(16)

ٽي ڏينهن لنگهي ويا، مگر علي قلي بيگ ڪوبه جواب نه مڪو. قطب الدين کي اهڙي سورهيه سڄڻ سان ناحق ڊوه ڪرڻ جو رڳڻو خيال ئي نٿي آئڙيو؛ پر جهانگير سان وعدو ڪري ويٺو هو، سو مجبور هو. چوٿين ڏينهن اَسر جو هڪ فؤج ساڻ ڪري، علي قلي بيگ جي گهر ڏي راهي ٿيو.

علي قلي بيگ گهر جي چانئٺ وٽ سنديس خاطر خواه مرحبا ڪئي، پر قطب الدين جي منهن ۾ گهنڊ پيل هو، سو کهري آواز سان هڪل ڪري چيائينس ته ”ڇا ٿو چوين؟ جي اڃان به هٺ تان هيٺ نه لهندين، ته جيڪي ڪرڻو هوندم، سو بنان لڄ لحاظ جي ڪري چڪندس، ۽ تنهنجي گهر واريءَ کي هتان کڻائي ويندس.“

اِهي اکر ٻڌي، علي قلي بيگ کي ننهن کان چوٽيءَ تائين باه وٺي ويئي. واڪو ڪري چيائين ته ”نادان! زبان بند رک، مفت لڙ لڙ نه ڪر، نه ته خدا جو قسم ته انهيءَ ڪني زبان کي تنهنجي ڪميڻي وات مان ڪپي، ڪتن ڪانوَن کي اُڇلائي ڏيندس.“

قطب الدين: ”رنن جيان گارگند نه ڪڍ، مگر مڙس ٿي لڙائيءَ لاءِ تيار ٿيءُ.“

ائين چئي، قطب الدين ترار ڦيرائي، علي قلي بيگ تي هلان ڪئي. پر هن پهلوان، پلٿو ماري، ڌڪ گسائي ڇڏيو، ۽ اوچتو ئي اوچتو پلنگ جيان اُڇانگ ماري، پنهنجي تکي ترار قطب الدين جي سيني ۾ لنگهائي وڌائين. قطب الدين پٺيءَ ڀر پٽ تي ڪري پيو. سپاهي، هيءُ حال ڏسي، علي قلي بيگ تي بندوقون ڇوڙڻ لڳا. پر هن جي ترار باه جي اُلي وانگيان چمڪاٽ ڪري، ڀر ۾ بيٺلن ٻن چئن سپاهين جون سسيون ڌڙن کان ڌار ڪري وڌيون. اهڙيءَ شجاعت ۽ مردانگيءَ سپاهين جون وايون بتال ڪري ڇڏيون، سو هٽي پوئتي ٿيا. پوءِ ته مٿس توبن جا وسڪارا لائي ڏنائون. پر هن بهادر ايرانيءَ اڃان به همٿ نه هاري. تلوار ڦيرائي، هاڪارو هڻي، پئي چيائين ته ”هڪ هڪ ٿي، اچي منهنجي سامهون ٿيو.“ پر جواب ملڻ بدران، مٿس تير اوُر ڪري پئي اُڏاڻا. قضا سان هڪ زهردار تير سندس دل ۾ گهڙي ويو؛ ۽ پنهنجي مرڻينگ دوست جي ڀر ۾ ڪري پيو.

قطب الدين مٿس هٿ رکي، سس پس ڪئي ته ”ادا! مون ته فقط فرض ادائي ٿي ڪئي. مون کي معاف ڪج.“

علي قلي بيگ جواب ڏنو ته ”فڪر نه ڪر. وري به اسين دوستن وانگي ٿا دم ڏيون.“

جئن قطب الدين کيس ڀاڪر ٿي پاتو، تئن هڪدم گهٽڪو کاڌائين ۽ ڀڻڪو ڪري چيائين ته ”ادا هاڻ پرتين رب کي.“ هڪ پل اندر ٻنهي جا روح جسماني پڃري مان پرواز ڪري ويا.

هڪ سوار هيءَ خبر کڻي بادشاه ڏي ڊوڙيو. محلات جي ٻنڀي وٽ نذير احمد مليس، جو علي قلي بيگ جي خون جي خوشخبري ٻڌي، ڏاڍو خوش ٿيو؛ ۽ سٽ پائي وڃي جهانگير کي چياءِ ته ”قبلا! واڌايون هجن! علي قلي بيگ ختم ٿي ويو. ميرزا قطب الدين به اوهانجي صدقي شهيد ٿي ويو.“

جهانگير: ”هاءِ افسوس! منهنجو پيارو ڀاءُ منهنجي وگهي فوت ٿي ويو! شال ڌڻي مٿس ٻاجهه ڪري! توکي انهيءَ ڳالهه جي پڪي خبر آهي؟“

نذير احمد: ”سندس ئي فوج مان هڪ سوارهيءَ خبر کڻي آيو آهي. علي قلي بيگ سان سٽون ڏيندين سر ڏنائين. هو شير به شهيد ٿي ويو. ٻڌو اٿم ته بيبي مهرالنسا مڙس جي موت جي سڌ سڻي، ساڻي ٿي پيئي آهي.“

جهانگير جي دل دڪ دڪ ڪرڻ لڳي. غم ۽ خوشيءَ جي لهرن ۾ پئي لڏي. قطب الدين جي قضيئي جان کي پئي جکايس؛ هوڏانهن وري مهرالنسا جي ميڙائي جي اميد روح کي راحت پئي بخشيس. هر هر چپن ۾ پئي ڀڻيائين ته علي قلي بيگ قتل! ۽ مهرالنسا آزاد!“

ڳچ محل ته ڳوڙهيءَ ٽٻيءَ ۾ هو. نيٺ نذير احمد کي فرمايائين ته ”وڃي شهر ۾ پڙهو گهماراءِ ته ’اسانکي پنهنجي ٻنهي وفادار دوستن جي وفات جي خبر ٻڌي نهايت افسوس ٿيو آهي، سو اسين حڪم ٿا ڏيون ته ساري درٻار ماتم ۾ رهي. فوتين جا لاش شان مان سان دفن ڪيا وڃن، ۽ سندن ٻارن ٻچن جي رهڻ جو بندوبست شاهي محلات ۾ ڪيو وڃي.‘ باقي علي قلي بيگ جي گهر واريءَ کي آڻڻو آهي.“

نذير احمد نئڙي سلام ڪري، شاهي حڪم جي بجا وريءَ لاءِ ٻاهر نڪتو. پڙهو ڏياري پوءِ مهرالنسا لاءِ پالڪي رواني ڪيائين. وچينءَ ويل ٻنهي سردارن جا لاشا قيمتي شالن ۾ ويڙهي تابوتن ۾ وڌا ويا. جنازي سان مٽ مائٽ ۽ يار دوستار مقام ڏي رئندا رڙندا پئي ويا. ازانسواءِ ڪيترائي ماتمي پار ڪڍندا، سينو ڪٽيندا، اوڇنگارون ڏيو اوساريندا پئي ويا. مقام ۾ پهچڻ بعد، لاشن کي قبرن ۾ داخل ڪيو ويو؛ ۽ مٿن چار تڪبيرون پڙهي، کين ختما بخشيا ويا. سج به هاڻ موڪلائڻ تي هو. سندس پوئين تڙڪي هنن ڪونڌرن جي تازين قبرن کي هڪ عجب قسم جي نزاڪت ٿي ڏني. سڀني جون دليون غمگين هيون، پر سندن ضميرن کين تسليٰ پئي ڏني ته جو خدا مري مات ٿي ويل ڀاڄين ڀتين ۽ گلن ڦلن کي هر سال بهار جي موسم ۾ نئين حياتي بخشي سگهي ٿو، سو جدا ٿيل انساني جزن کي به وري جوڙي راس ڪري سگهي ٿو.

