَندي، روئيندي، رُئندي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رُئندي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (115)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رؤنشو، رَئُنشو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      روۡنشو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (116)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَوشن، روشن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      روشَن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (117)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ريڊئي، ريڊيي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ريڊئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (118)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رنگيندو، رڱيندو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رڱيندو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (119)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      زِيان، زيان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      زۡيان  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (120)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      زَيتوۡنُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      زيَتونۡ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (121)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِڀۡ، سَڀۡ، سَڀِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَڀِ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (122)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَڀۡڪو، سَڀِڪو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سڀِڪو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (123)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سڀَئي، سَڀيئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِڀَئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (124)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَڄِيُونۡ، سَڄون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَڄِيُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (125)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَمونڊ، سَمنڊ، سمونڊر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَمنڊ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (126)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَنِهون، سَنهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَنهون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (127)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَنهي، سَنهي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَنهي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (128)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سهي، صحيح  | 
                                      
                                       
                                      
                                      صحيح  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (129)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ساراهِيُون، ساراهُيون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ساراهِيُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (130)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سگِري، سگِڙي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سِگڙي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (131)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَرنهن، سَرهن، سَرهه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَرنهه  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (132)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُڀاڻي، صُبحاڻي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سڀاڻي  | 
                                      
                                       
                                         | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (133)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُٿڻيون، سُٿڻون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُٿڻيون  | 
                                      
                                       
                                         | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (134)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُمُهار، سُمهار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُمهارُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (135)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُمهِي، سُمهي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُمهي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (136)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُهۡڻو، سُهِڻو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُهِڻو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (137)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُهۡڻا، سُهِڻا، سُنهڻا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سُهِڻا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (138)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيڄَ، سيجَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سيڄَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (139)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَير، سَئر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَير  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (140)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      شيءَ، شيءِ، شئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      شيء  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (141)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عيوض، عِوض  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عوض  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (142)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      غَلطُ، غلط  | 
                                      
                                       
                                      
                                      غَلَطُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (143)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فُوُٽ، فُٽ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فُٽ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (144)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فَوۡجَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فوَجَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (145)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      قومَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      قوَمَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (146)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَڏهين، ڪَڏِهن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَڏَهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (147)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَنبل، ڪَمبل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَنبلُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (148)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَهِڙو، ڪَهۡڙو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَهِڙو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (149)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪنِهن کي، ڪنهن کي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪنهِن کي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (150)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪَئنچي، قئنچي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      قَئِنچي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (151)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪاٺيَر، ڪاٺِرُ، ڪاٺيارُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪاٺِيرُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (152)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪچرو، ڪِچۡرو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪچرو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (153)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُلۡفَ، ڪُرف، قفل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُلۡفَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (154)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُئو، ڪُوۡئو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪوُئو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (155)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُئا، ڪُوئا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُوئا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (156)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُئَن، ڪوُئَن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُوئَن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (157)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُنوار، ڪونئار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُوئنار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (158)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُنڀَر، ڪُنڀارَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُنڀار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (159)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪوڙڻ، ڪوڙۡڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُوڙَڻَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (160)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪيڏهن، ڪيڏانهن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪيڏانهن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (161)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      کاڌِم، کاڌِيَم  | 
                                      
                                       
                                      
                                      کاڌِيَم  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (162)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      کاڌُم، کاڌُم  | 
                                      
                                       
                                      
                                      کاڌُم  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (163)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَجَرَ، گَجَرُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَجَرَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (164)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَدۡلي، گَدِلي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَدلِي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (165)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گڏِجيۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَڏِجي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (166)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گَهگهو، گَهگو، گَگهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گهگهو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (167)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گهاتُوۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گهاتو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (168)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گِيان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گۡيان  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (169)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گُهُگهي، گَهگي، گُگهي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گُگهي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (170)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گيۡت، گيتِ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      گِيتُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (171)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لَغَڙ، لَغڙۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لَغَڙَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (172)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لَهُرون، لَهِرِؤن، لَهَرُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لَهروُن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (173)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لِکيل، لِکيل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لِکيَلُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (174)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لوهَرُ، لوهار  | 
                                      
                                       
                                      
