ڇوڪري بھ پنھنجي پيءُ سان ڳالھھ ڪئي، پر زميندار انھيءَ ڏاڍو  ڪاوڙيو ۽ پنھنجي ڳوٺ سڀني کي وٺي ھليو ويو ۽ پٽ کي دڙڪو ڏنائين تھ اڳي اھڙو ڪم ڪندين تھ توکي گھران ڪڍي ڇڏيندس. ان جو رد عمل ٿي ويو ۽ اسان جي شادي ٿي وئي ۽ ھو اچي اسان وٽ رھڻ لڳو، زميندار کي خبر پئي تھ ھن کي گھر مان ڪڍي ڇڏيائين. شاديءَ کان ھڪ مھيني بعد بابا جو ھارٽ فيل ٿي ويو ھاڻي منھنجو سھارو فقط منھنجو مڙس ھو، ھن جي پيءُ بھ ھن کي پئسو پائي ڏيڻ کان انڪار ڪيو. انھيءَ ڳالھھ کي چار مھينا گذري ويا منھنجو خاوند سواءِ زمين سنڀالڻ جي ٻيو ڪو ڪم نھ ڄاڻندو ھو ۽ انگريزي بھ مختصر ڄاڻندو ھو، اسان جو گذران منھنجي پگھار تي ھو، نيٺ منھنجو مڙس ھڪ ڏينھن تپجي پيو، بخار نھٺو! ڪيترن ڊاڪٽر کي ڏيکاريم پر ڪو فائدو نھ ٿيو! مڙس جي سنڀال ڪير ڪري، تنھنڪري موڪل وٺي ھن جي ٽھل ڪندي آيس، پر حالت نھ سڌري. معلوم ٿيو تھ سلھھ آھي، ھن جي ٽھل لاءِ نوڪري ڇڏڻي پئي. دئاون ڪندي آيس ۽ گھر گروي رکيم. سندس پيءُ کي خط لکيم پر ھن صفا جواب ڏنو تھ مون ھن کي لا دعويٰ ڪري ڇڏيو آھي. جڏھن حيدرآباد آيو تھ ساڻس گڏيس، پر ھن مون کي بي عزتو ڪري گھر مان ڪڍي ڇڏيو، انھيءَ  وچ ۾ آئون پيٽ سان ٿيس، ھيڏانھن منھنجو مڙس  عالم بقا ۾ وڃي پھتو، پڻس کي نھ اچڻو ھو نھ آيو. مون وٽ ڪجھھ نھ بچيو ھو جو کائي سگھان. وڃايل نوڪري وري وٺڻ جي ڪوشش ڪيم پر صفا جواب مليو. قرض خواھن قرض جي تقاضا ڪئي پئسا ھجن تھ ڏيان، نيٺ منھنجا ڏينھن اچي بيٺا، سرڪاري اسپتال ۾ داخل ٿيس، ھوڏانھن قرض خواھن ڪيس  ڪري جڳھھ تي قبضو ڪري ورتو، خدا جي قدرت ويم ۾ تڪليف ٿي پئي چار مھينا بستري تي پئي ھيس، اسپتال مان ٻاھر نڪرڻ تي معلوم ٿيو تھ ٽپڙ ۽ جڳھھ تي قرض وارا کڻي ويا. حيدرآباد ۾ انھيءَ حالت ۾ رھڻ مشڪل ٿي پيو، نيٺ اباڻي زمين ڇڪ ڪئي. ۽ ڳوٺ علي خان چانڊئي ۾ رات جو اچي پھتس. سڄي رات پھھ پچائيندي اثر جو اٿي ٻچي کي علي خان چانڊئي جي در تي ڇڏي لڪي ويس. علي خان ۽ سندس زال ٻار جو روئڻ ٻڌي دروازو کولي ڏٺو تھ ھڪ ٻار ٻاھر پيو آھي. تنھن کري اندر کڻي ويا ۽ پالڻ شروع ڪيائون! آ؟ون پري کان ٻار کي خوش و خرم ڏسي پئي خوش ٿيندي ھيس، مون لاءِ ٻيو ڪو چارو ڪونھ ھو، آئون پني پنھنجو پيٽ پاليندي ھيس، اھڙي طرح ڏينھن  گذرندا ويا. تان جو ٻار اچي پنجن سالن جو ٿيو، علي خان جي حويليءَ تي پنڻ لاءِ انھيءَ ڪري ويندي ھيس تھ من ٻار کي ڏسي پنھنجيون اکيون ٿڌيون ڪريان. اڪثر ماني کڻي ھو ئي مون کي آڻي ڏيندو ھو  ۽ آئون ھن کي دعائون ڪندي ھيس ۽ سندس مٿي تي ھٿ گھمائي پيار ڪندي ھيس، ھو خوش ٿيندو ھو ۽ ماءُ سان کيٽو ڪري بھ منھنجي آواز تي ماني  آڻي ڏيندو ھو. ھڪ ڏينھن ڳوٺ ۾ ٻاھريان ملھھ آيا، تھ ھر ننڍو وڏو ملاکڙو ڏسڻ لاءِ ھليو. مون ڏٺو تھ نوڪر منھنجي  پٽ کي بھ ملھھ ڏيکارڻ وٺي ھليو. آئون ھن جي پٺيان ويس، رستي تي آني کن جي مٺائي پاڻ سان وٺي ويس. نوڪر تھ لڳي ويو ملاکڙو ڏسڻ ۽ ٻار کي ھنج مان لاھي پٽ تي وھاري ڇڏيائين، ٻار جو مون کي ڏٺو تھ ڊوڙندو مون وٽ آيو، مون ھ کي ھيٺ ويھي  پنھنجي ھنج ۾ وھاري  ڏاڍو پيار ڪيو ۽ ھڙ کولي مٺائي ڏني مانس تھ ھو ڏاڍو خوش ٿي کائڻ لڳو اوچتو پٺيان آواز ٿيو.

آواز: اڙي ھي ڇا پئي ڪرين؟ لاھھ منھنجي پٽ کي. مون گھٻرائجي  منھن ورائي ڏٺو تھ علي خان بيٺو ھو، تڪڙ ۾ اٿي بيٺس، علي خان زور سان مون کي ھڪ ٿڦڙ وھائي ڪڍي.

علي خان: ھيءَ مٺائي ٻار کي ڪنھن ڏني آھي؟

ٻار: بابا! ھن مائيءَ ڏني آھي، ڏاڍي سٺي مٺائي آھي، تون بھ کائي ڏس.

علي خان مون ڏانھن غضبناڪ اکين سان ڏسي رھيو ھو ۽ وري مون کي ڌڪ ھڻڻ لاءِ ھٿ کنيو ھيائين تھ ٻار ھن جي ٽنگن کي چنبڙي روئي چوڻ لڳو:

بابا! ھن کي نھ مار. ھيءَ ڏاڍي سٺي آھي، مون کي ھميشھ پيار ڪندي آھي، امان تھ پيار بھ نٿي ڪري.

علي خان ڌڪ ھڻڻ لاءِ ھٿ مٿي کنيو ھو سو روڪي ڇڏيائين ۽ ٻار ڏانھن ڏسڻ لڳو ۽ وري مون ڏانھن نھاري ڏٺائين تھ آئون روئي رھي ھيس، الائي ھن کي دل ۾ ڇا خيال آيو جو ٻار کا پڇڻ لڳو: ”ڀلا ھن مائيءَ کي گھر وٺي ھلون؟“

ٻار: ھا بابا! آئون ھن سان راند ڪندس.

علي خان مون کي چيو تھ ھن ٻار کي ھنج ۾ کڻي وٺ ۽ منھنجي پٺيان ھلي اچ.

علي خان جو گھر ٿورو پر ڀرو ھو، ٻار منھنجي ڪڇ ۾ سمھي پيو. گھر پھچي مون ھن کي کٽ تي ليٽائي ڇڏيو، علي خان پنھنجي زال جو ھڪ پراڻو جوڙو ڪڍي مون کي ڏنو ۽ چيائين تھ وھنجي سھنجي اھي ڪپڙا پاءِ.

اھڙي طرح آئون علي خان وٽ نوڪرياڻي ٿيس ۽ پنھنجي ٻچڙي جي  ويجھو مون کي قسمت ائين آندو.

جڏھن ڌاڙيل ڪاھي آيا تھ مون کي خبر ھئي تھ زميندار جي زال کي ٻچي جي لاءِ ايترو اوٺو نھ ھوندو جيترو پنھنجي حياتي بچائڻ جو. تنھنڪري ٻچي کي ڌاڙيلن کان بچائڻ جو اھو رستو مون اڳواٽ ئي سوچي ورتو ھو.

ڊاڪٽر صاحب! مون کي پنھنجي پٽ جو ڏاڍو فڪر آھي، مون ٻڌو آھي تھ ھو سخت بيمار آھي، خدا جي نالي مون کي موڪل ڏيو تھ وڃي پنھنجي ٻچي جي خدمت ڪريان.

مان: (کلندي) بصران! تنھنجو ٻار بيمار آھي ئي ڪونھ! اھا تھ مون چالاڪي ڪئي ھئي تھ جيئن تون پنھنجو سربستو احوال ٻڌائين سگھين، توکي جلد ھتان اجازت ڏيئي روانو ڪندس.

ٽن ڏينھن کان پوءِ علي خاب بھ اچي پھتو، ڏاڍو ملول نظر ٿي آيو، مون پڇيومانس: علي خان!  خير تھ آھي؟ ڇا ٿيو آھي؟ ٻار تھ خيريت سان آھي؟

علي خان: ٻار کي ٿوري کنگھھ ھئي، ھاڻي ٺيڪ آھي پر.....!

مان: ڇو! ڇو!! ڳالھھ ڇا آھي؟

علي خان: بس سائين ڇا ٻڌايان! (تڌو ساھھ ڀري) منھنجي زال کي ڏھھ ڏينھن  ٿيا تھ ڇاتيءَ ۾ اچي سور پيس اڃا ڪجھھ دوا درمل ڪريون تنھن کان اڳي ئي ساھ نڪري ويس، ھاڻي آئون منجھي پيو آھيان، جو خبر نٿي پوي تھ ڇا ڪريان.