جهانگير محلات جي بالا خاني تي پسار پئي ڪيو. سندس روح مهرالنسا جي رهاڻ لاءِ آتو هو. ڏيئي ٻرئي مهل هڪ پالڪي اندر گهڙندي ڏٺائين، جنهن سان شاهي پهرو به همراه هو. هاڻ سندس دل خوشيءَ وچون نچڻ لڳي. پالڪي سڌو سندس خاص ڪمري ۾ آندي ويئي. جئن ويجهو وڌي پالڪيءَ جو ڍڪ مٿي ٿي ڪياءِ، تئن سندس دل اندر اهڙي دڪ دڪ مچي ويئي جو ذري گهٽ گهوماٽجي ڪري پوڻ تي هو.

مهرالنسا جي منهن تي برقعو پيل هو؛ ۽ پيرن کان وٺي چوٽيءَ تاءِ ڪارا ڪپڙا پهريل هئس. پالڪيءَ جي پردي کڄڻ شرط ٻاهر نڪري آئي؛ ۽ برقعو پري ڪري، منهن ۾ شور پائي، جهانگير ڏي نهايت نفرت سان نهارڻ لڳي.

جهانگير سنديس دهشت جهلي نه سگهيو. سارو بت ڏڪڻ لڳس. ٿنڀ کي ٽيڪ ڏيئي مورڇا ٿي بهي رهيو. مهرالنسا به سندس سامهون بيٺي رهي. جيتوڻيڪ غصي ۾ منهن ٽامڻي ٿي ويو هوس، ته به ڪهڙي نه سهڻي ۽ شاندار ڏسڻ ۾ ٿي آئي. ٻه سال اڳ جڏهن جهانگير کيس پهريائين ڏٺو هو، تنهن کان هينئر سنديس رونق البت علحدي هئي. منهن مان مڻيا پئي بکيس. مکڙيءَ مان ڦري ڦليل ڦولهاريل گل ٿي پيئي هئي. هونئن جو ڀورڙي ۽ چلولي پيئي لڳندي هئي، سو هاڻ ڳوري گنڀير ٿي پيئي هئي. ڳالهائين ٻولهايائين به کڙڪي سان ٿي. جهانگير ڏي جو سنئون پئي نهاريائين. سو هن کي ته منڊي وڌائين. هو به منجهس اکيون کوڙي، ڀت ٿي بيهي رهيو.

آخر مهرالنسا چپ چوريا. نهايت لاغرضائيءَ سان چيائين ته ”مهرباني ڪري ٻڌائيندؤ ته توهانجي من جي مراد ڪهڙي آهي؟“

جهانگير ککو وکو ٿي ويو. ٿورڙو اڳڀرو ٿي، جواب ڏنائين ته ”مراد وري ڪهڙي اٿم؟ سالن جا سال پئي تنهنجون واٽون واجهايون اٿم، سو اڄ توکي هت ڏسي، منهنجو من ٿو اڇلون کائي.“ مهرالنسا منهن ۾ سونڊ پائي وراڻي ڏني ته ”ڇا؟ خبر نه اٿو ته منهنجي ڀتار اڃا تازو رضا ڪئي آهي؟ مونکي ڇڏيو ته آءٌ موٽي وڃي پنهنجي گهر ۾ رهان.“

جهانگير جوش ۾ اچي چيو ته ”ڀتار وري ڇاجو؟ اهڙي ڳالهه ئي نه ڪڍ. ان جي يادگيري به مون لاءِ نسورو ستم آهي.“

مهرالنسا ڪاوڙجي پڇيو ته ”ڇو؟ پنهنجي مڙس جي ڳالهه به نه ڪريان؟ هو مونکي هردم پيارو هو ۽ منهنجي زندگيءَ جو نور هو. جيسين جيئري هونديس، تيسين سندس سڳورو نالو دل ۾ پيئي سانڍينديس. اسين زالون اوهان مردن وانگر بيوفا نه آهيون.“

جهانگير وينتي ڪري چيو ته ”مهرباني ڪري، منهنجو عرض ڪن لائي ٻڌ. پنهنجي پيار جو پيچ وجهي، منهنجو هينئڙو هٿ ڪري ڇڏيو اٿيئي. تنهن جي لاءِ سور سٺا اٿم، تنجو ڪهڙو بيان ڪريان؟ تنهنجو مٺو نالو هردم پئي آلاپيو اٿم. جڏهن ماڻهن اچي ٻڌايم ته تو علي قلي بيگ سان پنهنجي رضا خوشيءَ نڪاح ڪري ڇڏيو، تڏهن منهنجي من ۾ البت بدگماني پيدا ٿي؛ ۽ پڪو پہ ڪيم ته تنهنجو نالو دل جي ڦرهيءَ تان هميشہ لاءِ ميٽي ڇڏيان. پر ائين ڪرڻ به ڏاڍو مشڪل هو. ويتر جو تازو ٻڌم ته توتي زوريءَ نڪاح وڌو ويو هو، سو ته منهنجو من هيڪاري تولاءِ مستانو ٿي پيو. هاڻ ته وري آزاد آهين.“

مهرالنسا واڪو ڪري چيو ته ڇا؟ آزاد! نه، ڪڏهن به نه! آءٌ ڪو تو جهڙي بي ايمان ۽ بيوفا نه آهيان، جو اهڙو ستت پنهنجي ڀتار کي وساري ڦٽو ڪنديس. ڪو وقت هو جو آءٌ برابر تنهن جي محبت ۾ اڙيل هيس، ۽ تنهنجون واٽون پئي نهاريم. ان وقت ته پل پل مون لاءِ ورهيه برابر هو، ۽ توکان سواءِ زندگي انڌي اونڌي هئي؛ پر تو منهنجو قدر نه ڪيو. مونکي وساري ويٺين. نڪاح پڄاڻان پڻ ڪي ڏينهن تنهنجي پيار جي پيالي مان ڳجهون ڳيتون پئي ڏنيم. پر  منهنجي لائقن ڀرئي مڙس پنهنجي نجي ۽ لاطمع پيار سان منهنجي دل وٺي سوگهي ڪئي. آءٌ به سچيءَ نيت سان سنديس گولي ٿي پيس؛ ۽ اُميد ته هميشہ هنجي ئي حق ۾ رهنديس. ڇو ٿا مونکي اجايو عذاب ڏيو؟“

