حاشا

(مهاڳ)

(1)  لئٽن ۾ لکيل آهي.

(2) انڊسڪي آلٽر ٿومسڪندي (Indisahe Alter Thumikundu) جلد 4 بون.

(3) لئٽن ۾ لکيل آهي.

(4) سڪندر جي 330 ق . م واري جنگي مهم ٽالمي 150ع جي جاگرافي جيڪا سڪندر جي جنگي مهم کان 480 سال پوءِ لکي وئي. چيني سيلاني شين سئنگ 630ع ۾ هندستان آيو. اهو دور ٽالمي جي جاگرافيائي لکت کان 480 سال پوءِ ٿ ئي ٿو.

(5)  هنن ٻنهي چيني سيلانين جي سفرنامنجو ايس. بيل (S.Beal) نهايت ڌيان ۽ گيان سان ترجمو ڪيو آهي.

(6) ڏسو مئڪس مولر (Max Muller جو ڪتاب بڌيز ائنڊ بڌست پلگرمس ص 30.

(7) ڏسو شين سئنگ يا هيون سئنگ جي سفرنامي جو تاريخ وارو وچور ضميمو الف.

(8) ايم جولين جو هيون سئنگ (Hiouen Thsang) ص 262 ۽ 263.

وڌيڪ حاشيا

(مڪمل ڪتاب)

(1)  جاگرافيه ii- 1.6

(2) آسٽرئبو، 11,10X هي نالو اسٽئٿمي (Stathmi) کان پوءِ ٻيو جيڪو اٿينائس (Athenaeus) ص 103 تي ڏسڻ ۾ اچي ٿو. قوي امڪان آهي ته اصلي ماپون ڊايونيٽس (Diognetus) ۽ بئٽن (Baiton) ورتيون هونديون. ڇاڪاڻ ته سڪندر جي جنگي مهم جي ٻنڌ جي صحيح ڊيگهه معلوم ڪرڻ جو فرض کين سونپيو ويو هو. (ڏسو بليني جي نيچرل هسٽري vi ص 21)

(3) اسٽئربو ii- 1، 31 ۽ 11,1,xv بايوڊورس - هسٽري ii، 3۽ ڊايو بيرج Dion Perieg 1131,V- پليٽ ۾ ڏنل نقشي سان Fig:1 کي ڀيٽائي ڏسندا.

(4) اسٽرئبو XV ص 8،2 ائرين انڊيڪا iii.

(5)  آريٽيدرس 16800 اسٽاڊيا يا 2100 رومي ميل ٻڌائي ٿو.

(6) پليني نيچرل هسٽري vi- 21.

(7) اسٽرئبو (Strabo) 11,1,XV ڊدگهو پاسو سامهون واري پاسي کان 3000 اسٽاڊيا وڌيڪ آهي. (ڦالڪونر (Falconer) جو ترجمو)

(8) اسٽرئبو 12,XV.

(9) ايلفن اسٽون پنهنجي ڪتاب هسٽري آف انديا جي مهاڳ ص-1 تي ڪشمير کان راس ڪماريءَ تائين 1900 ميلن جو فاصلو ٻڌائي ٿو. سندس بيان آهي تهڪشمير کان ڪاڪيشس جبل 50 ميل پري اتر آهي.

(10)                     ڊايو ڊورس هسٽري ii-3.

(11)                       جرنل ايشيانڪ سوسائٽي بنگال xx ولفورڊ Wilford جو چوڻ آهي ته مهاڀارت جي بشم پرو (Bhishma Parva) بابت احوال کيس ڪول بروڪ (Cole brooke) ٻڌايو هو.

(12)                     ڊاڪٽر ڪرن (Dr. Kern) ورهه مهرا (Varaha Mihara) جي ڪتاب بريهٽ سنهيٽ (Brihat-sanhita) جي ماڳ جي ص -32 تي لکيو آهي ته ورهه (Varaha) جو لکيل جاگرافيءَ تي هڪ باب بلڪل پورو آهي پر پرسرتنتر (Parasara Tantra) جي طرز کان گهڻي نرالي آهي. ان هوندي به چئي سگهجي ٿو ته پرسر جي جاگرافيءَ جي نمائندگي ڪري ٿي ۽ معلوم ٿئي ٿو  جاگرافيءَ سان لاڳاپيل هيءُ ڪم نهايت قديم آهي ۽ اها به ڄاڻ ملي ٿي ته ورهه تهرا جي دور واري هندستان جي نقشي کان گهڻو مختلف آهي.

(13)                      بريهٺ سنهيٽ باب XIV ص 32، 33.

(14)                       ايضاً ص 17.