مون ڏٺو تھ بصران جي مدد ڪرڻ جو ھي سٺو موقعو آھي.

ٿورو ترسي علي خان وري چيو: ٻڌو ھوم تھ ڏاڏي جو ڀاءُ ڪريم بخش ھتي لڏي آيو ھو. گھڻي ڳولا کان پوءِ پتو پيم تھ ھو ٽنڊي ولي محمد ۾ ھڪ جاءِ وٺي اچي رھيو ھو، ڪالھھ سڄو ڏينھن انھيءَ ڳولا ۾ گذري ويو، نيٺ وڃي پتو ڪڍيم خبر پئي تھ ھن جو پٽ خدا بخش ٻھ ٽي سال ٿيا گذاري ويو آھي. ھن جي ڌيءَ بصارت خاتون بھ ماسترياڻي ھئي جنھن جي شادي ھڪ وڏي زميندار جي پٽ سان ٿي ھئي، پر ھو ويچارو بھ گذر ڪري ويو. اھو گھر بھ مان ڪالھھ ڏسي آيس جو بصارت خاتون وڪڻي ڇڏيو ھو، چون ٿا تھ ھوءَ اسپتال ۾ ويم جي لاءِ داخل ٿي ھئي. اسپتال مان خبر پيم تھ مائي گھڻا ڏينھن بيمار ھئي. ھن کي ھڪ پٽ ڄائو ھو چڱي ڀلي ٿي الائجي ڪڏانھن منھن ڏيئي ھلي وئي اڄ ھتي بصران جي خبر وٺڻ آيو آھيان ٻڌايو تھ ڪيئن آھي؟

مان: بصران بلڪل ٺيڪ آھي، بس موڪل ڏيڻ جي دير آھي.

علي خان: ڊاڪٽر اھڙي ڀلائي ڪريو تھ ٻيو ڇا کپي. گھٽ ۾ گھٽ ڇوڪرو سنڀاليندي تھ منھنجو گھڻو بوجھھ گھٽ ٿي ويندو.

مان: علي خان منھنجي ھڪ صلاح مڃيندي تھ ٻڌايانءِ.

علي خان: ڊاڪٽر صاحب، مان اوھان جا ٿورا لاھي نٿو سگھان حڪم ڪريو تھ منھنجي ڪرڻ جھڙو ھوندو تھ ڪڏھن انڪار نھ ڪندس.

مان: علي خان! قدرت جا بھ عجيب کيل آھن! خدا الائي ڇا ۾ راضي  آھي. پنھنجي چڱن ٻانھن کي آزمائش  ۾ وجھندو آھي، پر نيٺ انھن تي مھر جي نظر بھ رکندو آھي! تنھنجي زال جو اھري طرح مري وڃڻ بھ ھن جي مصلحت کان خالي نھ آھي، وري بصران جو ھتي اسپتال ۾ داخل ٿيڻ بھ ڪنھن مصلحت کان خالي نھ ھو، بصران جو تنھنجي پٽ کي بچائڻ ۽ تو وٽ اچي نوڪري ڪرڻ بھ انھيءَ خالق  جي مصلحت کان خالي ڪونھ ھو.

علي خان: ڊاڪٽر صاحب سچ ٿا چئو.

مان: پر علي خان تون ٻڌي وڌيڪ وائڙو ٿيندين تھ جنھن کي تو پٽ سمجھي  پاليو سو حقيقت ۾ مائي بصران جو ئي پٽ آھي. ھو ھن کي تنھنجي در وٽ ڇڏي وئي ھئي، ڇاڪاڻ تھ ھن جي ھڙ ۾ پائي بھ ڪانھ ھئي جو ٻار کي پالي سگھي ۽ بار جي  ڪاڻ ھن تو وٽ نوڪري ڪئي ۽ ٻيو ٻڌ تھ مائي بصران ئي حقيقت ۾ ماستر خدا بخش جي ڌيءَ بصارت خاتو آھي. ھو زماني جي ستم ظريفي جو شڪار ٿي وئي، ھن کي خبر ئي نھ آھي تھ تون ھن جو ويجھو مائٽ آھين.

علي خان منھنجي ڳالھھ ٻڌي سخت حيرت ۾ پئجي ويو مون کيس وڌيڪ صلاح ڏني، علي خان! مائي بصران اڃا جوان آھي، زماني جي چڪر ھن کي اھڙو ڪري ڇڏيو آھي  تنھنجو پنھنجو رت آھي، ھن کي ڀلي ھتان کڻي وڃ، پر مان صلاح ٿو ڏيانءِ تھ وڃي  ھن سان شادي ڪري وٺ. تنھنجو گھر ٺھي پوندو ۽ جي مائٽ جدا ٿيا ھئا سي ٻيھر ھڪ ٿي ويندا.

علي خان مون سان وعدو ڪيو تھ اھا ڏاڍي سھڻي صلاح آھي ۽ بصران کي اسپتال مان ڪڍي ڳوٺ وٺي ويو ۽ ھن سان شادي ڪري زندگيءَ جا ڏينھن خوش گذارڻ لڳو.

بي گناھ

گھڻي ڪم ھجڻ سبب منجھند جي ماني گھر کائڻ ڪونھ ويس، پر اسپتال ۾ ئي گھرائي کاڌم، فائلن کي جاچي رھيو ھوس تھ ھڪڙو ڪراچي کان اچي سھڙيو. ھن سان گڏ ھن جو ھڪڙو دوست ھو ۽ ٻي ھڪ ڇوڪري ھئي. ڇوڪري جي شڪل ڏسندي ئي مون سمجھي ورتو تھ ھن جو دماغ سالم نھ آھي. ھيءَ ڇوڪري منھنجي دوست جي ساٿيءَ جي ڀيڻ ھئي جنھن کي اسپتال ۾ داخل ڪرائڻ لاءِ ٻئي ڪراچيءَ کان آيا ھئا. منھنجي دوست پنھنجي ساٿيءَ کي چيو تھ سندس ڀيڻ بابت مون کي سمورو احوال ڏئي، پر مون اشاري سان کيس منع ڪئي ۽ چيم تھ پھريائين ھن کي تپاسي وٺان پوءِ سڄو احوال وٺندس. ڇوڪريءَ کي چڱي طرح تپاسڻ کان پوءِ مون کي ڪي خاص ڳالھيون منجھس نظر آيون، سندس چھري تي ڀو ۽ ھراس جا آثار تمام گھڻا ھئا! جنھن جو لازمي نتيجو اھو ھو جو کيس ھر ھر پگھر پئي آيا، ۽ ھوءَ پنھنجي رومال سان اگھندي پئي وئي جڏھن کيسن تپاسڻ  لڳس تھ ھو ڏڪڻ لڳي ۽ زور سان پنھنجي ڀاءُ کي سڏڻ لڳي، جو اچي ھن جي ڀر ۾ بيٺو تھ کيس دلجاءِ ٿي. ھن جي نبض ۽ دل ڏاڍي تڪڙي پئي ھلي. دل ٽپا ڏيئي ايتري تھ ڌڪ ڌڪ ڪري رھي ھئي ڄڻ ڪو ڌمڻ ھلي رھيو. نالو پڇيومانس تھ ايترو گھٻرائجي وئي جو مون کي نامو بھ ٻڌائي ڪين سگھي. ڀاءُ  جي پرڀائڻ  تي ايترو آھستي سان چيائين جو مان سمجھي ڪين سگھيس. نيٺ سندس ڀاءُ مون کي ٻڌايو تھ سندس نالو ناھيد آھي. ھن جي رت جو دٻاءُ بھ وڌيل ھو. چھري تي خون کان سواءِ تفڪر ۽ پريشانيءَ جا نشان صاف نظر اچي رھيا ھئا. ھر گھڙي ڊپ کان ھيڏي ھوڏي ڏسي رھي ھئي ۽ پنھنجي ھٿ سان ڀاءُ کي جھليو ويٺي ھئي. سوالن جا جواب مس ٿي ڏنائين ۽ جي ڏنائين بھ ٿي تھ سمجھھ ۾ ڪين ٿي آيا رڳو چپ چرندا نظر  پئي آيا. سندس ڀاءُ ج بيان ٻڌڻ کان اڳي مون اندازو لڳايو تھ سندس حياتيءَ ۾ ڪو اھڙو واقعو ٿي گذريو آھي جنھن کان سندس اعصابن جي حالت نھايت ڪمزور ٿي چڪي آھي،  بلڪھ ٽٽي چڪي آھي، اھڙو ڪھڙو واقعو ٿي گذريو ھوندو جنھن نھ رڳو سندس اعصابي حالت ڪمزور ڪري وڌي آھي، بلڪھ سندس جسم ۾ خوف ۽ ھراس پيدا ڪري ڇڏيو آھي، نھ رڳو اھو بلڪھ سندس ڳالھائڻ ۽ اظھار ڪرڻ جي قوت کي بھ سلب ڪري ڇڏيو آھي. انھن ڳالھين ۽ سوالن مون ۾ بيمار لاءِ ھڪ دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي ھئي. مون کي پاڻ اھا اڻ تڻ بيٺي ھئي تھ انھيءَ ڀيد کي جلدي سمجھي وٺان، پر پاگلن جي بيمارين کي سمجھڻ ۽ انھن جي ڀيد  کان واقف ٿيڻ اھڙو سولو ڪم نھ ھو، جيئن عام ماڻھو سمجھندا آھن، مگر مون سندس ڀاءُ کان پڇيو تھ ڇا ناھيد پڙھندي آھي؟ تھ ھن جواب ڏنو تھ، ھائو بي اي ۾ پڙھندي آھي. مون وري سندس علامتن  ڏانھن غرو ڪيو. ڪاليج ۾ پڙھندي آھي تھ عشق سندس راز ٿي نٿو سگھي، ڇاڪاڻ تھ ان حالت ۾ ھن جي چھري تي ھراس ۽ خوف جا آثار ڇو ھئڻ گھرجن.