جهانگير کان ڳالهائڻ ئي نه پيو اُڪلي، نيٺ همٿ جهلي چيائين ته ”عذاب وري ڪهڙا؟“

مهرالنسا: ”اهو آهي رستو ڏکويلن سان ڏک اورڻ جو؟ جي مونسان سچو سنٻنڌ اٿو، ته منهنجن مصيبتن تي ايتري خوشي ڪئن ٿي ٿئيوَ؟“

جهانگير: ”پاڻ امين ٿي چؤ ته خوشيءَ بنان ٻي ڪابه ڳالهه مون لاءِ ممڪن آهي؟ هيڏي ساري عرصي بعد توکي وري منهن مقابل ڏسي، منهنجي رڳ رڳ ٿي رقض ڪري.“

مهرالنسا هٽي پري ٿي؛ ۽ موڙو ڏيئي، نهايت ڪراهت سان چيائين ته ”آءٌ ڪا رضا خوشيءَ سان توهان وٽ ڪانه آئي آهيان. اها ڪنن مان ڪپاه ڪڍي ڦٽي ڪجو ته آءٌ ڪا اوهان جي ٻنڌڻن ۾ ٻڌجڻ جي آهيان. جي شرم مرم جو ڪو انگ اکر هجيو ته منهنجي جند ڇڏيو، ته وڃي پنهنجي گهر ۾ پنهنجي پياري مڙس جي ماتم داري ڪريان.“

جهانگير ڏاڍي درد ڀرئي آواز سان چيو ته ”خدا جي واسطي، مونکي نه چيچلاءِ. منهنجي دل کسي، دلداري ته ڪانه ٿي ڪرين؛ ويتر منهنجو چت چريو ڪري، پاڻ ڪڍايو ٿي وڃين. پر يقين ڄاڻج ته آءٌ تنهن جو دامن هرگز هٿان نه ڇڏيندس. آءُ، اچي منهنجي گوڏي گڏ ويهه؛ ۽ مونکي پنهنجي پاڪ نظر سان نواز، ته ورهين جا گوندر گنوائي ڇڏيان. توئي مونکي سڪڻ سيکاريو، توئي پيار ڏيکاري، منهنجو هينئڙو هٿ ڪيو؛ ۽ هاڻ جڏهن تنهن جي نينهن منهنجي اندر اهڙا آهيرا ڪيا آهن، جو تنهنجيءَ صحبت بنان منهنجو جيئڻ ئي جنجال آهي، تڏهن ٿي تون مونسان جاڙون ڪرين؟ ڪاڏي ويا تنهنجا عهد انجام؟ ڪاڏي ويا تنهنجا قؤل قرار؟ آءٌ ته اڃان به تنهنجو نسورو نوڪر آهيان. متان مونتان مهر جي نظر لاٿي اٿيئي!“

هي حرف ٻڌي، مهرالنسا جي من به ڏانهس ڇڪي کاڌي ۽ سندس نينهن جي اُجهايل آگ وري ڀڙڪو کائڻ تي هئي، پر پاڻ جهلي ورتائين؛ ۽ ڏاڍي گنڀير آواز ۾ چيائين ته ”ڇا به ٿي پوي؛ آءٌ نه مڙنديس. مونکان وڌيڪ سهڻيون ٻانهون ملڪ ۾ پيئون آهن، جي تنهن جي آڱر جي اِشاري تي هوند پاڻ مٿانءِ گهوري کڻي ڦٽو ڪن. مون کي خواب خيال ڪري ڇڏ؛ ۽ مئلن جي قطار ۾ سمجهه.“

وري به جهانگير هٿ ٻڌي، عرض ڪيو ته ”مهرالنسا! آءٌ جو ساري هندستان جو شاهنشاهه آهيان، سو پاڻکي تنهنجي گولن جو گولو ٿو سمجهان. آءٌ اڄ مڱڻهار جيان توکان تنهن جي حسن جي زڪات ٿو مڱان.“

مهرالنسا بلڪل بي پرواهيءَ، پر سانت ۽ ٺهر سان جواب ڏنو ته ”قبلا! هي سڀ اجايو آهي. منهنجي دل مات ٿي پيئي آهي. مهرباني ڪري، مون ندوريءَ جي پچر کڻي ڦٽي ڪريو.“

جهانگير چيو ته ”مهرالنسا! هروڀرو اهڙي سنگدل نه ٿيءُ. هي سڀ ڏينهن تنهنجون راهون رند پئي پڇايا اٿم، تنهنجيءَ تات طلب اندر ۾ آگيون لائي ڏنيون هيم. هاڻ جڏهن قضا تنهنجيءَ زندگيءَ جو نئين سر قلم وهايو آهي، تڏهن ٿي مونسان ٻيجاري ڪرين! هاءِ! افسوس! توکي رتيءَ جيترو به رحم نه آهي. مونلاءِ اُميد جو هڪ اکر به نه اٿيئي؟“

مهرالنسا ملول ٿي چيو ته ”منهنجو من مئو مات ٿيو پيو آهي، ۽ مڙس سان قبر داخل آهي. هن ويل اهڙيون ڳالهيون منهنجن آلن ڦٽن تي لوڻ ٿيون وجهن. مهرباني ڪري. مون ڏکيءَ کي ڇڏي ڏيو ته وڃي پنهنجي گهر گهاريان.“

جهانگير کي البت جوش جو جذبو اچي ويو، سو چيائين ته ”سچ پچ ائين آهي ڇا؟ افسوس! جو مون توکي هيترو ترسايو آهي. اميد ته آءٌ توکي وري ڪڏهن نه ستائيندس.“

ائين چئي، ڪمري مان نڪري، ٻاهر هليو ويو ۽ نذير احمد کي سڏي چيائين ته ”مهرالنسا بيگم کي وٺي وڃي منهنجي ماءُ واري محلات ۾ رهاءِ، ۽ سندس نالو خاص خذمتگارن جي ياداشت ۾ دخل ڪراءِ، ۽ کيس سٺ رپيه در مهنو پگهار مقرر ڪرائي ڏي.“

نذير احمد اهڙو حڪم ٻڌي وسمئي ۾ پئجي ويو، ۽ ڪجهه ڪڇڻ تي هو، مگر جهانگير شوخيءَ سان نهاري چيس ته ”منهنجا حڪم اَڻ ٽر آهن.“

(17)

مهرالنسا ڪرڪڻ ۽ ڪنجهڻ بنان، صبر ۽ شڪر سان، شاهي حويليءَ اندر جيڪو ڪمرو سندس حوالي ڪيو ويو هو، تنهن ۾ گذارڻ لڳي. ڪيترن ڏينهن تاءِ ته ڪنهن بني بشر جو منهن به نه ڏٺاءِ. هڪ اونداهيءَ ڪنڊ ۾ پيئي هوندي هئي ۽ پنهن جو حال پاڻ سان ئي پيئي اوريندي هئي، مٿان اچي بسنت جي رت ٿي.