نئرت يم دسي ديس (Naurtyam disi desa)

پهلو ڪمبو جا سنڌو - سووير (Pah lava Kamboja Sindhu Sauvira) ولفورڊ بنگال ايشياٽڪ ريسرچس جلد VIII ص 341 ورهه جي فهرست ڏني آهي. پر هن سنڌ سووير جا ٻه ڀاڱا ٻڌايا آهن ۽ ڪونند Kauninda  وارو علائقو هنن کان خارج ڪري ڇڏيو آهي. معلوم ٿئي ٿو ته تفصيل ۾ بهربهٽ سنهيٽ سان سهمت آهي. جنهن جو بيان آهي ته سنڌ سووير ۽ انرت Anarta ڏکڻ- اولهه پاسي آهي.

(15)                       ابو ريحان جو بيان ڪيل نَوَ علائقا ريڊاڊ  (Reinaud) جي مماير سر انڊي (MemoireSur Indi) ص-116-117 تي به ڏنا ويا آهن. نقشي نمبر-2 کي Fig:3 سان ڀيٽائي ڏسندا.

(16)وارڊ (Ward) جي تصنيف ”هندو“ جلد III ص 10.

(17)                      ولفورڊ بنگال ايشياٽڪ ريسرچ جلد VIII ص 334 تي اهڙي حقيقت بيان ڪئي آهي. ولسن به وشنو پراڻ جي ترجمي ۾ مهاڀارت جي فهرست ڏني آهي. جنهن ۾ پڻ ساڳي حقيقت نظر ايندي. وارڊ جي هندو باب iii ص 9 تي مرڪنديه پراڻ (Markandeya Purana) جي حوالي ۾ به اهڙو ذڪر ڏسڻ ۾ ايندو.

(18)                      سڌانت شرومني (Sidhanta Siromani) باب III ص -4.

(19)ولسن جو وشنو پراڻ - ترتيب هال (Hall) جلد 3 -iii - ciii ص -132. ستن ۾ اتر واري علائقي جو بيان ڪونه آهي. معلوم ٿئي ٿو ته هُنَ (Hunas) ۽ اسڪالا (Sakalas) قومون اتر سان لاڳاپيل هيون. انومان آهي ته اتر وارو علائقو اتفاقي طور خارج ٿي ويو آهي. ساڳيءَ ريت پراڻ مان ڪمريڪ (Kumarika) جو نالو به اتفاقي طور لکڻ کان رهجي ويو آهي. منجهس نون ڀاڱن جا اٺ نالا ڏنا ويا آهن.

(20)                    ٽالمي جي ڏنل غلط ڊگهائي فاڪ جي سوال تي ضميمي ۾ بحث ڪيو ويو آهي. جتي ان اها معلومات فراهم ڪئي آهي جنهن کي سر هينري رالنسن (Sir Henry Rawlinson) جي ڏنل جاگرافيءَ واري فاصلي ۾ 10/3 واري صحيح جو بنياد رکيو آهي.

(21)ڏسو ايم پاٿيئر (M.Pauthier) جو چيني ٻوليءَ مان ترجمو جرنل ايشياٽڪ آڪٽوبر 1939ع ص 257.

(22)                    ايضاً نومبر 1939ع ص- 384.

(23)                    ايضاً نومبر 1939ع ص 291.

(24)                    ايضاً نومبر 1939ع ص -290-292.

(25)                     پاٿيئر جرنل ايشياٽڪ آڪٽوبر 1939ع ص -273 ۽ جرنل رايل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1837 ص 65.

(26)                    ايم. جولين جو ”هيون سئنگ“ ii ص-162-163- ڏسو پڻ پاٿيئر، جرنل ايشياٽڪ ڊسمبر 1939ع ص - 447.

(27)                    ايم - جولين ”هيون سيئنگ“ ڏسو پڻ پاٿيئر جرنل ايشياٽڪ 1839ع ص - 384.

(28)                    فاهيان جو سفر نامو ترجمو ريو. ايس. بيل Rev. s. Beal ص - 36 تي حاشيه.

(29)                    ايم. ٿولين (هيون سئنگ) ii  ص  -58.

(30)                    پاٿيئر - جرنل ايشياٽڪ نومبر 1939ع ص -384.

(31)ولسن جو وشنو پراڻ - ترتيب هال جلد 12 -c-ii (b) ii ص -309، وارڊ جي تصنيف ”هندو“ 449,ii,9-i ڌرتيءَ جي شڪل ڪنول گل جيان ڏنل آهي.

(32)                    ”هيونگ سئنگ“ 59-ii متن ۾ ستر آهي. پر لکيل انگ ٻياسي آهي جن مان ايران ۽ سري لنڪا ڪٽ ڪيو ويو آهي. هن حساب سان ملڪن جو انگ اسي ٿئي ٿو.

(33)                    ڏسو بامبي ايشياٽڪ سوسائٽي جلد ii ص -5 ۽  جلد iii ص-207 تي ڏنل ٽامي جي پليٽ واري لکت.