                                      لوهار  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (175)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَڃُونۡ، مڃيُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَڃِيُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (176)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَڇون، مَڇيُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَڇيُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (177)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَحنَتَ، محِنَتَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَحِنَتَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (178)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَنَ مُهِڻون، مَنَ مُهِڻو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَنَ مُهِڻو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (179)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهربان، مِهِربان  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مهِربان  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (180)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَٿانهُون، مَٿاهون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَٿانهون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (181)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهلَ، مَهَلَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهِلَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (182)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَلۡهُون، مَلهُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَلهُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (183)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَکِين، مَکۡيُن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَکيُنَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (184)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهِينو، مَهِنوُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهينُو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (185)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهينَن، مَهينن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَهِينَن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (186)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ماڻهون، ماڻهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ماڻهُو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (187)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ماڻهوءَ، ماڻهو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ماڻهوءَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (188)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُلِڪُ، مُلۡڪُ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُلۡڪَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (189)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُنِهنجو، مُنهنۡجو، منهن جو،   | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُنهِنجو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (190)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مينهنُيون، مينِهيون، مينهُون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مينهِنيُون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (191)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُوۡريۡ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُوري  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (192)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مونۡکي،  مون کي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مون کي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (193)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نَنَهَن، نُنهَن، نُنۡهُن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نَنهَن  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (194)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نِڪِرو، نِڪۡرو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نِڪِرو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (195)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نيئي، نَئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      نيئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (196)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      واٽَهۡڙُو، واٽَهَڙؤ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      واَٽهِڙوُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (197)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وِهاريو، ويهاريو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ويهاريو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (198)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وَهَڻ، ويهَڻ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ويهَڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (199)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وَئي، ويئي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وَئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (200)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وَئيُون، ويئيون  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وئيون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (201)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هڪ ٻئي، هڪٻئي،  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هڪَ ٻئي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (202)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هڪ جهڙو، هڪجهڙو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هڪجهڙو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (203)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هن کي، هنکي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هن کي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (204)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هِيۡ، هِي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هِي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (205)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هيينۡ، هئين، هِيۡئين  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هِئين  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (206)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هوس، هُئَس  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هوس  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (207)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هُئا، هُوا، هُوئا  | 
                                      
                                       
                                      
                                      هُئا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      عربي ۽ فارسي ٻولين جا لفظ  | 
                                      
                                       
                                      
                                         | 
                                      
                                       
                                      
                                         | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (208)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      حقيقتاً، حقيقتن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      حقيقتاً  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (209)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عموماً، عمومن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      عموماً  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (210)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فوراً، فورن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      فوراً  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (211)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مثلاً، مثلن  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مثلاً  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (212)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بلفعل، بالفعل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بالفعل  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (213)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بالڪل، بلڪل  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بلڪل  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      (214)  | 
                                      
                                       
                                      
                                      يادداشت، ياداشت  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ياداشت  | 
                                     
                                    
                                    
                                      | 
                                          | 
                                      
                                       
                                        | 
                                      
                                       
                                        | 
                                      
                                          | 
                                      
                                          | 
                                      
                                          | 
                                      
                                          | 
                                      
                                          | 
                                      
                                          | 
                                     
                                    
                                   
                                 
                                
                                
                                ببليو گرافي 
                                
                                
                                1. ابراهيم جويو: سنڌي پرائمر، حيدرآباد، سنڌي 
                                ادبي بورڊ، 1962ع 
                                
                                
                                2. ڀيرومل آڏواڻي، وڏو سنڌي وياڪرڻ، ڀاڱو 2، 
                                ڪراچي، هندو پريس، 1926 
                                
                                
                                3. غلام علي الانا، ڊاڪٽر: سنڌي صورتخطي، ڇاپو 
                                چوٿون حيدرآباد، سنڌي ٻولي جو بااختيار ادارو، 
                                1993ع 
                                
                                
                                4. ايضاً سنڌي صوتيات، حيدرآباد ادبيات پبليڪيشنس، 
                                1967ع 
                                
                                
                                5. ايضاً، سنڌي ٻوليءَ جو بڻ بنياد، ڇاپو ٻيو، 
                                ڪراچي، سنڌيڪا اڪيڊمي، 2004ع 
                                
                                
                                6. لوڪناٿ:  سنڌي ٻوليءَ جي لپي، بمبئي، مساني 
                                روڊ، 1959ع 
                                
                                
                                7. نبي بخش خان بلوچ، ڊاڪٽر: سنڌي ٻوليءَ جي مختصر 
                                تاريخ، ڇاپو ٽيون، ڄام شورو، پاڪستان اسٽڊي سينٽر، 
                                سنڌ يونيورسٽي، 1992ع 
                                
                                
                                8. واحد بخش شيخ: سنڌي صرف و نحو، حيدرآباد آر_ 
                                ايچ_ احمد ائنڊ برادرس، 1956ع 
                                
                                
                                9. Bartil Malmberg, Phonetics, New York, Dover 
                                Publications, INC. 1963. 
                                
                                
                                
                                باب پنجون 
                                
                                
                                سنڌي ٻوليءَ جي قديم ۽ تاريخي حيثيت جو اڀياس 
                                
                                
                                
                                1. سنڌي ٻوليءَ جي قدامت: 
                                
                                
                                ”سنڌي ٻوليءَ جو بڻ بنياد“ ڪتاب ۾، سنڌي ٻوليءَ جي 
                                قدامت جي باري ۾ ڪافي دليل ڏيئي، ان جي ساخت،  
                                سٽاءُ ۽ وياڪرڻي جوڙجڪ جا مثال ڏيئي، اهو ثابت ڪرڻ 
                                جي ڪوشش ڪئي وئي آهي ته سنڌي ٻوليءَ جا ابتدائي 
                                اُهڃاڻ، موهن جي دڙي واريءَ تهذيب ۾ ملن ٿا، جنهن 
                                تي پوءِ اڳتي هلي پهرين آرين جي پراڪرتن، پوءِ 
                                سنسڪرت، پالي، قديم ايراني، يوناني، عربي، جديد 
                                فارسي ۽ ٻين ٻولين جو اثر ٿيو. انهيءَ ڪري سنڌي 
                                زبان جو صوتياتي،  صرفي ۽ نحوي مطالعو ڏاڍو دلچسپ 
                                آهي. هن قسم واري مطالعي جا گهڻا ئي مثال ”سنڌي 
                                ٻوليءَ جو بڻ بنياد“ ڪتاب جي ٻئي ڇاپي ۾ ڏنا ويا 
                                آهن. 
                                