باغ ۽ ميدان ساوا چهچ ٿي ويا هوا. بيابان بنجي بنہ بستان ٿي پيا هوا، جهنگ جهر جنسي گلستان ٿي ويا هوا. سمن ۽ سوسن، موتيو ۽ چنبيلي، ۽ ٻيا هر طرح جا گل ڦل ڦلاريا بيٺا هوا. پٽن مٿان ولين جا پاند ورائجي ويا هوا ۽ گسن تي گاهن گلزاريون ڪري ڇڏيون هيون. اَنگورين ۽ ڪيتڪين ٻُور جهليو هو، نم ۽ سرهي جي سرهاڻ پئي آئي، کٽڻهار کڙيا بيٺا هوا؛ ۽ ٽانگرن ٽڙڻ جو ٽاڻو هو. جتان ڪٿان خستوريءَ جي خوشبوءِ پئي آئي. وڻن تي ڪوئلن ڪُوڪُون ۽ چتن چانگهارون پئي ڪيون، ۽ بلبل گلاب جي مٿان نينهن سندو نعرو پئي هنيون. جمنا نديءَ جي ڪنٺي کان سٺيون سڄر هيرون پئي لڳيون. جيڏانهن کڻي نهار تيڏانهن نئينءَ حياتيءَ جو نور نظر ٿي  آيو.

مهرالنسا جو من به ڪردگار جي قدرت جا عجيب ۽ غريب نظارا پسي، ڦلن جيان ڦولي پيو. سندس غم ائين غائب ٿي ويو جئن سج اڳيان ڪڪر. سندس خيالن ۾ به ڦيرو پئجي ويو. چت چالاڪ ۽ چست ٿي پيس. دل ۾ دنيوي نعمتن جي واس وٺن جي اُڪنڊ اُتپن ٿيڻ لڳيس. حويليءَ وارين بيبين سان هاڻ رهاڻيون ڪرڻ لڳي. جيڪو مقرر ماهيانو ملندو هوس، سو ٻانهن کي وراهي ڏيڻ لاءِ مس پورو هوس. ٻين اڳيان هت ٽنگڻ کان به عار ٿي ٿيس، سو پنهنجي خرچ پکي لاءِ لاچار بازن جو پورهيو ڪرڻو پيس. ڀرت ۽ مقيس جي ڪم مان کيس مزو پئي آيو. اهو کڻي حويليءَ جي بيبين کي چڱي چوکي ملهه پئي وڪيائين. ائين ڪري پئي آسودو وقت گذاريائين.

ٿوري وقت ۾ ئي پنهنجي ڪمري کي رؤنق دار بڻائي ڇڏيائين. ڀتين تي گلڪاري ٿي ويئي، ۽ ڇت تي چٽسالي. درين ۽ دروازن تي ساوا سوسنا پردا ٽنگجي ويا. پٽ تي اوچا ايراني غاليچا وڇارائي ڇڏياءِ، ۽ هنڌ هنڌ عمديون تصويرون هڻائي ڇڏيائين. ساري ڪمري کي اهڙو ڪري سينگارياءِ، جو ڄڻ ته پرستان آهي. سهيليون ۽ سرتيون وٽس اچڻ وڃڻ لڳيون. هن جي صحبت مان کين ڏاڍو سواد ۽ مزو ٿي آيو. پر هيءَ ٻاهرين ڦير ڦار سنديس اندروڻيءَ ڦير ڦار بنسبت ڪي به ڪين هئي. هنجي دل هينئر محبت ڏي مائل ٿيل هئي. واجهه ٿي وڌائين ته من گهريو محبت اچي روح سان رهاڻيون ڪريم. اها آرزو رکي رکي مٿس اهڙو ته غلبو ڪندي هئي، جو پنهنجو پاڻ ئي ڀلجي ويندو هوس. ڪڏهن ته وري مڙس جي يادگيري پوندي هيس، تڏهن ته پنهنجي بيوفائيءَ تي نفرت سان نهاري، پڇتاءَ جا ڳوڙها ڳاڙيندي هئي. پر هر هر جهانگير ۽ سندس محبت جي خيال ۾ اهڙو محو ٿي ويندي هئي، جو لنوَ لنوَ ڪانڊارجي ويندي هيس. جئن وقت ويو ٿي گذرندو، تئن تئين ورق ورائڻ جي سڪ ويس ٿي وڌندي. رمضان اچي سهڙيو. صدق وارن مومنن روزا رکي بدن ۽ روح کي خلطن ۽ خامين کان پاڪ پئي ڪيو. مٿان اچي عيد ملهائڻ جي مهل ٿي.

عيد جي صبوح جو شاهي نؤبتخاني مان نغارن جو نعرو ۽ توبن جو ڌڌڪو ٿيو. هر هنڌ واڌايون وري ويئون، ۽ ايماندارن جون دليون خوشيءَ وچان ٽڙڻ لڳيون. مؤذن مومنن کي فجر جي نماز جي دعوت ڏني. سندس بلند آواز، شهر جي ڀتين ڇتين مان پڙلاءُ ڪندو، ٿڌي تازي هوا چيريندي پئي ويو. وڻن ۾ رنگا رنگي پکين به هن مبارڪ ڏينهن جي ملهائڻ لاءِ سنهيون، سهڻيون، من موهيندڙ للڪارون پئي ڪيون. آسمان تي عجيب لقاءُ لڳو پيو هو. سج هاڻ ڪني ڪڍي، زمين کي پنهنجن سونهري ڪرڻن سان رچي وڌو.

مسلمان مومنن لاءِ اڄوڪو ڏينهن نعمتن ڀريو ڀنڊار هو. سندن نيڻ پئي ٽڙيا ۽ سندن دلين ٽپا ٿي ڇڏيا. هزارها آدمي نوان وڳا پهري، ڪوچن ۽ محلن مان پئي آيا ۽ ويا. هڪ ٻئي کي ڀاڪر پائي ائين پئي گڏيا، جو ڄڻ ته گهڻن ڏينهن جا وڇڙيل آهن. نئين چنڊ جي ظاهر ٿيڻ شرط، ڳڻتيون ۽ فڪر ڄڻ ته پکه ڪري اُڏامي ويا هوا. غريب ۽ ڪنگال ماڻهو به ڏاڍا سرها ٿي ڏٺا. ٿڌا ۽ مٺا شربت پئي پيتائون، ۽ سوادي سيئون پئي کاڌائون.

شاهي حويليءَ ۾ نرمل نظارو لڳو پيو هو. دالاڻن ۾ سرها پاڻي ڇاٽارجي ويا هوا. مجمرن ۾ مر ۽ لوبان ٻئي ٻريا. جتان ڪٿان سرهاڻ ۽ سڳنڌ پئي آيو. هرڪا ڪنڊ ڪڙڇ صاف ۽ اوجل پئي لڳي. بيبين هار سينگار ڪري، نوان ريشمي وڳا پهري، بادشاه جي ماءُ سان گڏجي عيد پئي ملهائي۔

مهرالنسا پڻ اُتي حاضر هئي. بدن تي هڪ سادو سودو، پر اَڇو اُجرو وڳو پهريل هوس. زر زيور بنہ پيل نه هوس. سندس ٻانهين کي نهايت نفيس ڪيمخاب جون پوشاڪون پهريل هيون. جئن هوءَ ناز منجهان نڪري، ساهيڙين سان کلندي کيڪاريندي پئي ويئي، تئن هر ڪنهن جي زبان مان از خود سندس سونهن جي ساراه نڪريو ٿي ويئي. سادن لٽن هوندي به سڀن کان سهڻي هئي. تارن جي ميڙ ۾ چنڊ جيان پئي چمڪي.