(34)                    ايم. جولين جو”هيون سئنگ“ i ص -251 ۽ جلد -iii ص 1050 گنجم I  ص -220 ۽ 236.

(35)                      پليني - حاشيه لئنن ۾ آهي.

(36)                    جاگرافي XV Gepgr ص -2، 9. ان ڪتاب جي XV ص -1، 11 تي هيءُ ٻڌائي ٿو ته سڪندر جي حملي واري زماني ۾ سنڌوءَ کان اولهه وارو علائقو ۽ آريانا (Ariana) ايران جي قبضي هيٺ هو ۽ سڌو سرحد تي وهندو هو. ان کان پوءِ سنڌ وارن آريانا جو وڏو حصو مقدونيه وارن کان ڇڏائي ورتو هو.

(37)                    ايم. جُولين هيونسئنگ جلد i ص -71.

(38)                    ان زماني ۾ قنڌار ايران جي قبضي هيٺ هو. اها حقيقت هن مان به ثابت ٿئي ٿي ته شين سئنگ(ii ص -106) مهاتما ٻڌ جي جنهن پنڻ واري ٿانوَ (Begging-pat) جو ذڪر ڪيو آهي. تنهن کي قنڌار مان ايران نيو ويو هو ۽ هاڻي اهو قنڌار ۾ موجود آهي. سر هينري رالئسن اهو ساڳيو ٿانوَ قنڌار ۾ ڏٺو. ڇهينءَ صدي ۾ جڏهن قنڌار ڪپين (Kipin) جي راجا فتح ڪيو ته اهو ٿانوَ واپس آندو ويو ٿو ڀانئجي.

(39)                    زند اويستا، iii- 365، بائونديش (Boundehsh) چيو ويندو آهي ته اپرسين (Aparasin) هڪ وڏو جبل آهي ۽ البورج (Al-burj) کان مختلف آهي. ان کي پرش (Paresh) نالي سان سڏيو وڃي ٿو.

(40)                    ترئولس iii ص- 126.

(41)ايضاً iii ص -161.

(42)                    ان ووس اليگزينڊر (In Voce Alexander).

(43)                    نيچرل هسٽري پليني VI-C ص -17 فيلمن هالنڊ (Philemon Holland) هن کي اوپيانم (Opianuam) ۾ موجود اليگزينڊر نالي هڪ شهر سڏي ٿو.

(44)                    نيچرل هسٽري VI ص -23.

(45)                     ليفٽيننٽ اسٽوئرٽ (Sturt) پيرابيوليٽر (Perambulator) سان هيءُ فاصلو ماپي ڏٺو ويو هو. مئسن اها ساڳيو فاصلو بيگرم تائين ٻڌائي ٿو. ڏسو اسٽوئرٽ جي سروي وارو نقشو نمبر-3.

(46)                    نيچرل هسٽري vi ص -21.

(47)                    ايضاً vi ص -21.

(48)                    وٽ (Vit) اليگزينڊر vii.

(49)                    اسٽرئبو 8-2xv.

(50)                     جاگرافي 26 1-xv.

(51) اسپيٽوفلسي Sipitofalasse سپت ورش (Saptavarsha) جي سنسڪرتي شڪل آهي. جنهن کي سولائي سان ٿتگش (Thatagush) ۾ تبديل ڪري سگهجي ٿو.

(52)                     نيچرل هسٽري 23-vi.

(53)                      ٽرپولس 551 بيگرم جي جاگرافيائي بيهڪ لاءِ ڏسندا نقشو نمبر-3.

(54)                      هارڊي (Hardy) هن کي ميموئل آف ٻڌيزم ملندو پراسن (Milinduprasna).

(55) ٽرپولس 165.

(56)                     مئسن ٽريولس 159.

(57)                     پليني نيچرل هسٽري 25-iii سولن (Salin).

(58)                     ٽرپولس 166-iii.

(59)                     سيلارس (Cellarius) 22 ص - 514.

(60)                    ٽرپولس ص -98.

(61)آريانا ائنٽيڪا (Ariana Antiqua).

(62)                    ٿورن ٽن (Thornton’s جي گزيٽيئر جو ضميمو.

(63)                    ليفيننٽ اسٽورٽ جي انجنيئر جي ڏنل ماپ موجب.

(64)                    لئسن، هسٽري آف گريڪ ڪنگس آڦ ڪابل جي ص 102 تي ڏسو.

(65)                     هيون سئنگ 416-iii.

(66)                    اوسلي (Ouseley) اوريئنل جاگرافي ص -226.

(67)                    Steph. Byzin V. وڌيڪ حاشيو يوناني ۾ لکيل آهي.