مان اڃا سوچي رھيو ھوس، ۽ ھن جي سوال جو جواب نھ ڏنم تھ ھو ھيڪر وڌيڪ ڊڄي پڇڻ لڳو: ڊاڪٽر صاحب! ڇا ناھيد جي حالت سخت خراب آھي؟ ڇا ھوءَ چڱي نھ ٿيندي؟

مون ڏٺو تھ ھن کي اھڙي سوال نھ ڪرڻ کپندا ھئا، ۽ نڪو مون کي تشويشناڪ جواب ڏيڻ جي ضرورت ھئي. ڇاڪاڻ تھ اھڙن جواب  کان ناھيد وڌيڪ خوفائتي ٿئي ھا، تنھنڪري تڪڙو جواب  ڏنم تھ: ”نھ نھ اھڙي ڪا ڳالھھ نھ آھي، ناھيد ٺيڪ ٿي ويندي آئون رڳو اھو سوچي رھيو ھوس تھ علاج ڪيئن شروع ڪرڻ گھرجي.“

مون گھنٽي وڄائي پٽيوالي کي ننڍي ڊاڪٽر کي سڏي اچڻ لاءِ چيو. ڊاڪٽر جي اچڻ تيمون ھن کي ھڪ ڪاغذ جي پرزي تي لکي ڏنو تھ سئي تيار ڪري اچي تھ انھيءَ بيمار کي ھڻجي. پنھنجي ڪمري ۾ ڪوچ تي ليٽائي مون ناھيد کي سئي ھنئي ۽ پوءِ پٽيوالي کي چانھھ تيار ڪري کڻي اچڻ لاءِ چيم. جيستائين اڃا چانھھ تيار ٿي اچي تھ ناھيد کي ننڊ اچي وئي، ھن کي ننڊ ۾ ڏسي سندس ڀاءُ چيو: ڏاڍو چڱو ٿيو، ڊاڪٽر صاحب اڄ ڏھھ ڏيھن ٿيا آھن جو ناھيد اک پوري آھي.

مان: دماغي توازن وڃائي کيس گھڻا ڏينھن ٿيا آھن؟

ڀاءُ: ڏھھ ڏينھن.

مان: گھر ۾ ٻي ڪا وڏي عمر جي زال آھي؟

ڀاءُ: نھ ڊاڪٽر صاحب، ناھيد ۽ آئون اڪيلا آھيون.

مان: اھا تھ ڏاڍي ڏکي ڳالھھ ٿي.

ڀاءُ: ڇو ڊاڪٽر صاحب.

مان: ڏٺو ڪونھ تھ ھو اوھان جو ھٿ ڊپ کان جھليو بيٺي ھئي ھتي ھن جو اڪيلو رھڻ ھن جي لاءِ ڏکيو ٿي پوندو، ڇاڪاڻ تھ ھوءَ ڊپ جي مريض آھي، تنھنڪري ڪنھن زال ذات جو ھن سان گڏ رھڻ تمام ضروري آھي، اھڙي زال جنھن ۾ ھن کي ڀروسو ھجي.

ڀاءُ: اسان سان ناھيد جي دائي جنھن ھن کي پالي وڏو ڪيو آھي، سان آئي آھي ۽ ٻاھر بيٺي آھي ھن کي رکڻ جي اجازت ڏيندا تھ آئون کيس ناھيد وٽ ڇڏي ويندس.

مان: اھو تھ ڏاڍو چڱو ٿيو بيشڪ رھڻ ڏبو، ايتري ۾ چانھھ اچي وئي. جمعدار کي گھرائي کيس حڪم ڪيم تھ ناھيد کي ڏليءَ تي رکي مٿي جدا ڪمري ۾ سندس دائيءَ سان گڏ رھڻ جو بندوبست ڪيو وڃي.

ڇا پيئندي مون بيمارجو وڌيڪ احوال سندس ڀاءُ کان ٿورو ٿورو ڪري ڪڍي ورتو. ناھيد جي ڀاءُ جو نالو شوڪت ھو، ٻنھي جا ماءُ پيءُ مري چڪا ھئا، شوڪت ھڪ واپاري ھو، منھنجو دوست جنھن ھن کي آندو ھو، تنھن جو گھاٽي سنگتي  ھو. ڏھ ڏينھن ٿيا جو ھڪ رات جو ٽين  بجي شوڪت پنھنجي ڪمري ۾ ستو پيو ھو تھ ھن ننڊ ۾ ٽي ڪيڪون ٻڌيون. گھٻرائجي سڄاڳ ٿي پيو ۽ ڊوڙندو ناھيد جي ڪمري ۾ ويو، پر ڪمري ۾ نڪا ناھيد ھئي نڪا دائي. موٽي ڊرائنگ روم ۾ ويو، ڊرائنگ روم ۾ ڏسي تھ دائي ناھيد کان ڪجھھ پڇي رھي آھي.

دائي: منھنجي مٺي ڇا ٿيو؟ تون ھتي ڪيئن آئينءَ؟

شوڪت: دائي ڇا آھي؟ ھي ڪيڪون  ڪنھن جون ھيون؟

دائي: مون بھ ڊرائنگ روم مان جڏھن پھرين ڪيڪ ٻڌي تھ منھنجي اک کلي وئي تھ ڏسان تھ ناھيد پلنگ تي آھي ئي ڪونھ، ڊوڙندي ڊرائنگ روم ڏانھن ويس تھ ھڪ ٻئي پٺيان ٻ ٻيون ڪيڪون ٻڌم، اندر گھڙي ويس تھ ڏسان تھ ناھيد ڀت سان پٺي ڏيئي بيٺي آھي، اکيون نڪتيون پيون اٿس، ۽ خوف ھراس کان پئي ڏڪي. جواب ئي نھ پئي ڏئي تھ اوھين بھ اچي سھڙيا آھيو.

شوڪت ڀيڻ کان گھڻو ئي پڇڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ھوءَ ڪڇي جھڙي ڀت! ھن جون اکيون کليون پيون ھيون، ڊپ کان پئي ڏڪي ۽ رکي رکي ڪيڪون  پئي ڪيائين ڪن جو چوڻ ھو تھ مٿس ڀوت پرين جو سايو پيو آھي.

پھريائين تھ شوڪت انھيءَ ڳالھھ  جي پرواھ نھ ئي نھ ڪئي پر نيٺ مولوي صاحبان آيا تعويذ منڊ جھاڙ ڦوڪ سڀ ڪيائون، پر وريو ڪجھھ ڪين. ٽن ڏينھن کان پوءِ رڙيون تھ بند ڪيائين، پر حالت اھائي رھي. ڊاڪٽرن رايو ڏنو تھ دماغ تي اثر ٿيو اٿس، سو منھنجي دوست شفيع محمد سان ڳالھھ ڪيائين، جنھن حيدرآباد اچڻ جي صلاح ڏني.

ناھيد کي ٻن مھينن کان مٿي عرصو اسپتال ۾ گذري ويو ھو پر ھن جو دماغي توازن اڃا ٺيڪ نھ ٿيو ھو، فقط ايترو سو ٿيو جو خوف ھراس جا اھي آثار ھاڻي سندس چھري تي  نھ ھئا، پر سوال جو ڪو جواب نٿي ڏنائين. گھٻراھٽ ۽ بيچيني اھا نھ ھئس جھڙي داخل ٿيڻ وقت ھئي، ماني ٽڪي گھڻي سمجھائڻ تي کائيندي ھئي ۽ ننڊ بھ اڳي کان چڱي ڪندي ھئي، سندس ڀاءُ آچر آچر تي اچي کيس ڏسي ويندو ھو، فائدو نظر پي آيو پر تمام ھوريان ھوريان پئي ٿيو ٻئي، ٽئين ڏينھن کيس گھرائي تپاسيندو ھوس، گھڻا  ئي ابتا آڏا سوال ڪندو ھوس تھ من ڪو رد عمل نظر اچي، پر اڃا تائين ڪاميابي نظر ڪين ٿي آئي، ٽيون مھينو بھ خير سان گذري چڪو ھو ۽ آئون بھ دل شڪستو ٿيڻ لڳو ھوس، حيلا وسيلا گھڻا ئي ڪيم، پا ڪاميابي جواب ڏيئي بيٺي ھئي، افسوس ھن ڳالھھ جو ھو تھ متان ناھيد جي بيماري جو جيڪو راز ھو سو راز ئي رھجي وڃي، انھيءَ قسم جي ڪيسن تي آئون خاص توجھ سان محنت ڪندو ھوس، پر اڃا تائين منھنجي محنت جو ڦل نھ پڪو ھو.