جهانگير اڄ ماءُ کي عيد مبارڪ ڏيڻ لاءِ حرمسراءِ ۾ لنگهي آيو. بدن تي اڇو لباس اوڍيل هوس، جو ڏاڍو پئي سونهيس. ڳچيءَ ۾ هڪ موتين جي مالها پيل هيس ۽ مٿي تي ياقوتن جڙيل ڇٽ رکيل هوس. مهرالنسا جو ڀريا ڏهه مهنا منهن به ڪون ڏٺو هئائين. جئن هو اندر ٿي گهڙيو، تئن مهرالنسا جي نظر وڃي مٿس پيئي. کيس ڏسي، سنديس رڳ رڳ خوشيءَ وچون بهار ٿي ويئي. اوچتو اِلهام اچي ويس ته هوئي منهنجو حبيب ۽ روح جي راحت جو رهنما آهي. پر جهانگير جي منهن چڙهڻ جي جريت پاڻ ۾ ساري نه سگهي، تنهن ڪري اُتان اٿي سڌو پنهنجي ڪمري ڏي هلي ويئي، ۽ دروازو ٻيڪڙي ڇڏياءِ. جيڏي مهل هوءِ اٿي دالاڻ لتاڙيندي پنهنجي ڪمري ڏي پيئي ويئي، تيڏي مهل جهانگير جي به مٿس نظر چڙهي ويئي. سندس جمال جو جهاجهه پسي، ڪاوڙ غصو وساري، وري به سندس پيار جي پڪ پئڻ جو پياسي ٿي پيو. سندس هڪ مرڪ مٿان جيڪر ٻئي جهان گهوري کڻي ڦٽا ڪري ها.

ماءُ سان خوش خيروعافيت ڪري، حال احوال وٺي، وري به هڪوار پنهنجي بخت آزمائيءَ جو پڪو پہ پچايائين. هري هري مهرالنسا جي ڪمري ڏانهن وڌيو. جئن دروازو ٿي کوليائين، تئن ساري بدن ۾ ڏڪ ڏڪ ٿيڻ لڳيس. اندر هڪ عاليشان پلنگ تي نيلي ريشم جي چادر پيل هئي. اُن تي مهرالنسا ائين پئي ٻهڪي، جئن آسمان تي چوڏهينءَ جو چنڊ. جهانگير کي ايندو ڏسي، اُٿي کڙي ٿي؛ ۽ ڏاڍيءَ خنڪيءَ سان اڳتي وڌي، ڪنڌ نمايائين. پوءِ ته جهانگير مٿس نمي پيو ۽ پنهنجي ٻانهن سندس ڪمر ۾ وجهي، کيس پاڻڏي ڇڪي، ڇاتيءَ سان لڳائي، محبت مان مٺيون ڏنائينس.

مهرالنسا جا هنجي هنج ۾ ماٺيڻي ٿي پيئي هئي، تنهن ڏانهن نهاري، پنهنجي روءِ سوءِ آهسته آهسته پئي چياءِ ته ”رب منهنجا! جيڪي هيءُ آءٌ ڏسان ٿو، سو جاڳندي يا خواب ۾. تڏهن مهرالنسا! سچ پچ هينئر هميشہ لاءِ منهنجي آهين؟“

مهرالنسا، جنهنجي دل هنجي دل سان گڏ پئي ڌڙڪي، ۽ خوشيءَ وچان نه پئي ماپي، تنهن مٺيءَ للڪار سان چيو ته ”منهنجا شهزادا! منهنجا پيارا شهنشاه! تون مونکان اِهي سوال ڇو ٿو پڇين؟ مون ته توکي انهيءَ جو جواب گهڻا ڏينهن اڳ ئي ڏيئي ڇڏيو آهي.“

جهانگير گد گد ٿي ويو ۽ چيائين ته ”حياتيءَ کان به مٺي مهرالنسا! تو اڄ منهن جيءَ جان کي نئين سر جياريو آهي. خدا ٿو ڄاڻي ته تو لاءِ ڪئن نه ورهيه واجهايو اٿم ۽ سڪ جا سور سٺا اٿم. جڏهن مونکي خبر پيئي ته تو پنهنجو پاڻ ٻئي کي ڏيئي ڇڏيو آهي، تڏهن جا مونکي نااُميدي ۽ درد پهتو، تنهنجو ڪير بيان ڪري سگهندو؟“

مهرالنسا:”تڏهن ماڻهن توسان ڳالهه ڪانه ڪئي ته مونکي آفيم کارائي، نڪاح ڪرايو هوائون، ۽ تنهن هوندي به مون پنهنجي قبوليت نه ڏني، ۽ پڇاڙيءَ تاءِ به تولاءِ پئي ڦٿڪيس؟ مون پل پل پئي ڳڻيو، پر تنهنجو پتو ئي ڪونه پيو.“

جهانگير: ”افسوس! هنن مونسان اِها ڳالهه ئي ڪانه ڪئي، نه ته جيڪر آءٌ لوها ڪوٽ ڀڃي به اچي تو وٽ حاضر ٿيان ها. پر هاڻ مونکي سڄي خبر ملي چڪي آهي. بابي مرحوم جي روزنامي ۾ هڪ ڳجهي داخلا ٿيل آهي، جنهن مان مونکي ساري قصي جي حقيقت ملي آهي. بس، قسمت اسانکي منجهايو.“

مهرالنسا: ”خدا جو ارادو ائين هو! ڪهڙي خبر ته آئيندي ڇا ٿيڻو آهي؟“

جهانگير جئن هنکي پنهنجيءَ حياتيءَ سان لائي، سندس زلفن سان راند پئي ڪئي، تئن وري وري کانئس پيار جون پڪون پئي ورتائين. پوءِ اوچتو پڪاري چياءِ ته ”مهرالنسا! ٻڌاءِ ته ڇو تنهنجي ٻانهين کي اهڙا سٺا ويس پيل آهن ۽ توکي فقط هڪ سادو وڳو پهريل آهي؟“

مهرالنسا مرڪي وراڻي ڏني ته ”جيڪي ڄايون ۽ نپنيون ئي ٻانهيون ٿي آهن، تن کي ته ضرور سٺيون پوشاڪون پهرڻ گهرجن، ڇو ته ائين ڪرڻ ۾ سندن ڌياڻيون راضي ٿينديون. هو منهنجون نوڪرياڻيون آهن، تنهن ڪري هنن کي منهنجيءَ مرضيءَ موافق ئي هلڻو آهي. پر آءٌ جا ٻئي جي ٻانهي آهيان ۽ جو وري ساري هندستان جو شاهنشاه آهي، سو آءٌ پنهنجيءَ مرضيءَ موجب پوشاڪون ڪئن پهرينديس؟“

جهانگير سندس نوراني نرڙ تي چمي ڏيئي چيو ته ”هندوستان جو شهنشاه تنهنجي گولن جو گولو آهي، ۽ آرزو اٿس ته ساري عمر تنهنجي حسن ۽ جمال جي سايه هيٺ رهي. وڇوڙي جا ندورا ڏينهن رمضان جي روزن جيان ختم ٿي ويا، ۽ ميڙائي جي چنڊ اڄ ئي منهنجي لاءِ سچي عيد آندي آهي.“