(68)                    ڊايوني سياڪا XVI Dionysiaca جون آخري ٽي سٽون جن جي معنيٰ هن ريت آهي. بيڪس (Becchus) نڪائيا (Nikaia) نالي هڪ شهر جي پٿرن سان اڏاوت ڪئي هئي. مذڪوره شهر ڍنڍ جي ڪناري سان آباد هو. جنهن کي اسٽيڪا (Astakia) به ڪوٺيو ويندو هو. چيو ويندو آهي ته شمونائيمٽ (Nymph) انڊوفون  (Indophon) جي فتح کي ملهائڻ لاءِ تعمير ڪيو ويو هو.

(69)                    ڪابل 160-i.

(70)                    اتر پولس 223-ii

(71)غزني ص -140.

(72)                    آئين اڪبري 163.

(73)                    پريچارڊ فزيڪل هسٽري آف مين ڪائينڊ 403. Iv.

(74)                    غزني ص -122.

(75)                     ڊايونيسيڪا 30-xxvi حاشيو يوناني ٻولي ۾ آهي.

(76)                    هيون سينگ 96 ii تي حاشيا.

(77)                    جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي ص 491-490.

(78)                    ٽريولس 164-ii.

(79)                    هيون سئنگ 77 I .

(80)                    رناڊ فرئگمينٽس ص - 114.

(81)مئٿسن ٽريولس 164-ii.

(82)                    نيچرل هسٽري 22-vi-c.

(83)                    هيون سنگ 305-iii.

(84)                    ولسن جو وشنو پراڻ مرتب هال b-iv.c.4

(85)                     ائرين انڊيڪا.

(86)                    ائرين ائناباسس 22-iv .

(87)                    جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1836 w - 479.

(88)                    ايضاً 1836 ص -394.

(89)                    بابرس ممايرس (تزڪ بابري) ص - 141 ووڊ جو ڪتاب Journery To the source of the Oxus ص -167 مئڪگريگر Macgregor جي جاگرافي آف جلال آباد- جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 117-xi ۽ 867-Xiii.

(90)                    ڏسو نقشو نمبر iv.

(91)هسٽوراءِ Hstoriae xii-7.

(92)                    هن جهڙو ساڳيو نالو جهلم جي ڪٺار سان ڏسڻ ۾ اچي ٿو جنهن جي مور ڪرافٽ (Moor Craft) هجي OIN  ڏني آهي.

(93)                     آئين اڪبري ii-194 ڏسو پڻ اسٽرلنگ (Stirling) جي اوڙيسا بنگال ايشياٽڪ ريسرچس xv-189.

(94)                    ڏسو سر هينري ايليٽ جي محمدن هسٽورينس آف انڊيا ص -67. پروفيسر ڊائوسن جو مرتب ڪيل نئون ڇاپو 23-i جنهن ۾ هن نالي کي پيري ههج Hahaj  ڪري لکيو آهي.

(95)                     جاگرافيائي بيهڪ لاءِ ڏسو نقشو نمبر- iv.

(96)                    ائناباسس Anabasis 28-iv.

(97)                    وٽ اليگزينڊر 12-viii وڌيڪ لئٽن ۾ لکيل آهي.

(98)                    جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1836 ص - 395.

(99)                    ايضاً 1848 ص 103.

(100)                ايضاً 1854 ص- 309.

(101)                 ايضاً 1863 ص -14.

(102)                ايضاً 1863 ص -409.

(103)                ائناباسس 29-iii.

(104)                ايم - جولين جو هيون سئنگ 136-ii.

(105)                 جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1863 ص - 17.

(106)                ائناباسس 28-iv.

(107)                آئرين  28-iv (Arrian)  مان معلوم ٿئي ٿو ته اهو ماڳ ايمبوليما (Embolima) کان هڪ ڏينهن جي فاصلي تي هو. اهو سفر رانيگهاٽ (Ranigat) کان اوهند (Ohind) جي فاصلي جيترو آهي جيڪو 16 ميل ٿيندو، ڏسو نقشو iv.

(108)                حاشيا لئٽن ۾ لکيل آهي.

(109)                ائناباسس 28-iv.

(110)                 وٽ - ائپولوني 28-ii.

(111)                  هسٽري  44-xvii.

(112)                 هسٽري 7-xii.

(113)                 جنرل رايل ايشياٽڪ بنگال 1863 ص-2.

(114)                 ائرين ائناباس 29-iv.

(115)                  جنرل رايل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1863 ص -5.

(116)                 ايضاً 28-iv.

(117)                 اسٽرئبو جاگرافي 17-i-xv.

(118)                 بيل جو فاهيان جو ترجمو ص -34.

(119)                 بيل سنگ يون (Sung yun) جو ترجمو ص -202.

(120)                ايم جولين جو هيون سئنگ 104-ii.

(121)                 آئين اڪبري 104-ii.

(122)                جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1949 ص - 494.

(123)                آئين اڪبري 165-ii.

(124)                جنرل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1849-ص - 494.