ھڪڙي ڏينھن  ھميشھ جي معمول مطابق ناھيد کي گھرائي تپاس ڪري ڪجھھ سوال ڪري رھيو ھوس، پر مايوسي کان سواءِ ڪجھھ حاصل نھ ٿيو، ايتري ۾ پٽيوالي اخبار آڻي منھنجي ميز تي رکي، پر ھن جي سبتو پاسي ڏاھن ناھيد نھاري رھي آھي ۽ ھن جي پيشاني تي گھنج اچي ويا ھئا، ۽ ڏاڍي چنتا سان مضمون پڙھي رھي ھئي، مون سوچيو متان منھنجي چتائي ڏسڻ جي ڪري شڪي ٿئي. مون فائل ڏسڻ شروع ڪري ڏنا، ھڪ ٻھ ڀيرا مون ڏانھن نھاريائين بھ پر مون کي فائل جي ورق گرداني ۾ مصروف  ڏني تڪڙو تڪڙو مضمون پڙھڻ لڳي. اھا ڳالھھ اھڙي ھئي جنھن کان  آئون ڏاڍو خوش ٿيس، ڇاڪاڻ تھ اخبار ۾ ڪا ڳالھھ اھڙي ھئي جنھن سندس ڌيان ڇڪايو ھو ۽ ھن جو رد عمل بھ سندس شڪل مان پئي بکيو. ڀانيان ٿو تھ اھو اخباري مضمون ناھيد سڄو پڙھي ورتو ھو ۽ سندس شڪل زرد ٿي وئي ھئي، مون ڏانھن نھاري زور سان رڙ ڪري منھنجي سامھون زمين تي ڪري پئي ۽ بيھوش ٿي وئي ٻاھران پٽيوالو ڊوڙندو آيو، مون کيس ننڍي ڊاڪٽر ۽ ناھيد جي دائيءَ کي سڏي اچڻ لاءِ چيو. ۽ سندس نبض تپاسڻ لڳس، نبض ڏسڻ سان مون کي اطمينان ٿيو. ننڍي ڊاڪٽر ۽ دائيءَ جي مدد سان ناھيد کي سندس ڪمري ۾ کڻائي ويس ۽ کيس تاڪيد ڪيم تھ ھوش ۾ اچي تھ مون کي يڪدم خبر ڏئي، ھيٺ اچي يڪدم سندس ڀاءُ شوڪت کي ڪراچي ٽيليفون جي ذريعي اطلاع ڏنم تھ فورا حيدرآباد ھليو اچي. اھو ڪم ڪري مان اخبار ھٿ ۾ کڻي ڏسڻ لڳس تھ اھو ڪھڙو مضمون ھو جنھن جو اثر ناھيد تي پيو ھو. اخبار  جي صفحي تي گھڻا ئي مضمون  ٿلھي سرخيءَ سان ھئا، جن مان ھڪ مضمون منھنجو ڌيان ڇڪايو. ٿلھن اکرن ۾ لکيل ھو تھ مشن روڊ  تي جيڪو خون رات جو 3 بجي  ٿيل ھو تنھن جي قاتل ھڪ ڇوڪريءَ کي پوليس ڏاڍي جانفشانيءَ ۽ چالاڪيءَ سان ھٿ ڪيو آھي ۽ ان جا رت ڀريل ڪپڙا بھ پوليس کي ھٿ آيا ھئا، اھو ھلي پورو ٿيو آھي ۽ جيڪي بيان ڪورٽ ۾ ھليا آھن، تن مان ثابت آھي تھ انھيءَ ڇوڪريءَ خود قبول ڪيو آھي تھ چاقو ھن ھنيو ھو. جج فتويٰ ملتوي  ڪئي آھي، ڏسجي تھ فيصلو ڪھڙو ٿو ٿئي. پوليس جي حلقن ۾ خوشي ڏيکاري پئي وڃي تھ انھيءَ ڪيس پوليس جي ڪارڪردگيءَ کي بھترين نموني ۾ پيش ڪيو آھي.

انھيءَ مضمون ۾ ھڪ ڳالھھ منھنجو ڌيان ڇڪايو تھ خون رات جو ٽين بجي ٿيو ھو ۽ ناھيد جون رڙيون بھ دائي ۽ شوڪت قريبا ٽين بجي ٻڌيون ھيون، وري انھيءَ مضمون ناھيد تي ڇو اثر ڪيو جو ھوءَ رڙ ڪري بيھوش ٿي وئي، نڄاڻ تھ ڀيد انھيءَ مضمون ۾ ئي لڪيل ھجي. اٽڪل اڍائي بجي شوڪت منھنجي دوست سان گڏجي اسپتال پھچي ويو، ڀيڻ کي ڏسي ڏاڍو ملول ٿيو ۽ گھٻرائجي مون کان  پڇڻ  لڳ، ”ڊاڪٽر صاحب! ھاڻي ڇا  ٿيندو.

مون کيس دلداري ڏيندي چيو تھ، ڊپ جي ڳالھھ آھي ئي ڪانھ! بلڪھ مون کي اميد آھي تھ چڱو نتيجو  نڪرندو، ڇاڪاڻ تھ جنھن صدمي کان ڪنھن جو دماغي توازن خراب ٿي پوندو آھي تھ وري اھڙي  ئي نموني جي ٻئي صدمي کان اھو توازن پنھنجي  اصلي حالت تي اچي ويندو آھي. مون کي اميد آھي تھ جڏھن ناھيد ھوش ۾ ايندي تھ خدا ڪندو تھ سالم دماغ ھوندي. ھاڻي ھيٺ ھلو ٻھ ٽي ڳالھيون اوھان کان پڇڻيون آھن.

اسان ھيٺ لھي آياسين، ڏٺم تھ شوڪت ڏاڍو پريشان ھو، منھنجي دوست کيس دلداري ڏيندي چيو، شوڪت! ڊاڪٽر جو چوڻ سچ ٿو معلوم ٿئي، مون ڪيترا اھڙا حادثا ٻڌا ۽ ڏٺا بھ آھن تھ ھڪ صدمي کان دماغ خراب ٿيو آھي تھ ٻئي صدمي کان درست ٿي ويو آھي. توکي فھيم جي موٽر جي حادثي جي خود خبر آھي تھ ڪيئن نھن ھن جو دماغ خراب ٿي ويو ھو ۽ ٻن سالن کان پوءِ جڏھن پير  ترڪڻ سبب ڏاڪڻ تان ڪريو ھو تھ بيھوش ٿيڻ کان پوءِ دماغ سالم ٿي ويو ھوس، ٻيو تھ پھرين صدمي ۾ حافظو بھ وڃائي ويٺو ھو جو ٻئي صدمي ۾ واپس  اچي ويو ھو.

مون شوڪت کان پڇيو تھ سندن گھر ڪھڙي رستي تي آھي؟ ھو مون کي ڏسي  تعجب ۾ چوڻ لڳو: ڊاڪٽر صاحب! مون پنھنجو پورو پتو اوھان کي لکائي ڇڏيو ھو ۽ تازو اوھان مون کي فون تي بھ ناھيد جي بيھوش ٿيڻ جي خبر ڏني ھئي.

مان: ڇا اوھان جو گھر ۽ ڪاروبار ساڳئي ھنڌ آھي؟

شوڪت: نھ گھر جدا اٿم ۽ ڌنڌو ٻئي ھنڌ.

مان: اھوئي تھ مان بھ پڇي رھيو آھيان پتو جيڪو اوھان لکي آھي سو ڌنڌي واري ھنڌ جو آھي نھ گھر جو.

شوڪت: ھا برابر، منھنجو گھر مشن روڊ تي آھي.

مان: ڀلا ڪجھھ مھينا اڳ ھتي ڪو خون ٿيو ھو؟

شوڪت: ھا! پر ھن جو ناھيد سان ڪھڙو واسطو؟

مون ميز تان اخبار کڻندي کيس اھو مضمون پڙھڻ لاءِ چيو، ھن مضمون پڙھي چيو، اھو ٺيڪ آھي پر آئون وري ٿو پڇان تھ، ڊاڪٽر صاحب! غريب ناھيد جو انھيءَ خون سان ڪھڙو لاڳاپو آھي؟

مان: ناھيد جو انھيءَ خون سان واسطو آھي.

شوڪت: (وائڙو ٿيندي) ڊاڪٽر صاحب، اوھين ڇا چئي رھيا آھيو؟ صاف صاف ٻڌايو آئون اھي پروليون اوھان جون سمجھي نٿو سگھان.

مان: شوڪت اڄ صبح جو جڏھن آئون ناھيد کي تپاسي رھيو ھوس تھ پٽيوالي اخبار ميز تي آڻي رکي، ناھيد جي نظر انھيءَ مضمون جي سرخيءَ تي پئي ۽ ھوءَ اھو مضمون پڙھي رڙ  ڪري بيھوش ٿي وئي. تنھن جي ڪري مون کي شڪ پيو تھ انھيءَ خون سان ضرور ناھيد جو واسطو آھي، نھ تھ بيھوش ٿيڻ جو ڪو سبب ئي نھ ھو.

شوڪت: ڀلا ڊاڪٽر صاحب، اوھان ئي کڻي ٻڌايو تھ ناھيد جو انھيءَ خون سان ڪھڙو واسطو ھوندو؟

مان: اھائي ڳالھھ آھي جو آئون خود بھ نٿو ڄاڻان تھ اوھان کي ڇا ٻڌائي سگھندس.

ايتري ۾ جمعدارڻ ڊوڙندي آئي ۽ چوڻ لڳي تھ ناھيد ھوش ۾ پئي اچي، اسين سڀئي تڪڙا تڪڙا مٿي سندس ڪمري ۾ پھچي وياسين، ناھيد ڀاسا ورائي رھي ھئي ۽ اکيون مچڪائي رھي ھئي، ٿوري دير کان پوءِ ھن اکيون پٽيون ۽ حيران ٿي اسان ڏانھن ڏسڻ لڳي ۽ پنھنجي ڀاءُ تي نظر پوندي ئي چوڻ لڳي: ”ادا! ھيءَ ڪھڙي جڳھھ آھي؟ آئون ڪٿي آھيان؟“ پوءِ يڪدم اٿي ويٺي ۽ چوڻ لڳي: ”ھي سڀ ڪير آھن؟“

شوڪت ڀيڻ جي پاسي ۾ ويھندي کيس ڳراٽڙي پائيندي چيو:

منھنجي مٺڙي! تون بيمار ٿي پئي ھئينءَ ھي اسپتال......

اتي مون اک جي اشاري سان کيس منع ڪئي.

مان: ناھيد ھاڻي تون ٺيڪ ٿي وئي آھين پر توکي ڇا ٿيو ھو سو تون ئي ٻڌاءِ! تو رات جو ڇو رڙ پئي ڪئي؟”

ناھيد: ھا! برابر ھاڻي مون کي ياد ٿو اچي، اوھين سڀ ويھو تھ اوھان کي سموري ڳالھھ ڪري ٻڌايان!

من ڪرسيون گھرايون ۽ سڀئي اطمينان سان ويھي ناھيد جو بيان ٻڌڻ لڳاسون.