مهرالنسا، جنهنجو منهن خوشيءَ وچان ٽڙي بهار ٿي پيو هو، تنهن چيو ته ”خبر نه آهي ته ماڻهو رمضان کان ونؤ ڇو ٿا وڃن، جڏهن ٿورن ڏينهن جي روزن رکڻ ڪري کين هميشہ لاءِ بهشت نصيب ٿي سگهي ٿو، جتي طرح طرح جون نعمتون ۽ مزا موجود آهن ۽ حورن جي ته ڪمي ڪانهي.“

جهانگير ڏانهنس پيار سان نهاري چيو ته ”خدا منهنجي لاءِ ته هن جهان ۾ ئي حور موڪلي آهي. بهشت کي آءٌ ڪاڏي ڪندس؟ تون ئي منهنجو بهشت آهين، تون ئي منهنجو ڪوثر ۽ طوُبيٰ. تون ئي منهنجي رڳ رڳ ۾ رمي رهي آهين. آءٌ ته جيڪر تنهنجي هڪوار مرڪڻ لاءِ ساري عمر روزا رکڻ قبول ڪريان. پر نبين ۽ زاهدن جي سکڻن قؤلن تي ويسہ رکي سڀان جي آسن اُميدن جي لالچ تي اَڄوڪي وصال جو آب حيات آءٌ جيڪر هرگز هٿان نه ڇڏيان.“

مهرالنسا چيو ته ”منهنجي اکين جا تارا! هن ويل تنهنجي پيار منهنجي دل تي ڏاڍو تک ۽ تاءُ ڪيو آهي. جيتوڻيڪ اسانجي قسمت ۾ لکيل نه هو ته ڦوه جوانيءَ جا مزا ماڻيون، تڏهن به اُن جي هٻڪار سان منهنجي دل هاڻ ڀرجي ويئي آهي ۽ محبت جي گلشن ۾ اُميد جا ڦل ڦٽا بيٺا آهن.“

جهانگير ليلائي چيو ته ”مٺي مهرالنسا! اڄوڪي رات اچي ئي اچي، تنهن کان اڳ تون منهن جي زال ٿيندينءَ؟ ۽ پوءِ هڪ ٻئي کان هڪ پل به جدا نه ٿينداسين.“

مهرالنسا مؤج ۾ اچي ويئي ۽ جواب ڏنائين ته ”آءٌ اوهانجي جي ٻڌي ٻانهي آهيان. جنهن ڳالهه ۾ اوهانکي خوشي ۽ راضپو ٿئي، سا آءٌ هردم ڪرڻ لاءِ تيار آهيان ۽ اها ئي منهنجي لاءِ سهڻي صلاح آهي.“

جهانگير هڪواريءَ وري به مهرالنسا کي ڀاڪر پائي کانئس موڪلائي، سڌو رخ رکيو درٻار ڏي. اُتي پهچڻ شرط سڀني خاص ۽ عام ماڻهن کي مهرالنسا سان نڪاح ڪرڻ جو اطلاع ڪيائين ۽ ضروري ريتين رسمن جي بجا آوريءَ جو حڪم ڏنائين.

(18)

پوياڙيءَ جي مهل هئي. اُڀ ڪارن ڪڪرن سان ڇانئجي ويو هو، وڄُون لعل لبيس ڪري پئي چمڪيون، ۽ اوهيرن اوڪ پئي ڪئي. ٿڌي وڻندڙ هير پئي لڳي. ڌرتي ڌوپي اجل ٿي پيئي هئي ۽ سبزيءَ جو سائو لباس ڪري پهريو هوائين. جهانگير ۽ مهرالنسا جي لاءِ ڏولائي جا ڏينهن لڏي ويا هوا ۽ غم جو غبار گذر ڪري ويو هو. سندن قلب ۾ قرار هو ۽ روح ۾ راحت.

نماشام اچي ٿي. بادلن جو برسڻ بند ٿي ويو ۽ اِنڊلٺ آسمان تي ظاهر ٿي. مهرالنسا ايندڙ خوشيءَ جي خيالن ۾ ئي محو هئي، ته جهانگير هڪ قاضي ۽ ٻه شاهد وٺي اچي سندس ڪمري ۾ نڪتو. مهرالنسا جو منهن حياءَ کان ڳاڙهو لعل ٿي ويو، تنهن مٿان جو وري پگهر جا ڦڙا پئي نڪتا، سو ائين پئي ڀانيون جو ڄڻ ته ڪو گلاب جو گل آهي، جنهن مٿان ماڪ جا موتي مڙهيل آهن. شادي بلڪل ساديءَ سوديءَ طرح سان ڪئي ويئي. قاضي قران شريف مان ٿوريون آيتون پڙهي، کانئن پڇيو ته ”توهين هڪ ٻئي کي قبول ڪريو ٿا يا نه؟“ جڏهن هنن پنهنجي قبوليت ڏني، تڏهن کين قاعدي موجب زال مڙس ظاهر ڪيائين. فاتح پڙهي، دعا گهري، هڪ موتين جي مالها وٺي، قاضي صاحب گهر روانو ٿيو.

جهانگير هڪدم اُٿي کڙو ٿيو، ۽ مهرالنسا کي ڀاڪر ۾ جهلي سنديس پيشاني، اکيون، ڳل ۽ چپ بار بار چمڻ لڳو. مسين مسين هنجي ڦٽيل دل تي ٺار پيو هو ۽ سندس اُساٽيل روح کي آب حيات نصيب ٿيو هو. هڪ ٻئي جي محبت ۾ محو ٿي ويا ۽ ٻنهي جي دلين پيار جو پساه پئي کنيون.

جهانگير نهايت خوشيءَ ۾ اچي چيو ته ”اڄ عيد جي چنڊ منهنجي آسمان ۾ چمڪاٽ ڪيو آهي، ۽ منهنجو روزو پورو ٿيو آهي.“

مهرالنسا چيو ته ”يوسف جو گم ٿي ويو هو سو وري ڪنعان ۾ آيو آهي. هاڻ اسين پيار ۽ خوشيءَ جي اَٿاه درياه مان هردم پياليون پر ڪري پيا پيئنداسون.“

جهانگير چيو ته ”جيڪڏهن سالڪن کي سڌ هجي ها، ته معشوق جي مشڪي زلفن ۾ ڪهڙي فرحت ۽ لذت آهي، ته هو جيڪر بهشت جي اجائي ڳولا ڦولها ڇڏي، هاڻوڪيءَ خوشيءَ حاصل ڪرڻ لاءِ مستانا ٿي پون ها.“

مهرالنسا ڀڻ ڀڻ ڪري چيو ته ”منهنجا سڄڻ! منهنجا سپرين!“ پوءِ جهانگير ڏانهن ڏاڍيءَ اُڪير سان نيڻ کڻي نهاريائين، ۽ ڪڇڻ پڇڻ بنان صاف ڪنول جي گل جيان هنجي گلي تي ڪري پيئي.