(125)                 جيولن جو هيون سئنگ 168-ii پر هي مهاتما ٻڌ پنجاهه سال پوءِ سمجهي ٿو. ليڪن ان عرصي کي 250 پڙهڻ گهرجي.

(126)                ٽونز جو مهاونسو ص -71 ڏسو پڻ منهنجو ڪتاب Bhilsa Topes ص -120.

(127)                هيون سئنگ 150-ii ڏسو پڻ منهنجي تصنيف Ladak ص - 34.

(128)                هيون سئنگ 268-i.

(129)                بيل (Beal) جو ترجمو 50 ص c.14

(130)                هيون سئنگ ضميمو iii.

(131)                 ايلفن اسٽون - ڪابل 158-156-ii.

(132)                هيون سئنگ 185-iii ايليٽ جو محمدن هسٽورينس مرتب ڊائوسن 381-i.

(133)                ريناڊ جو فرئگمنٽس آرابس ص - 184.

(134)                برجس جو فرشته i ص - 8.

(135)                 پشتو ڊڪشنري (invoce).

(136)                برجس جو ترجمو 7 i.

(137)                راجا ترن گيني 144-v.

(138)                هيون سئنگ 20-i.

(139)                ريناد - فرئليٽس آرابس ص -116.

(140)                 برجس 1312 vii 1310.

(141)                 هيون سئنگ 90 ii.

(142)                لئٽن ۾ حاشيه.

(143)                راجا ترن گني (Tarangini).

(144)                ريناڊ فرئلينٽس آرابس ص -116.

(145)                 ولسن ان جي هجي کي ڦيرائي پئن درس (Payen Draw) ڪري ڇڏيو جنهن جي فارسي ۾ معنيٰ هيٺيون درس آهي بند راس Pandras جي حقيقي معنيٰ ٿيندي درياهه جو مٿيون پاسو.

(146)                هيون سئنگ 180-ii کي 151-i سان ڀيٽائي ڏسندا.

(147)                آئين اڪبري 130-ii.

(148)                راجا ترن گيني 104-i.

(149)                ايضاً 124-i.

(150)                 ڏسو منهنجي تصنيف Temples of Kashmir ص -44 راجا ترن گيني 191-vi.

(151)                  هيون سئنگ 96-i.

(152)                 مور ڪرافٽ ٽريولس 276-ii مان ٻه ڀيرا ڪشمير ويو آهيان ۽ شخصي ڄاڻ جي آڌار تي ائين چئي رهيو آهيان.

(153)                 راجا ترن گيني 90 -i.

(154)                 ايضاً  -i150.

(155)                 ايضاً 123-ii

(156)                 ايضاً 227-iii.

(157)                 راجا ترن جيني 168-i.

(158)                 ريناڊ فرئگمينٽس آرابس ص -116.

(159)                 راجا ترن جيني 188-iv.

(160)                ايضاً 258-v

(161)                 راجا ترن جيني Asiat Res xv-23-370.

(162)                راجا ترن جيني 194-iv.

(163)                ايضاً 510-505.

(164)                آئين اڪبري 135-ii.

(165)                 برجس فرشته 465-iv.

(166)                راجا ترن گيني 694-iv.

(167)                ايضاً 44-v.

(168)                ايضاً 216-v.

(169)                فا - هيان جي ترجمي c.xi ۾ بيل، پشاور تائين ستن ڏينهن جو سفر ٻڌائي ٿو. يعني سنڌوءَ تائين چئن ڏينهن جو پنڌ ۽ سنڌوءَ کي ٽيڪسيلا تائين ٽن ڏينهن جو فاصلو آهي. بيل جي سن - يون جي ترجمي ص 200 تي ان کي سنڌوءَ جي اوڀر پاسي ٽن ڏينهن جي پنڌ تي آهي. هيون سيئنگ تي ان کي سنڌوءَ جي اوڀر پاسي ٽن ڏينهن جي پنڌ تي آهي. هيون سيئنگ ان کي سنڌوءَ کان ڏکڻ - اوڀر پاسي ٻڌائي ٿو. (جولين جو ترجمو ii ص -263) ڏسو شاهه ڍيري يا ٽيڪسيلا جي بيهڪ لاءِ نقشو نمبر vi-v-iv.

(170)                آناباسس 8-v.

(171)                 جاگرافي 28-1-Xv:17-xvGcagar.

(172)                نيچرل هسٽري vi ص -23 وڌيڪ حاشيه لئٽن ۾ لکيل آهي.

(173)                برنائوف (Burnouf) انٽروڊڪشن ال هسٽئاير ڊو ٻڌيزم انڊين ص -361.

(174)                پروفيسر ڊائوسن جو ترجمو جرنل رايل ايشياٽڪ سوسائٽي xx  321 ڏسو پڻ مصنف جا لکت Inserptin تي لکيل حاشيه جرنل رايل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1863 ص -139.