ناھيد چوڻ لڳي: جنھن رات آئون ذڪر ٿي ڪريان انھيءَ رات ڏاڍي گرمي ھئي، ھوا صفا بند ھئي ۽ منھنجو ساھھ پئي گھٽيو، اکيون ننڊ مان کلي پيون ۽ آئون  گھٻرائجي اٿي ويٺس، خيال  ڪيم تھ ڊرائنگ روم ۾ وڃي گيلري  وارو دروازو کولي ٿوري دير اتي ويھان تھ من ڪا ھوا لڳي ۽ طبيعت کي آرام ۽ فرحت اچي، دروازو  کولي ڪٽھڙي وٽ ڪرسي وجھي ويھي رھيس تھ ٿڌي ٿڌي ھير بھ گلڻ لڳي ۽ طبيعت کي ڪجھھ فرحت اچڻ لڳي، اڳيان مشن روڊ پري تائين ھليو پئي ويو، اونداھي رات ھئي ۽ سناٽو ڇانيو پيو ھو، جڏھن ڪٽھڙي وٽ ڪرسي  رکي ويٺس تھ ڊرائنگ روم واري گھڙيال بھ اڍائي وڄايا. رستي تي خاموشي ھئي، بجلي جي تنڀن ۾ لڳل بلبن مان جھڪي روشني نڪري رھي ھئي، ڏھھ  پنڌرھن منٽ مس ويٺي گذريا ھوندا تھ پري کان رستي تي ٻھ پاڇا ايندا نظر آيا،  شايد ٻھ ڄڻا اچي رھيا ھئا، مان ڪٽھڙي جي لوھي سيخن ۾ گھڪي ٿي ويھي رھيس تھ متان انھن ايندڙ ماڻھن جي رات جي وقت ڪنھن ڇوڪريءَ تي نظر پوي تھ اڪيلي ويٺي آھي، ڪٽھڙي جي سامھون بجليءَ جي ٿنڀي وٽ جڏھن اھي ٻھ ڄڻا پھتا تھ مون بجلي جي روشني ۾ ڏٺو تھ انھن مان ھڪ جوان ڇوڪري ھئي، ۽ ٻيو جوان ڇوڪرو. ٻئي ڄڻا انھيءَ ٿنڀي وٽ جيڪو ڪٽھڙي جي سامھون ھو، اچي رڪجي ويا، ڇوڪريءَ جي عمر اٽڪل ارڙھن ورھين جي ھئي، ڪنن ۾ سونيون واليون پيون ھيس ۽ نڪ ۾ ڦلي پئي ھيس، جنھن ۾ ٻڙو جڙيل ھو جو بجليءَ جي روشنيءَ ۾ چلڪا ڏيئي رھيو ھو، شلوار ۽ اڇو ڊگھو چولو پاتل ھوس ۽ مٿي تي اڇي  اوڍڻي پيل ھئس، پيرن ۾ سونھري چمپل پيل ھئا، جي پڻ روشنيءَ ۾ چمڪي رھيا ھئا، ۽ سندس سھڻي شڪل مان معصوميت بکي رھي ھئي. ڇوڪري کي ڪاليجي ڇوڪرن وانگر پتلون، ڪارو بوٽ ۽ بشرت  پيل ھئا، مٿو اگھاڙو ھوس ۽ نھايت سھڻو  ھو پر ھن جي چھري مان شرارت ۽ آوارگي نظر اچي رھي ھئي. ڇوڪري پنھنجي ھڪ ھٿ سان ڇوڪريءَ جي ٻانھن سختيءَ سان جھلي ھئي، ھن نوجوان نينگريءَ کي سخت آواز ۾ چيو: ”منھنجو چوڻ نھ ۾مڃيندينءَ؟“

ھن جي انھيءَ چوڻ تي ڇوڪريءَ جو گول مول چھرو اڇو ٿي ويو، منھنجي اکين ۾ ھن جي اھا حالت اڃا تائين ڦري رھي آھي.

ڇوڪريءَ جواب ڏنو: ”ڏس..... مون کي وڃڻ ڏي...... مڃي وڃ.... ڏاھو ٿي.....“

ڇوڪريءَ جي آواز ۾ ڄڻ ٿڪ محسوس  پئي ٿيو ۽ خوف ھو ۽ ائين پئي معلوم ٿيو ڄڻ ھو انھن فقرن کي ورجائيندي ٿڪجي پئي ھئي ۽ ڊپ ھوس تھ وري انھن لفظن کي چوندي ساڻس الائي ڪھڙي ويڌن ٿئي.

نوجوان ڏند ڪرٽيندي وراڻيو: ڪين مڃيندينءَ؟ ھا! ڏس ضد نھ ڪر! ڇو چري ٿي آھين!

ڇوڪري روئڻ ھارڪي آواز ۾ چيو: ”منھنجو پيءُ ڇا چوندو!“

ڄڻ تھ اھي لفظ ھوءَ نوجوان کي ڪين چئي رھي ھئي، بلڪھ پنھنجي دل کي مخاطب ٿي پئي چيائين.

نوجوان: (ٿورو ترشيءَ سان) وساري ڇڏيئي پنھنجو وعدو؟

ڇوڪري: نھ! پر تون ٿورو ويچار تھ ڪر! جيڪڏھن مان اھو ڪري ويھان جيڪو تون گھرين ٿو تھ مان ڪٿي جي بھ رھندس.

نوجوان: (نھايت ڪاوڙ ۾) انھيءَ ڪري تون گھر مان ڀڄي نڪتي آھين!

ڇوڪري: تون ٻڌاءِ تھ اھڙي حالت ۾ ڀلا مان ڇا ڪريان ھا؟

نوجوان ڪاوڙ ۾ بشرت جون ٻانھون کنجيندي چيو ”ھاڻي ٿو توکي ڏيکاريان تھ تون ڪھڙي گھر جي رھندينءَ!“

ڇوڪري نوجوان جي انھيءَ چوڻ تي ڇرڪي حيرت سان ھن جو منھن تڪڻ لڳي، ۽ ھن جي ارادي کي سمجھندي منھن تي خوف آڻڻ جي بدران  ھن جي نرڙ تي گمنڊ اچي ويو.

نوجوان اڃا تيار ٿي ڪجھھ ڪري ئي ڪري تھ ھوءَ بھ شوخ شينھن وانگر تيار ٿي وئي. نوجوان زور سان ھن جي ڪارائي جھلي ورتي ۽ پوري طاقت سان ھن کي زوردار جھٽڪو ڏنو، ڇوڪريءَ کي تڪليف تھ پھتي پر ھن گجندي چيس: پري ٿي بدمعاش! ھاڻي مون کي خبر پئي تون رڳو ڪوڙي محبت ڪندو ھئين! تنھنجي  من ۾ گند ڀريل ھو. مون کي ڌوڪو ڏيئي منھنجي آبرو برباد ڪرڻ ٿي گھريئي ۽ مون کي فريب ڏيئي گھران ڪڍي آيون آھين، جي پنھنجو خير گھرين ٿو تھ ماٺ ميٺ ۾ مون کي گھر پھچائي اچ، نھ تھ اجھو ٿي شور ڪريان، پرواه نھ آھي منھنجي بي عزتي ٿيندي، پر توکي ضرور جيل جي ھوا کارائيندس.

نوجوان پتلون جي کيسي مان ڦڙتيءَ سان چاقو ڪڍي ورتو ۽ چيائين: ”ڏسين ٿي اھو.“

ڇوڪري چاقوءَ کي ڏسندي  پھرين ٿورو ڊني ۽ ڏڪي وئي ۽ پٺتي ٻھ قدم ھٽي وئي.

بجليءَ جي روشنيءَ ۾ ھڪ پاسي چاقو چمڪي رھيو ھو تھ بئي پاسي نوجوان جي مشڪندڙ چپن مان اڇا ڏند جھلڪون ڏيئي رھيا ھئا، نوجوان جو چھرو جلاد جي چھري جيان بي اثر ھو، ڏٺم تھ ڇوڪريءَ جي چھري جو خوف اڏامي ويو ھو پر ھن جي جڳھھ تي سندس خوبصورت چھري تي ڪاوڙ جي ڳاڙھاڻ نظر اچي رھي ھئي.

نوجوان غضبناڪ ٿي ڇوڪريءَ جي طرف نھاريو ۽ چيو: ”مون  کي ٿي ڊيڄارين! چپ ڪر! ھاڻي ٿو مزو چکايانءِ!

ڏاڍو خوفناڪ نظارو ھو، منھنجو سڄو بدن ڏڪي رھيو ھو.

ڇوڪريءَ گنڀير ٿي چيو: ”يا خدا! ھي منھنجي بيوقوفي ۽ ڪرڻيءَ جو ڦل آھي، مون کي ھن پاپيءَ  کان بچاءِ. ھن جي ڪوڙي محبت تي ڀروسو نھ ڪريان ھا تھ اڄ ھي ڏينھن ڏسڻو  نھ پوي ھا!

نوجوان: (کلندي) ھاڻي ٿي خدا کي ياد ڪرين؟ وقت ويو لنگھي.

ايتري ۾ ڏٺم تھ ڇوڪريءَ پنھنجي ڇاتي کوليندي چيو: چڱو پاپي اچ! اچ! وٺ ماري وجھھ! اچ!

ڇوڪريءَ جو آواز ڏاڍو ڀيانڪ ھو، آئون حيرت ۾ تماشو ڏسي رھي ھيس ۽ منھنجا ويچار پرواز ڪري رھيا ھئا تھ نيڪيءَ جا فرشتا ڪٿي آھن، مظلوم کي بچائڻ واريون طاقتو ڪٿي آھن! دنيا ستي پئي آھي ۽ ھڪ بيڪس نينگريءَ کي ھڪ بدمعاش چاقو ھڻڻ جي ڪوشش ۾ آھي. سڙڪ سنسان ھئي، خاموشي اھڙي ڇانيل ھئي جو دم پئي گھٽيو، سڄي دنيا خواب جا مزا لٽي رھي ھئي، رڳو ٽي ڄڻا بيدار ھئا، ظالم مظلوم ۽ ھڪ بيڪس ڏسڻ واري! ڇوڪري پنھنجي پر اضطراب گفتگوءَ جي پڇاڙي تائين لفظ  چوندي پنھنجو سڄو سينو کولي ڇڏيو ۽ نوجوان جي طرف وڌندي وئي.

ڇوڪري چيو، اچ نھ! ماري ڇڏ! سيني ۾ اھو چاقو وھائي ڪڍ تھ زندگي کان ڇوٽڪارو ملي وڃي!