شاديءَ جي خبر هنڌ هنڌ پکڙجي ويئي. ٻئي ڏينهن صبوح جو درٻار عام ۾ مجلسن جي تياري ڪئي ويئي. سنگمرمر جا فرش سرهن پاڻين سان ڌوتا ويا، ۽ مٿن گلم ۽ غاليچا وڇايا ويا. دستر خانن تي طرح طرح جا ميوا مٺايون ۽ پڪوان رکجي ويا. ڏاڍا گانا ۽ راڳ روپ لڳي ويا. ننڍڙين خوبصورت ڇوڪرين مٺيءَ للڪار سان سهرا پئي ڳايا. جهانگير جو منهن ٽڙي پيو هو، ۽ بيحد خوشيءَ ۾ اچي ويو هو. ساري سلطنت جا هن جي هٿ ۾ هئي، تنهن مان به ڪڏهن هنکي اهڙي فرحت ۽ مزو حاصل نه ٿيو هو، جهڙو اڄ.

هاڻ معشوق کان پل به پاسي ٿيڻ جي سمر ٿي ساري نٿي سگهيو، سو تخت جي ڀرسان هڪ پردو ٽنگائي، مهرالنسا کي هميشہ پنهنجي اوڏو وهارڻ لڳو. مٿس ’نور محل‘، يعني ’محلات جي روشنائي‘ جو لقب ڌريائين ۽ اِنهيءَ موقع جي ملهائڻ لاءِ ڳچ ڏينهن خوب مجلسون ڪيائين.

جهانگير جنهن کي اهڙو بي بها موتي هٿ اچي ويو هو، تنهن بادشاهيءَ کي تڇ ڪري ٿي سمجهيو. رفتہ رفتہ نور محل سلطنت جي ڪاروبار پنهن جي قبضي ۾ آڻيندي ويئي، تان جو سچو پچو بادشاه ٿي پاڻ بنجي پيئي ۽ جهانگير کي راجائيءَ جو رڳڻو نالو وڃي رهيو. هو فقط تخت تي سندس ڀر ۾ چپن کي چنو لڳايو ويٺو هوندو هو. ۽ انهيءَ ۾ ئي راضي هوندو هو ته نور محل جو مبارڪ سايو مون مٿي هردم قائم هجي. خود پنهنجيءَ زبان سان بار بار چوندو هو ته ”مون پنهن جي سلطنت نور محل مٿان گهوري ڇڏي آهي. منهنجي واسطي مانيءَ جو ڀور، شراب جو پيالو ۽ محبوب جي مورت ئي ڪافي آهن.“

ٿورن سالن گذرڻ بعد نور محل جو لقب ڦيرائي ’نور جهان‘، يعني ’دنيا جي روشنائي‘ رکيو ويو. تحقيق، جهانگير جي نظر ۾ نورجهان ئي جهان جو نور هئي. جهانگير شڪار تي ويندو هو، ته به نورجهان ساڻس همرڪاب هوندي هئي. هوءَ به شڪار ڪرڻ ۾ ڀڙ هوندي هئي. هڪ لڱا يڪي سر چار چيتا بندوق سان ماريائين. ڪڏهن ڪڏهن ٻئي پاڻ ۾ مشاعرا ڪندا هوا، ۽ اڪثرين نور جهان جهانگير کان گوءِ کڻي ويندي هئي. سندس شعر عاشقانو آهي، ۽ انهيءَ وقت جي ڪري يگانو. عبارت ڪٿي فصيح ته ڪٿي بليغ، پر اڪثر ڪري نهايت سليس ۽ صاف آهي. لطيف ۽ نازڪ خيالن جي ته ڪمي ڪانهي.

ملڪ مسعود جي پيشين گوئيءَ موجب نورجهان جو حڪم ملڪان ملڪ هلڻ لڳو. ذات پات جو خيال لاهي، سڀ ڪنهن سان هڪجهڙو انصاف ڪندي هئي ۽ رعيت جي ترقيءَ ۽ بهبوديءَ جو خيال سدائين سندس هردي ۾ پيو وسندو هو. هزارها نوان کوه کوٽايائين، سوين مسافرخانا ٺهرايائين ۽ ساري ملڪ کي اَمن ۽ امان ۾ رکيائين. جهانگير کي سڌاري، عدل ۽ انصاف جي راه تي آندائين. ڳالهه ٿا ڪن ته ڪو غريب شخص هڪڙي ڏينهن سوني زنجير وارو گهنڊ وڄائي گم ٿي ويو. جهانگير ڪامورن کي سخت تاڪيد ڪيو ته ”اِنهيءَ ستم جي ستايل جي تلاش ڪري، هنکي درٻار ۾ جلد حاضر ڪريو. جيستائين هو داد رسيد نه ٿيندو تيستائين مونکي ماني پاڻي حرام آهي.“

ٻئي ڏينهن به اهو ساڳيو شخص گهنڊ وڄائڻ تي هو، پر ڪامورن جي نظر مٿس اوچتو چڙهي ويئي، سو کيس پڪڙي آڻي درٻار ۾ حاضر ڪيائون. پڇا ڳاڇا بعد معلوم ٿيو ته هڪڙي امير هن غريب جي شرم ۾ هٿ وجهڻ جي سٽ سٽي هئي؛ ۽ هر روز سندس گهر زوران زوريءَ لنگهي وڃي هنکي دڙڪو تاب ڪندو هو ته ”جي منهنجي ڳالهه قبول نه ڪندين ته جيئري کل لهرائيندو سانءِ.“

جهانگير هيءَ ڳالهه ٻڌي، ترار هٿ ۾ کڻي فرياديءَ سان گڏجي سندس گهر روانو ٿيو. اتي اُهو امير به ان وقت حاضر هو. جهانگير فرمايو ته “بتي گل ڪري ڇڏ.“ پوءِ ترار کپ مان ڪڍي، هڪدم امير جي سسي ڌڙ کان ڌار ڪري ڇڏيائين. پوءِ حڪم ڪيائين ته بتي ٻاري وڃي. جڏهن روشنائي ٿي، تڏهن امير جي شڪل چتائي ڏسي، اکين مان ڳوڙها ڳاڙڻ لڳو. پري اُتي جو اُتي مرڪي ڏنائين ۽ سجدو ڪري خدا جا شڪرانا ڪيائين، ۽ فرياديءَ کي حڪم ڪيائين ته ”گهر ۾ ڪو مانيءَ جو ڀور هجيئي کڻي آءُ.“ هو هڪدم سڪل روٽيءَ جو ٽڪر کڻي آيو جو جهانگير ڏاڍي ذوق شوق سان کاڌو. هيءُ حال ڏسي، فرياديءَ عرض ڪيو ته ”زبان کي طاقت نه آهي جو حضور جن جي لطف ۽ عنايت جي جوڳي شڪر گذاري ڪري سگهي. مگر هيءُ جيڪي وهيو واپريو آهي، سو مون ڪم فهم جي سمجهه کان ٻاهر آهي.“