(175)                 Vita Apollon ii-20

(176)                ويٽا اليگزينڊر i-v پولچري ٽيوڊو ائڪ ويٽسنٽاس Pulchritudo ac vetustas.

(177)                بيل Beal جو ترجمو c.xi.

(178)                بيل جو ترجمو ص - 200.

(179)                فاهيان (بيل جو ترجمو) c-xi.

(180)                جيولن هيون سئنگ 262-i.

(181)                 Pomponius Mella iii-7.

(182)                سن - يون ۾ لکيل آهي ته ”سر ٻئي ماڻهوءَ کي ڏنو ويو هو.“ يعني مهاتم ٻڌ پنهنجي حياتي ٻئي ماڻهوءَ کي بچائڻ لاءِ قربان ڪئي هئي. (بيل جو ترجمو ص - 200).

(183)                ريناڊ جو فرئگمينٽس آرابس ص - 116.

(184)                ڏسو نقشو نمبر iv.

(185)                 جولين هيون سئنگ 153-ii.

(186)                ٽريولس 61-i.

(187)                ڪابل 106-i- اسٽوپا سنسڪرت جو لفظ آهي. دڙو پوءِ اهو پٿرن جو هجي يا مٽيءَ جو. ڏسو ڪول بروڪ امر ڪوش Amara Kosha. پاليءَ جي لفظ ٿوپو Thupo  جو لفظ ملي ٿو. هاڻي اهو لفظ ڦري گهري ٿوپ Thup معنيٰ تباهه ٿيل جاءِ جو دڙو. افسوس جي ڳالهه آهي جو ان بدران ٽوپ Tope جو لفظ ڪتب آندو وڃي ٿو. جنهن جو هجي ۽ اچار هتان جي ڏيهي لفظ سان ٺهڪي ڪونه ٿو اچي.

(188)                مور ڪرافٽ - ٽريولس 311-ii.

(189)                فاهيان جو ترجمو - بيلس -c.xi ص -32.

(190)                سنگ - يون Sung - yun جو ترجمو- بيلس ص -193.

(191)                 جولين هيون سئنگ 164-ii.

(192)                ڏسو نقشو v ۽ vi.

(193)                جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 834-ص-562.

(194)                ايضاً 1853 ص - 570.

(195)                 اهڙيءَ ريت سنسڪرت جو لفظ سرسوتي زينڊ هَر کئتي Zend Hara Khaiti ۽ يوناني لفظ ارکاٽوس Arakhatos بڻجي ويو.

(196)                جولين هيون سئنگ 162 -ii.

(197)                ايضاً - 187- ii.

(198)                ٽريولس 298-ii.

(199)                ڏسو نقشو نمبر v ۽ vi.

(200)               جولين ”هيون سئنگ“ 188-ii.

(201)                ڏسو نقشو نمبر v ۽ vi.

(202)               آئين اڪبري 155-ii.

(203)               برجس فرشته  483-vi.

(204)               راجا ترن جيني 589-220-ii.

(205)                ايضاً 318-vi نندري گپت Nandrigupta.

(206)               هيم ڪوش Hema Kosha جلنڌرس تري گرتسيو Talandharas Trigaettasyuh يعني جلنڌر تري گرت به سڏيو ويندو آهي.

(207)               هيون سينگ - جولين 202-ii.

(208)               پدم پراڻ جو اتر کنڊ ۽ ڪينيڊي Kennedy جي هندو مئٿالاجي ص - 456.

(209)               جلنڌر پراڻ.

(210)                ڊايو ڊورس 51-xvii ”فيگايس“ Phegaeus ڪوٽس 1-xi 2- وڌيڪ لئٽن ۾ لکيل آهي.

(211)                 راجا ترن جيني 100-iii.

(212)                هيون سئنگ 261-I  جولين.

(213)                راجا ترن جيني 150-vii.

(214)                ٽريولس - ڀاڱو 37-c-iii.

(215)                 واويج ٽه ايسٽ انڊيا ص - 88.

(216)                ايضاً ص - 81 لنڊن 1655ع.

(217)                فرئگمينٽس آرابس 149.

(218)                برجس فرشته 283-i گگڙ Gakars قبيلو نيلاب (سنڌو) جي ڪناري سان رهندو هو ۽ اهو علائقو سواليڪ جبل جي ترين تائين پکڙيل هو.

(219)                راجاترن جيني 218-vii.

(220)               ايضاً 1092-viii-1520-589.

(221)                جولين هيونسئنگ 203-ii.

(222)               ولسن - وشنو پراڻ - مرتب هال 3-ii جلد ii ص - 174.

(223)               ڪرن بريهٽ سنمينٽ 29-xiv.

(224)               جولين هيون سئنگ 205-ii.