                                
                                هيٺ انهن لفظن جو ذڪر ڪجي ٿو جيڪي سنڌي ٻوليءَ جي 
                                قدامت واري حيثيت جي ساک ڀرين ٿا. 
                                
                                
                                
                                2. رگويد ۾ سنڌي لفظ: 
                                
                                
                                رگويد جيتوڻيڪ  آرين جو هڪ پراڻو ڌرمي ڪتاب آهي، 
                                پر جيئن مٿي عرض ڪيو ويو آهي، ۽ جيئن ”سنڌي ٻوليءَ 
                                جي بڻ بنياد“ ڪتاب ۾ به چيو ويو آهي ته آرين جي 
                                اچڻ کان اڳ، سنڌو ماٿرهڪ شاهوڪار تهذيب جي مالڪڻ 
                                هئي. هن تهذيب جي ڌڻين کي پنهنجي زبان به هئي. 
                                جڏهن آرين سنڌو ماٿر تي قبضو ڪيو، تڏهن آرين جي 
                                ٻوليءَ، تي تهذيب ۾ ڌرم جو سنڌو- ماٿر جي ماڻهن جي 
                                ٻوليءَ ۽ تهذيب تي ضرور اثر ٿيو هوندو؛ سنڌو- ماٿر 
                                جي قديم رهاڪن، آرين جي ٻوليءَ جا ڪيترائي لفظ 
                                اُڌارا ورتا هوندا، پر ائين ناممڪن آهي ته قديم 
                                سنڌو- ماٿر جي ماڻهن، پنهنجي سڌريل ۽ مذهب ٻوليءَ 
                                کي بلڪل ڇڏي ڏنو هوندو؛ البته حاڪمن جي زبان جي 
                                اثر ڪري، سنڌو- ماٿر جي ٻوليءَ جو لفظي ذخيرو گاڏڙ 
                                بڻجي ويو هوندو. انهيءَ جو ثبوت اهو آهي جو رگ ويد 
                                ۾ به ڪيترائي اهڙا لفظ ملن ٿا جيڪي آريائي نه آهن، 
                                پر اُهي سنڌو_ ماٿر جي قديم رهاڪن جي زبان جا آهن. 
                                اهڙن لفظن جي هڪ لڙهي هيٺ ڏجي ٿي، انهن لفظن جي 
                                صوتياتي جائزي ۽ تقابلي مطالعي جي مدد سان اهو 
                                ثابت ڪري سگهجي ٿو ته اِهي لفظ آريائي نسل جا نه 
                                آهن؛ مثال طور: 
                                
                                  
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      
                                      رگ ويدڪ لفظ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      
                                      سنڌي لفظ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      وَسۡتي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      بَسۡتي، وسۡتي، (وَسئين> وَسي)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ديوَرَم  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڏير  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پَڪۡوَ ڦلَم  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پڪو ڦل، پڪل ڦل  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      مانَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ماڻ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ڪۡشير  | 
                                      
                                       
                                      
                                      کِير (ڪش> ک)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      چَر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَروڙي، چؤنري  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      مُنجَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مُڃَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ڪُنب  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪُنڀ (وڏو پيالو)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      چَڪَر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      چَڪَرو، چَڪَر  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      پۡرٿوي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      پرٿوي  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      داس  | 
                                      
                                       
                                      
                                      دَاس  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      رَٿَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      رَٿُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      آپو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      آب  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      يوڪۡتَر  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جوٽو  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سنيهه  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سنيههَ (نيههَ، نينهن)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      وَڌَ ويوَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      وِڌوا  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      مَامۡس  | 
                                      
                                       
                                      
                                      مَاس  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ڪانچي  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪانچَ (سٿڻ)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      ڪَنۡڪَتَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڪنگي (ڦڻي)  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      يَوَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      جَوَ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      گئو  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڳئون  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَمُندرَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سمونڊ، سمنڊ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      سَتۡيَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      سَچُ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      آرۡٿَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      اَرٿ  | 
                                     
                                    
                                      | 
                                       
                                      
                                      جَهوَ  | 
                                      
                                       
                                      
                                      ڄڀَ  | 
                                     
                                   
                                 
                                
                                
                                سنڌي زبان جي اصلي بنياد وارن لفظن جي فهرست ”سنڌي 
                                ٻوليءَ جو بڻ بنياد“ ڪتاب جي ٻئي ڇاپي ۾ صفحي 46 
                                کان 49 تائين ڏني وئي آهي. 
                                
								 |