نوجوان، ڇوڪريءَ جي انھيءَ ھمت کان وائڙو ٿي ويو، ھن جو چاقوءَ وارو ھٿ ڍرو ٿي ويو، ڇوڪري ھاڻي نوجوان جي ويجھو اچي چڪي ھئي. نوجوان حيرت ۾ خاموش بيٺو رھيو، ڇوڪري، ھاڻي شينھڻ وانگر نوجوان جي چاقوءَ واري ھٿ تي پنھنجي ھٿ زور سان وھائي  ڇڏيو، چاقو نوجوان جي ھٿ مان نڪري پري وڃي ڪريو. اتي نوجوان سجاڳ ٿيو ۽ ڇوڪريءَ کي وري ٻانھن کان جھليائين ۽ ھيٺ ڪيرائڻ جي ڪوشش ڪيائين. ڪشمڪش  شروع ٿي وئي ھئي، ڏسڻ ۾ ڇوڪري ڪمزور نظر پئي آئي، پر ھتي معاملو ئي  حياتي ۽ موت جو ھو پر مرد نيٺ مرد آھي، ھن ڇوڪريءَ کي دسي وڌو ۽ مٿس چڙھي ويٺو ۽ ٻنھي ھٿن سان گھوگھو ڏيڻ  جي ڪوشش ڪيائين. بيڪس جي حالت ۾ ھيٺ ڇوڪري ۽ مٿان نوجوان! پر ڇوڪري زمين تي ھٿ وڙايون ھنيون چاقو سندس ھٿ ۾ اچي ويو. ڏائي ھٿ سان ڇوڪريءَ زور سان نوجوان جي گھوگھي ڏيندڙ ڏائي ھت تي جھٽڪو ڏنو. نوجوان جو ھٿ ڍرو ٿي ويو ۽ ڇوڪريءَ کي موقعو ملي ويو. بس ھن زور سان چاقو نوجوان جي گردن ۾ پيوست  ڪري ڇڏيو، نوجوان جي وات مان ھڪ ھلڪي ڪيڪ نڪتي ۽ اتي  ئي ڇوڪريءَ تي ڪري پيو. رت جي ڌار ھن جي گردن مان نڪتي ۽ ڇوڪريءَ جي ڪپڙن  کي جي اڇا ھئا ڳاڙھو  ڪري وئي. ڇوڪري نوجوان کي ڌڪي اٿي بيٺي. سڙڪ تي ساڳي خاموشي ھئي، ھيڏانھن ھوڏانھن  ڏسي ڇوڪري ماٺ ڪري ھڪ پاسي ڀڄندي ھلي وئي.

ھي سڄو نظارو ڏسي مون کي ڀئو وٺي ويو ۽ آئون ٽپ ڏيئي ڪرسيءَ تان اٿي اندر ڊرائن روم ۾ اچي ڀت سان لڳي بيھي رھيس، ۽ منھنجي وات مان ڪيڪون نڪتيون، مون کي خبر نھ آھي تھ ڪيتريون، ڇاڪاڻ تھ انھيءَ نظاري ڏسڻ کان پوءِ مون کي خبر ئي نھ رھي تھ آئون ڇا ڪري رھي ھيس، تان جو ھينئر اکي کلي اٿم!

ڇوڪريءَ جو بيان ٻڌي  اسان سڀني کي حيرت وٺي وئي، شوڪت چيو: ”ڊاڪٽر صاحب اوھان جو چوڻ سچ نڪتو.“

مون ھن کي مضمون جو خون بابت ھو پڙھڻ لاءِ چيو، مضمون پڙھڻ کان پوءِ مون کانئس پڇيو تھ انھيءَ مضمون  جي کيس خبر آھي؟

چيائين تھ ڊاڪٽر صاحب، اھو مضمون  ھينئر منھنجي نظر مان گذريو آھي، غضب ٿي ويندو جيڪڏھن جج صاحب ڇوڪريءَ  جي برخلاف فيصلو ڏيندو، ڇاڪاڻ تھ مون جيڪي ڪي اوھان کي ھينئر ٻڌايو سو لفظ بھ لفظ  سچو آھي، ھاڻي ڇا ٿيندو؟

مون کيس آٿت ڏيندي ٻڌايو تھ ھرو ڀرو ائين نھ آھي،  ضرور  انصاف  ٿيندو  توکي ۽ تنھنجي ڀاءُ کي ھڪ درخواست ڪري جج کي سموري ڳالھھ ٻڌائڻ گھرجي.

انھيءَ تي شوڪت  چيو تھ ڊاڪٽر صاحب، ضرور ائين ٿيندو، اسين ڪڏھن بي انصافي  ٿيڻ نھ ڏينداسين ضرورت پئي تھ توھان کي بھ شاھديءَ لاءِ گھرائڻو پوندو.

مامتا

اڄ ھميشھ جي دستور کان بھ وڌيڪ  بيمار تپاسي ڏاڍو ٿڪجي پيو ھوس. تنھنڪري  ٿوري آرام حاصل ڪرڻ لاءِ آفيس ۾ پيل آرام ڪرسي تي ٽنگون ٽيڙي ڊيلي گزيٽ اخبار پڙھڻ لڳس ۽ ٽپائيءَ تي رکيل چانھھ جي ڪوپ مان سرڪي ڀريندو پيئندو ويس. اخبار جا پنا اٿلائيندي اوچتو منھنجي نظر ھڪ اشتھا تي وڃي پئي، ”گم شده  جي تلاش“ جيڪو ماڻھو خبر ڏيندو تنھن کي 500 سئو روپيا انعام ڏنو ويندو. ھڪ نوجوان  جو فوٽو بھ ڏنل ھو. فوٽوءَ جي ھيٺان ان جي قد، شڪل شبيھھ ۽ ڪپڙن جو پورو پور احوال ڏنو ھو، فوٽو اھڙو صاف ۽ چٽو نڪتل ھو جو سڃاڻڻ ۾ دقت ڪانھ ٿي. آئون حيرت ۾ اچي فوٽوءَ کي چتائي ڏسي رھيو ھوس، ڇاڪاڻ تھ فوٽوءَ وارو ماڻھو ٿورا ڏينھن ٿيا جو اسان جي اسپتال ۾ پوليس چريو ڪري داخل ڪري وئي ھئي.

مون يڪدم پنھنجي  اسسٽنٽ کي گھرائي فوٽو ڏيکاريو، جنھن پڻ تصديق ڪئي تھ جيڪو  چريو  تازو داخل ٿيو آھي سو ساڳيو فوٽوءَ وارو آھي، يڪدم مردان جي پتي تي تار ڪئي وئي تھ اشتھار ۾ ڏنل فوٽوءَ وارو ماڻھو اسان وٽ اسپتال ۾ آھي.

ٽن چئن ڏينھن ۾ سندس زال ۽ ھن جا مائٽ پھچي ويا، جن سڃاتو تھ برابر اھو نوجوان آدم خان ئي آھي.

پوليس آدم خان کي رات جو رستن ۽ گھٽين تي بيگناھ وقت تي رلندو ڏسي، پھريائين تھ چور سمجھي شڪ ۾ جھلي ورتو. پر پوءِ ڏٺائون تھ ھو نڪي کائي ٿو نڪي پئي ٿو، نھ ڳالھائي ٿو ۽ سمجھي ٿو. جيڪڏھن ھڪ ھنڌ بيٺو آھي تھ ڪلاڪن جا ڪلاڪ بيٺو آھي ۽ جيڪڏھن ويٺو آھي تھ  ڪلاڪن جا ڪلاڪ ويٺو آھي، نيٺ جڏھن انھن کي پڪ ٿي تھ ھن ماڻھوءَ جو دماغ سالم نٿو ڏسجي، تڏھن مئجسٽريٽ کي چئي اسان وٽ چڪاس لاءِ ڏياري موڪليائون آدم خان  کي اسان وٽ آئي ڇھھ ڏينھن مس ٿيا ھئا ۽ خبر موڪلڻ تي جيسين ھن جي زال پھچي ئي پھچي تيستائين چڪاس جا ڏھھ ڏينھن پورا ٿي چڪا ھئا، تنھنڪري اسان ھن جو سرٽيفڪيٽ تھ، ”آدم خان جو دماغ سالم نھ آھي“ مئجسٽريٽ وٽ بيمارن سان گڏ ڏياري موڪليو ھو جنھن اسان جي تشخيص تي حڪم نامو ڏياري موڪليو تھ آدم خان کي اسپتال ۾ علاج لاءِ ترسايو جيسن ڪو ھو چڱو ڀلو  ٿئي.

آدم خان اڃا ڪورٽ مان موٽيو ئي ڪين ھو تھ ھن جا ماڻھو مردان کان اچي پھتا ھئا. مون ھنن کي سربستو احوال ڪري ٻڌايو تھ پوليس ڪيئن ھن کي اسپتال کڻي آئي ھئي. مون کين دلداري ڏني تھ اڄڪلھھ بجليءَ جو نئون علاج نڪتو آھي جنھن جي ڪري ڪيترا ماڻھو بلڪل تندرست ٿي ويا آھن. پھريائين ھنن جو خيال ھو تھ آدم خان کي ڳوٺ وٺي وڃن، پر مون ھنن کي سمجھايو تھ سندن ڳوٺ ۾ اھڙي بيمار جي علاج جو ڪو پورو بندوبست ھوندو ئي ڪونھ، تنھن کان سواءِ انھيءَ بيماريءَ جي لاءِ دوائون ملڻ بھ اتي مشڪل آھن. تنھنڪري اسان کي ڪجھھ موقعو ڏين، باقي اگر ھو آدم خان کي وٺي ويندا تھ آئون انھن کي واٽ ڏيکاريندس تھ ڪيئن ھن کي مئجسٽريٽ کان ڇٽائجي. منھنجي ڳالھھ انھن کي وڻي ۽ ارادو ڪيائون تھ ڪجھھ وقت ھن جو علاج ھتي ڪرائڻ لاءِ تيار آھن، نھ تھ ھن کي لاھور جي اسپتال ۾ وٺي ويندا.

انھن جي انھيءَ فيصلي کان پوءِ مون آدم خان بابت سندس بيماريءَ جو سمورو حال احوال وٺڻ شروع ڪيو.