(225)                ايضاً 211-104-i

(226)               محمدن هسٽورينس آف انڊيا - ايليٽ - مرتب ڊائو سن 295-ii.

(227)               ڊاڪٽر ڪرن بريهٽ سنهيٽ 30-29 -xiv-b

(228)               ڏسو نقشو نمبر v  ۽ vi.

(229)               ڊاڪٽر اسٽونسن. هن کي پاليءَ جي لفظ سمجهي ٿو ۽ يوناني شڪل ۾ زينو ڪراٽس Zeno krates پڙهي ٿو. پر هيءُ لفظ ڪنبري ڪارلي جي سڀني لکتن ۾ هيءُ ڪنهن شهر يا علائقي جو نالو آهي.

(230)               مهاڀارت ۽ وشنو پران م هيءُ نالو بيهڪ Bahika لکيل نظر اچي ٿو. ڪلوٽس Kulutus مطابق ان جي صحيح پڙهڻي به بيهڪ ٿي سگهي ٿي. لئسن به ان جي پڙهڻي اها سمجهي ٿو.

(231)                لئسن پئنٽاپاٽ انڊيڪا Pentapat Indica ص -21 بهيڪشٽ کننو Bahikashta Khanamano.

(232)               راجا ترنجيني v-150-تريور V- 155 ڪلڪتي وارو ڇاپو

(233)               سڪلا Sakala يا تڪي Taki جي جاگرافيائي بيهڪ لاءِ ڏسو نقشو v۽ vi.

(234)               سر هينري ايليٽ محمدن هسٽورينس آف انڊيا ص- 56 پروفيسر ڊائوسن وارو ڇاپو -  1- 21. هتي ان لفظ جي پڙهڻي طافن Tafan آهي. پر اسپرنجر Sprenger مسعوديءَ جي ترجمي ص - 193 طافي Tafi لکيو آهي ۽ ان جون ٻيون پڙهڻيون طاقن Takan ۽ طافن Tafan ڏنيون آهن. ص- 390 تي طاقين Takin  جو لفظ نظر اچي ٿو.

(235)                ص- 161 De Rebus Indicis.

(236)               ريناڊ فرئگمنٽس آرابس ص- 118 سر هينري ايليٽ ص- 91 ايليٽ جو ڊائوسن وارو ڇاپو i ص - 65، طاقيشر Takishar کي بدلائي ڪشمير جو لفظ لکيو ويو آهي.

(237)               سر هينري ايليٽ ص - 41 - ايليٽ جو ڊائوسن وارو ڇاپو i- 46 جيڪڏهن اهو ابن بطوط جي لکت جيان ڪراڪل Karachal يعني ڪارو جبل آهي ته پوءِ اهو سمجھڻ کپي ته مذڪوره جبل خشڪ آهي ۽ برف نه  هجڻ ڪري ڪارو ڏسبو آهي.

(238)               سر هينري ايليٽ ص- 49 ڊائوسن وارو ڇاپو I  ص-4.

(239)               سر ايليٽ محمدن هسٽورين آف انڊيا ص - 53 ڊائوسن وارو ڇاپو i ص- 13. جتي هيءُ نالو طافن لکيل آهي.

(240)               ص- 208- Gilde meister de rebus Indicis.

(241)                اناباسس vi- 3.

(242)               بيل جو ترجمو باب xv فاهيان هن کي پي - چا Pi-cha يا ڀيدا Bhida سڏيو آهي. چيني ٻوليءَ جو چ جو اچار د جي نمائندگي ڪندو آهي.

(243)               جيوگر xv-i-30.

(244)               هسٽري xix- 47.

(245)                جاگرافي xv-i- 30. هيءُ حوالو سڪندر جي فوجي جنرل ڪليٽارڪس Kleitarchos تان ورتل آهي. اسٽرئبو به هن جو حوالو (v.2.6) ڏنو آهي. جنهن کي هو هندستان جون لوڻ جون کاڻيون سڏي ٿو.

(246)               هسٽري نيچرل viii- 61.

(247)               ايضاً xxxi- 39- وڌيڪ والو لئٽن ۾ آهي.

(248)               ڏسو هن جي سنسڪرت ڊڪشنري. روم Ruma، رؤم Rauma. ر‎﷡﷡ؤمڪا Raumaka.

(249)               ڏسو نقشو نمبر .vi -v

(250)                .vita. Alex, ix - I

(251)                 هسٽري .49 - xvii

(252)                جاگرافي .30-ixv

(253)                ايلفن اسٽون ڪابل i-109.

(254)                تريولس ان پنجاب، بخارا ii- 49.

(255)                جرنل آف دي ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1836ع ص ص 472- 473ئ

(256)                ايضاً 1848 ڀاڱو ii ص - 619.

(257)                ڏسو نقشو vii “سڪندر جو جهلم ڏانهن پيش قدمي وارو رستو.”