جهانگير جواب ڏنو ته ”مونکي يقين هو ته منهن جي راڄ ۾، سواءِ منهنجي پٽن جي، ڪنهن کي به اهڙي نالائقيءَ جهڙي ڪم ڪرڻ جي بلڪل جريت نه ٿيندي. دل ۾ خيال ڪيم ته جيڪڏهن روشني هوندي، ته هن جي شڪل ڏسي، بي همٿ ٿي پوندس، ۽ کيس سندس بد افعالن جي سزا ڏيڻ کان نٽائيندس. تنهن ڪري توکي چيم ته بتي وسائي ڇڏ. ڳوڙها جي ڳاڙيم، تنهنجو سبب هيءُ هو جو انهيءَ اَمير لاءِ مونکي دل ۾ ڏاڍي عزت ۽ قرب هو، ۽ مونکي نهايت افسوس ٿيو جو هنجو موت منهنجي هٿان ٿيو. مشڪيم انهيءَ ڪري جو خوشي ٿيم ته منهنجو ڪوبه پٽ اهڙي ڪڌي ڪم ۾ گرفتار نه آهي. سجدي ڪرڻ جو سبب هيءُ هو ته مون خاڪسار جي هٿان اهڙو انصاف ۽ عدالت جو ڪم ٿيو؛ ۽ تنهنجي سڪل ماني اشتها سان انهيءَ ڪري کاڌيم، جو جنهن ڏينهن تو گهنڊ وڄايو هو، تنهن ڏينهن کان وٺي مون قول ڪيو هو ته جيستائين توکي داد نه رسائيندس، تيستائين مون کي ماني پاڻي حرام آهي.“

باقي حياتيءَ جا ڏينهن محبت ۽ ميٺاج ۾ گذاريائون. هڪ دفعو سو هڪ ٻئي کان دم ساعت دور ٿيا؛ سو هن ڪري جو محبت خان باغي ٿيو هو ۽ جهانگير کي نظربند ڪيو هوائين. پر نورجهان وڏو لشڪر ساڻ ڪري هن تي حملو ڪيو، ۽ جلد ئي پنهن جي پياري مڙس کي آزاد ڪيائين.

پر چوندا آهن ته چاڙهين پٺيان لاهيون، لاهين پٺيان چاڙهيون. وقت زبردست شاه آهي. سندس ڏنڊ سڀني کي ڏيڻو آهي. انيڪ بادشاهتون، انيڪ راجايون ڪال روپي بحر ۾ غرق ٿي وييون. هيءُ سڀ جهان فاني آهي.، هرڪو هليو ويندو، ڪوئي هت نه رهندو. جهانگير به دنيا مان گذر ڪري ويو. جئن هن پنهنجيءَ زال جي هنج ۾ ساه ٿي ڏنو، تئن هنجي دنيوي کيل تي هميشہ جي لاءِ پردو ڪري پيو. سندس دور به گل جي دور جيان چئن ڏينهن جو چٽڪو هو. سارو چرخو ڦري ويو. هڪ کن ۾ نورجهان عرش تان لهي اچي فرش تي پيئي. شاه جهان راڄ ڌڻي ٿيو، ۽ نورجهان کي لاهور ۾ شاهي محلات ۾ ڪي ڪمرا رهڻ لاءِ ڏنائين، ته ڀل ته جهانگير جي مقبري جي ويجهو رهي.

اهو مقبرو لاهور کان ٻه ڪوه پري اُتر پاسي آهي، ۽ شهديري جي نالي سان سڏجي ٿو. عمارت ڪشادي ۽ عاليشان اٿس. چوڌاري چار منارا اٿس، جن مٿان صاف برف جهڙي سنگمرمر جا گنبذ آهن. اندر ڀتين تي نهايت سهڻو چٽساليءَ جو ڪم ٿيل آهي. وچ ۾ جهانگير جي تربت آهي. مقبري جي ڪشادن ايوانن ۾ ڊگها نزاڪت دار وڻ، جهڙوڪ اَنب، سرو ۽ شمشاد، طرح طرح جا گل ڦل، جهڙوڪ گلاب، موتيو ۽ چنبيلي، ۽ قسمين قسمين خوشبوئدار ٻوٽا، جهڙوڪ ضيمران، ريحان ۽ نازبو ٽڙيا بيٺا آهن.

نورجهان به پنهنجي ڀتار جي تربت جي ڀر ۾ گهڙي ساعت گذاري، ڪومايل گل جيان باقي رهيو کهيو سڳنڌ ڇڏي، هميشه لاءِ هن جهان کي تياڳ ڪيو. هوءَ جا جيڪر جهانگير جي هٿن ۾ سرهي ٿئي ها ته مٿس تاج محل کان به وڌيڪ سهڻو ۽ شاندار قبو اَڏايو وڃي ها، سا پنهنجي مڙس کان ٿورا قدم پري هيٺائينءَ زمين تي هڪ نهايت ساديءَ ۽ سوڙهيءَ تجر ۾ دفن ڪئي ويئي. تجر جا اصل پڪ سري ٺهيل هئي، سا هاڻ ڊهي زبون ٿي ويئي آهي. اندر اونداهي لڳي پيئي آهي. تربت ڦٽي ويئي آهي، ۽ مٿانئس ڪو نالو نشان به اُڪريل نه آهي. نور جهان کي تحقيق نبين جيان الهام اچي ويو هو، جڏهن پنهنجي هڪ شعر ۾ چيو هئائين ته:

”مون اِڀاڳڻ جي قبر تي، جوت ناهي نا ڪ گل ڦل؛

”نا جلي اُت پر پتنگ جو، نا ڪري اُت لات بلبل.“

ڊاڪٽر هوتچند مولچند گربخشاڻي 8 مارچ 1884ع ۾ حيدرآباد سنڌ ۾ ڄائو. ڊي – جي – سنڌ ڪاليج مان 1905ع ۾ بي – اي - ۽ ولسن ڪاليج بمبئي مان 1907ع ۾ ايم – اي – پاس ڪيائين لنڊن ۾ يونيورسٽي ۾ ”انگريزي شاعري ۾ تصوف“ جي موضوع تي مقالو لکيائين،

 جنهن تي کيس پي – ايڇ – ڊي جي ڊگري ڏني ويئي. 1908ع ۾ ڊي – جي سنڌ ڪاليج ۾ پروفيسر جي حيثيت سان ڪم ڪرڻ شروع ڪيائين. ڊاڪٽر صاحب 11 فيبروري 1947ع ۾ وفات ڪئي. ان وقت پاڻ ڊي – جي ڪاليج جو پنسپال هو.

آنجهاني ڊاڪٽر گربخشاڻي کي سنڌي زبان ۽ ادب لاءِ گهڻو چاهه هو. پاڻ هڪ اعليٰ اديب هو ۽ جيتوڻيڪ سندس تصنيفون ٿوريون آهن. پر موضوع ۽ تحقيق جي لحاظ کان سنڌي ادب جو اهم ترير سرمايو آهن.

سندس تصنيفن ۾ 1 – شاهه جو رسالو (ٽي جلد) 2 – مقدمه لطيفي 3 – روح رهاڻ 4 – نورجهان 5 – لنواريءَ جا لعل شامل آهن.

ڊاڪٽر صاحب جو هي ناول، سنڌي تاريخي ناول نگاري ۾ اهم حيثيت رکي ٿو.

اياز حسين قادري

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو
ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