مون ھنن کي ٻڌايو تھ دماغ جي بيمارين جي مريض  ۾ نفسياتي اثر تمام گھڻو ھوندو آھي، تنھنڪري انھيءَ قسم جي سموري معلومات بيمار جي علاج ڪرڻ ۾ ڏاڍي ڪارائتي  ثابت ٿيندي.

ماڻھو ويچار  ناتجربيڪا ھئا، مون کي ڪو سربستو بيان ڏيئي نھ سگھيا. مون کي ئي ڦيرائي  گيرائي سڄو احول انھن مان ڪڍڻو پيو. ساڻن ڳالھائيندي معلوم ٿيو تھ ھنن کي خبر ئي ڪانھ ھئي تھ آدم خان ڪيئن گم ٿيو ڪڏانھن ويو؟

آدم خان، ايوب خان جو پٽ ھو، جو مردان شھر ۾ رھندو ھو ۽ ملٽري جو وڏو ڪنٽريڪٽر  ھو، پيءُ کان پوءِ آدم خان بھ اھوئي ڪم ڪندو ھو جو ملٽري کي کاڌي خوراڪ سان گڏ ٻيو گھريل سامان بھ موجود ڪري ڏيندو ھو.

ايوب خان ملٽري جو ڏاڍو مشھور ڪنٽريڪٽر ھو ۽ گھڻو ڪري وڏا وڏا ملٽري آفيسر نھ رڳو ھن کي پسند ڪندا ھئا، بلڪھ ھن جا بھترين دوست ھئا، ڇاڪاڻ تھ ھو سرڪار سان سچو ۽ وفادار ھوندو ھو.

آدم خان بي، اي پاس ڪيل ھو ۽ پنھنجي پيءُ جو ڪاروبار ھلائيندو ھو. آدم خان ٽينس جو سٺو رانديگر ھو ۽ پشاور يونيورسٽي جي ڪيترن سالن کان چيمپيئن بھ ھو. تنھنڪري ڪيترا ملٽري آفيسر ھن جا دوست ھئا. ۽ ھن سان ٽنيس راند ڪرڻ ڏاڍو پسند ڪندا ھئا.

ايوب خان مرڻ کان اڳي ھڪ نھايت عاليشان ۽ ڪشادو بنگلو مردان ۾ ٺھرايو ھو، جنھن جي اندر ھڪ عمدو ٽينس ڪورٽ بھ ٺھرايو ھيائين، جتي روزانو شام جو ملٽري آفيسر ٽينس راند کيڏڻ ايندا ھئا، مطلب تھ شام جو ايوب خان جو بنگلو باقاعده ھڪ ڪلب جو ڪم ڏيندو ھو، ھر ھفتي ايوب  خان جي بنگلي ۾ وڏيون پارٽيون ڏنيون وينديون ھيون، جنھن جو سڄو انتظام آدم خان ئي ڪندو ھو.

ملٽري آفيسر وٽ آدم خان جي سندس مرحوم پيءُ ايوب خان جي ڪري ڏاڍي عزت ھوندي ھئي ۽ ھر ننڍو وڏو آفيسر  ھن کي ڀائيندو ھو.

اھي ڳالھيون ڏاڍي ھير ڦير ۽ ڊگھي طويل گفتگوءَ کان پوءِ مون انھن ماڻھن مان ڪڍيون، جي حقيقت ۾ منھنجي ڪم جون ن ھيون، پر اڳتي ڪجھھ حالتون  معلوم ڪرڻ جو ھڪ بنياد ثابت ٿيون.

ايتري ۾ آدم خان بھ ڪورٽ مان واپس موٽي آيو ۽ ھن جي مائٽن جي چوڻ تي مون ھن کي پھرين ڪمري ۾ رکيو ۽ في الحال ھنن کي پاڻ ڳالھائڻ جو موقعو ڏنم تھ ڏسان آدم خان تي ان جو ڪھڙو رد عمل ٿو ٿئي. باقي پنھنجي وڌيڪ پڇا ڳاڇا ٻئي ڏينھن تائين ملتوي ڪري ڇڏيم.

منھنجو آدم خان جي بيماريءَ بابت جيڪو خيال ھو سو بلڪل صحيح  نڪتو. اھا شيزوفرنيا جي بيماري ھئي، جنھن ۾ ظاھر آ بيمار تي ٻاھرين ڳالھين جو ڪو اثر نھ ٿيندو آھي، آدم خان تي بھ مائٽن جي اچڻ جو ڪو اثر نھ ٿيو، ھن جي حالت اھڙي ھئي ڄڻ ھو ھنن کي سڃاڻي ئي ڪين. ويچارا ڏاڍو دلگير ٿيا، مون ھن جي زال کي آٿت ڏني تھ ھن بيماريءَ ۾ ائين ٿيندو آھي، کيس دل نھ لاھڻ گھرجي، ڇاڪاڻ تھ اڃا علاج شروع ئي ڪونھ ٿيو آھي.

ٻئي ڏينھن جڏھن ھو موٽي آيا تھ مون آدم خان  جي زال سان ڳالھيون شروع ڪيون تھ جيئن وڌيڪ ڪجھھ احوال معلوم ڪريان، ساڻس  ڳالھائيندي معلوم ٿيو تھ ھو اصل لاھور جي ويٺل آھي ۽ شاديءَ کان پوءِ مردان اچي وسايو ھيائين، ڏاڍي سلڇڻي زال ھئي ۽ پنھنجي مڙس جو ڏاڍو خيال رکندي ھئي ۽ اھڙو ڪو ڪم نھ ڪندي ھئي جو مڙس ناراض ٿئي.

ڳالھين ڪندي اھو بھ معلوم ڪيم تھ اھو پھريون ڀيرو نھ ھو جو آدم  خان گم ٿي ويو ھو، سندس پھرين گم ٿيڻ جو واقعو  ڏاڍو عجيب و غريب جو ھن جي پيءُ ايوب خان  جي موت جو بھ سبب بڻيو.

آدم خان  پندرھن سالن جو ھو تھ پنھنجي پيءُ سان مردان ۾ رھندو ھو. سندسن ڪٽنب زندگيءَ جا ڏينھن ڏاڍي آرام ۽ خوشيءَ سان پئي گذريا پر ڪنھن کي ھئي تھ مصيبت اھڙي خوشحال ڪٽنب جي تاڙ ۾ آھي، ھن کي اتفاق چئجي يا بدنصيبي. ايوب خان پري پري تائين مشھور ھو تھ ھن ملٽري ٺيڪن مان چڱو ناڻو ڪمايو آھي، تنھن کان سواءِ ڏاڍو ڏاناءُ ۽ ھٿو جو ڇوٽ ھو. غريب ماڻھو ڪڏھن سندس در تان خالي موٽي نھ ويندا ھئا، سرحدي پٺاڻن کي خبر پئي تھ ھنن جو وات پاڻي ٿيڻ لڳو، اڳي ئي اڻپڙھيل ۽ وحشي ھئا ۽  انھن ڏينھن ۾ جڏھن تعليم ايتري نھ ھئي تھ ڇا ڇا نھ ٿيندو ھو، انھن ھڪ منصوبو سٽيو ۽ موقعو ڏسي آدم خان کي کڻي ڀڄي ويا، پٺاڻن جو ٻيو ڪو مطلب ڪونھ ھو سواءِ ھن جي تھ ايوب خان کان چڱا پئسا ملي ويندا.

چوندا آھن تھ مصيبت ايندي آھي تھ ڪڏھن اڪيلي نھ ايندي آھي، ويچاري ايوب خان سان بھ ائين ٿيو، ھن کي پٽ جي ائين ڀڄائي وڃڻ تي ڏاڍي خار لڳي ۽ انھيءَ ڪاوڙ ۾ ھو ڪن انگريز ملٽري آفيسرن سان مليو. آفيسر اڳي ئي ھن جا خير خواه ھئا، تنھنڪري ھن جي ھر طرح مدد ڪرڻ لاءِ ٿي بيٺا. ايوب خان جيتوڻيڪ پٺاڻ ھو ۽ ھو جھڙو فياضيءَ ۾ مشھور ھو، تھڙو  ئي بھادريءَ ۾. نشانھ باز بھ اھڙو ئي ھو. يڪدم بندوق  کڻي ھڪ ننڍي فوجي اٽالي سان پٽ جي تلاش  ۾ نڪري پيو. اھا ايوب خان جي دور انديشي نھ ھئي بڪلھ سخت اپھرائي ھئي ھن کي سرحدي پٺاڻن جي فطرت جي خبر ھئي ۽ کيس اھا بھ خبر ھئي تھ ھو سندس پٽ کي مارين ڪين ھا ۽ اھي ڪن  انگريز آفيسرن جي معمولي جٿي کان ڊڄڻ وارا ھئا. ھن کي کپندو ھو تھ صبر ۽ معاملي سازيءَ کان ڪم وٺي ھا. پر پٽ جي محبت ۽ پيار انھيءَ طرف ھن جي رھنمائي نھ ڪئي ۽ قضا  کي پنھنجو ڪم ڪرڻو ھو سا ڪري وئي.

ايوب خان فوجين سان اڃا جبلن جي پيڃرن ۾ مس پھتو ھو تھ چئو طرف کان فائر شروع ٿي ويا.  فوجين بھ ھمت کان ڪم ورتو ۽ ايوب خان بھ گھٽايو ڪين، پر قضا سان اوچتو ھن کي ھڪ گولي گردن ۾ لڳي جا آرپار  ٿي وئي. ايوب خان اتي ئي ڍير ٿي پيو، انگريز آفيسر ٻي واھ نھ ڏسي لاش کڻي واپس موٽيا.