(258)                تريولس اِن پنجاب، بخارا - ii-51.

(259)                جرنل ايشياٽڪ سوسائٽي بنگال 1836- 472-473.

(260)               گلئڊون Gladwyn جو ترجمو ii- 463.

(261)                ولفورڊ جو تيار ڪيل پنجاب ۽ ڪابل ماٿريءَ جو نقشو جيڪو هن مرزا مغل بيگ جي سروي ذريعي جوڙيو هو. هاڻ مصنف وٽ موجود آهي.

(262)               آئين اڪبري ii - 110.

(263)               حاشيه لئٽن ۾ آهي.

(264)               هسٽري نيچرل vi- 21 وڌيڪ لئٽن ۾ لکيل آهي.

(265)                جاگرافي .32- I-xv

(266)               ڏسو نقشو نمبر v.

(267)               حاشيه يوناني ٻوليءَ ۾ لکيل آهي.

(268)               ويٽا اليگزينڊر 13 - viii وڌيڪ لئٽن ۾ لکيل آهي.

(269)               اناباسس v- 12 وڌيڪ يوناني ٻوليءَ ۾ آهي.

(270)               ڏسو نقشو نمبر .vii

(271)                ايضاً.

(272)               سر ڊبليو نئپيئر Sir. W. Napier پنهنجي تصنيف “Life of Alexander” ۾ ٻنهي فوجي مهندارن کي خراج تحسين پيش ڪيو آهي. سڪندر جي گرانيڪس Granicus ڏانهن پيش قدميءَ بابت لکندي هو ٻڌائي ٿو ته اهو سفر جهلم ڏانهن وڃڻ واري سفر ۽ پورس سان يل مقابلي کان گهٽ وقعت رکي ٿو ۽ ساڻس ٻئي مقابلي جي کيس جرئت ئي ڪانه هئي. لنڊن ۽ ويسٽ منسٽر رويو v- 1838ع ص- 377.

(273)               ائناباسس .13- v

(274)               مان چيلان والا Chillan Wala واري علائقي کي هڪلي وڃي ڏٺو هو، چيو ويندو آهي ته سڪندر سان جنگ واري زماني ۾ اتي مينهن وسيو هو. مونگ Mong ۽ پڀي Pabhi  جي وچ تي ساڳيءَ ميدان تي ٻه ڀيرا جنگ ٿي هئي.

(275)                ڪرٽس ويٽا اليگزينڊر .27-14- viii

(276)               اناباسس .18 -v

(277)               هسٽري آف گريس  308 - xiiiحاشيه.

(278)               جاگرافي .29-1-xv

(279)               Life Af Alexander.

(280)               ناباسس .19 -v

(281)                ٿي سگهي ٿو ته هرات Hairat لفظ رات Aratta  جو بدليل روپ آهي.

(282)               جلد v- 282 جلد vi ص- 520 جلد xi-ص- 53.

(283)               پنٽاپاٽ انڊين ص- 73-74.

(284)               هيون سئنگ .97 - i

(285)                اناباسس .6- vi

(286)               هارڊي. مينوئل آف ٻڌيزم حاشيه 263.

(287)               ايضاً 513.

(288)               ڏسو نقشو نمبر vi.

(289)               ايضاً.

(290)               ٽالمي جنهن شهر جو نالو لابڪلا Labokla لکيو، تنهن لاءِ چيو وڃي ٿو ته لاهور جو شهر آهي. اهڙي سڃا ڪپرت جي جوڙيل هندستان جي نقشي جي آڌار تي ڪئي وئي آهي. ٽالميءَ جي تصنيف ۽ لئسن جي الڊسڪي الٽرٿومسڪنڊي کي آڏو رکي هسٽري ائنڊ انٽيڪيوئيٽر آف لاهور جي مصنف تي. ايڇ. ٽورنٽن T.h Thornton وڏي کوجنا ڪري اها حقيقت قلمبند ڪئي آهي.

(291)                جولين - هيون سئنگ 1- 99.

(292)               هيءُ تاريخ فرشته تان ورتي وئي آهي. پر محمود جا سڪا لڌا ويا آهن. جن تي عربيءَ سان گڏ سنسڪرت جا اکر ڏسڻ ۾ اچن ٿا. جيڪي محمود پور نالي هڪ شهر ۾ ڍاليا ويندا هئا. انهن سڪن جو 1019هه سان واسطو آهي. مسٽر ٿامس ان شهر کي لاهور سمجھي ٿو. ابو ريحان ۽ ٻين مسلمان مورخن هن شهر جو نالو منڌوڪر Mandhukur لکيو آهي. جيڪا اصلي نالي جي بگڙيل صورت آهي. چيو وڃي ٿو ته اهو لاهور واري علائقي جو راڄ ڌڻي هو.

نئون صفحو --ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24  25  26 27 28  29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