مردان ويڌن مچي وئي، ھر ھڪ ننڍي وڏي کي ايوب خان جي موت جو ڏاڍو افسوس ٿيو، غريبن جو اوھي واھي ڪونھ رھيو، ايوب خان جي زال تي غم جا بادل ڇانئجي ويا، سڪيلڌي پٽ جي گم ٿيڻ جو صدمو ڇا گھٽ ھو جو مڙس ائين جدائيءَ جو داغ ڏيئي ويو. اھي حادثا اھڙا ھئا جن جو لازمي اثر مائيءَ تي ٿيڻو ھو، وپچاري پنھنجو دماغ وڃائي ويٺي ۽ ڪپڙا ڦاڙي گھر کان ٻاھر نڪري وئي، انھيءَ مضبوط  ارادي سان تھ سرحد پار ڪري وحشي پٺاڻن جي ملڪ ۾ گھڙي پنھنجي  گم ٿيل پٽ کي آزيون نيزايون ڪري واپس وٺي ايندس، پر ھن جي اميد پوري نھ ٿي، ماڳھين ھوءَ بھ گم ٿي وئي. ڏسندي ڏسندي ھڪ بيٺل خاندان جو نالو نشان مٽجي ويو، پٽ، پيءُ  ۽ ماءُ اھڙا گم ٿيا جو دنيا ڏسندي رھجي وئي.

انگريز آفيسرن کان ڏاڍو ڏک ٿيو ۽ ٻئي پاسي ڏاڍي ڪاوڙ بھ ڪين ھين، نيٺ پنجن سالن جي سانده ڪوششون جاري رکڻ کان پوءِ آدم خان کي پٺاڻن کان ڇڏائڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا. آدم خان جي موٽي اچڻ کان پوءِ انھن جي ئي ڪوشش سان ئي ھو تعليم حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو.

آدم خان جڏھن وڏو ٿيو تھ ھ ملٽري کان نھ رڳو  رھيل رقم جي گھر ڪئي، پر پنھنجي پيءُ جي اڳوڻين خدمتن کي ياد ڏياري ملٽري جي ٺيڪي واپس وٺڻ جي ڪوشش ڪئي، سندس پيءُ جي زماني جا اڃا ڪي آفيسر  موجود ھئا، تنھنڪري آدم خان کي واپس ٺيڪي ملڻ ۾ تڪليف ڪانھ ٿي.

ٺيڪي ملڻ شرط ھن پنھنجي پيءُ وارو طريقو اختيار ڪيو، ننڍي ھوندي حساب ڪتاب رکڻ جا طريقا پيو ڏسندو ھو ۽ تنھنڪري ھن پنھنجي پيءُ جي زماني جا اھي سڀ ماڻھو ڪٺا ڪيا جي ھن سان ڪم ڪندا ھئا. سندس ٺيڪيداريءَ جو ڪم وري ساوئي زور شور سان ھلڻ لڳو جيئن ھن جي پيءُ جي ڏينھن ۾ ھلندو ھو.

ھڪڙي ڏينھن آدم خان جي بنگلي ۾ ٽينس ٽورنامنٽ پوري ٿيڻ کان پوءِ وڏي پارٽي ھئي، گوڙ گھمسان  لڳو پيو ھو، ماڻھو کائڻ پيئڻ ۾ لڳا پيا ھئا. پارٽي ھجڻ جي ڪري بنگلي ۾ اندر اچڻ جو ٻاھريون وڏو دروازو  کليو پيو  ھو، تنھنڪري ڪوبھ بنا روڪ ٽوڪ جي اندر اچي ٿي سگھيو، اھڙو سٺو موقعو ڏسي ھڪ پوڙھي فقيرياڻي بھ ڪجھھ کاڌو حاصل ڪرڻ جي لالچ ۾ اندر گھڙي آئي.

پريان آدم خان بھ دوستن سان گڏ ويٺو ھو، کاڌي پيتي کان فارغ ٿي برج راند ڪرڻ جو ارادو پئي ڪيائون تھ آدم خان جي نظر  ھن پوڙھي فقيرياڻي تي پئي جا اندران بنگلي مان نڪري آئي، آدم خان انھيءَ ڊپ کان تھ متان ڪا چوري نھ ڪئي ھجيس، اٿي ھن وٽ ويو ۽ تمام سخت لھجي ۾ کائنس پڇڻ لڳو: ”اڙي تون ڪير آھين؟ ڇو بنگلي ۾ گھڙين آئي آھين؟ نڪر ٻاھر نالائق! نھ تھ ڪتو بڇائيندوسان.

مائيءَ ليلائي چيس: صاحب آئون غريب مسڪين آھيان ڏاڍو سخت سي پيو پوي، مھرباني ڪري ڪو پراڻو سراڻو ڪوٽ ڏيوم تھ ڍڪي سيءُ دور ڪريان توکي دعائون ڪريان.

آدم خان وڌيڪ ڪاوڙجي چيس، ”ھتي ڪوٽ بوٽ ڪونھي ڀڄي وڃ.“

مائيءَ وري آزيءَ سان چيس: چڱو ڀلا ماني تھ ڏيوم! بکي آھيان! سڀ پيا کائو، مون کي بھ تھ ڏيو! ڏاڍي بک لڳي اٿم.

آدم خان، وڃين ٿي يا ڪتو گھرايان! ايترو چئي سيٽي وڄايائين تھ ڪتو اندران ڊوڙندو آيو، ويچاري پوڙھي غريب وٺي ڀڳي، پر ڪتي وڃي در وٽ ورتس گھاگھريءَ جو ٽڪرو پٽي ورتائينس، نوڪر منھ پھچن ھا، تھ الائي ويچاريءَ سان وڌيڪ ڪھڙي جٺ ٿئي ھا.

آدم خان وڌي وڃي زال وٽ پھتو تھ سماءُ لھان تھ متان مائيءَ ڪا چورينھ ڪئي ھجي، پڇڻ تي زال چيس تھ ”ويچاري غريب مسڪين ھئي کيس سيءُ پئي لڳو تنھنڪري تن ڍڪڻ لاءِ ڪو لٽو پئي گھريائين، پھريائين ارادو ٿيم تھ اوھان جو ھڪ گرم پراڻو ۽ ڦاٽل ڪوٽ پيو ھو سو کيس ڏيئي ڇڏيان پر پوءِ خيال ڪيم تھ ڀل غريب اوھان وٽ اچي اجازت وٺي، تنھنڪري  ھن کي اوھان ڏانھن مون اماڻيو ھو، اڄ ڏسو ٿا تھ ڪيترو نھ سيءُ آھي؟“

زال جي ڳالھھ ٻڌي آدم خان ماٺ ڪئي، پر زالس وڌيڪ چوڻ لڳي:

”مون کي مائيءَ ڏاڍي ڪھل آئي ڇاڪاڻ تھ ويچاري ڏاڍن ڦاٽل ڪپڙن ۾ ھئي ۽ کيس ضرور سيءُ لڳندو ھوندو.“

آدم خان پاڻ بھ رحمدل ھو، زال جي چوڻ جو ھن تي اثر ٿيو ۽ وراڻيائين: ”غريب ھئي تھ پراڻو ڪوٽ کڻي ڏيندس ھا.“

زال چيس: ”اوھان جي موڪل کان سواءِ ائين ڪيئن ٿي ڪري سگھيس. پر ھن ھڪ عجيب ڳالھھ ڪئي تھ ”ڪو وقت ھو تھ ھن بھ چڱا ڏينھن ڏٺا ھئا، ھوءَ بھ اھڙن بنگلن ۾ رھي چڪي آھي مان ڏاڍي حيران ٿيس تنھنڪري کانئس وڌيڪ کوٽي کوٽي پڇڻ لڳس تھ چوڻ لڳي، ”منھنجو مڙس بھ ڪنھن زماني ۾ ملٽري جو ٺيڪيدار ھو، ھن بھ اھڙو ئي بنگلو ٺھرايو ھو پر اسان جي قسمت ڦٽي جو ھڪ ڏينھن منھنجي پٽ کي وحشي پٺاڻ کڻي ويا. منھنجو مڙس ھنن پٺيان پيو تھ پٽ کي واپس وٺي اچي. پر ھنن وحشين ھن کي ماري وڌو. آئون ممتا جي ماريل سر تريءَ تي کڻي ھنن جي ملڪ ۾ گھڙي ويس تھ ڪيئن بھ ڪري پنھنجي سڪيلڌي کي ڳولھي ھٿ ڪندس، پر ھتي پھچي بيمار ٿي پيس. ڪيترا مھينا بيمار پئي ھيس، جڏھن تپ لٿو تھ منھنجو دماغ سالم نھ رھيو. جڏھن ھوش آيو تھ ڪيترا سال گذري چڪا ھئا، زمانو ئي بدلجي چڪو ھو، منھنجي پٽ کي ڀڄائي آڻڻ جي ڳالھھ ڪنھن کي ياد بھ نھ  رھي ھئي، مون سمجھيو تھ انھن جيئن منھنجي مڙس کي ماري وڌو ھو ممڪن آھي تھ منھنجي پٽ کي بھ ماري وڌو ھجين نيٺ پنھنجي وطن ڏانھن وري اچڻ جي ڪري اڪير منھنجي دل ۾ زور ڀريو  ۽ اڄ صبح ويھن سالن کان پوءِ واپس موٽي آئي آھيان، ھتان اچي لنگھيس، رونشو تماشو ڏسي تو وٽ گھڙي آيس، سيءُ بھ ڏاڍو آھي تنھنڪري ڪپڙو گھريم.“

آدم خان اھو ٻڌندي ئي وڏي ويچار ۾ پئجي ويو، ڪيتري دير تائين ٽٻي ۾ ھو، نيٺ جڏھن ساھت ۾ آيو تھ زال کان تڪڙو تڪڙو پڇيائين: ”ڀلا مائيءَ کان سندس نالو پڇيئي؟“ تھ زالس مٿو ڌوڻي نھڪر ڪئي، وري پڇيائين تھ ”مائيءَ پنھنجي پٽ جو نالو ٻڌايو؟“ تھ زالس جواب ڏنو تھ مون کانئس پٽ جو نالو ڪونھ پڇيو.

آدم خان سخت اضطراب جي حالت ۾ ھو ۽ وري زال کي مخاطب ٿي پڇيائين تھ ”ڀلا اھو ٻڌايائين تھ ڪٿي ٿي رھي.“ تھ زالن جواب ڏنو تھ ھن چيو تھ آئون اڄ ئي آئي آھيان، پل ھيٺان وڃي پئجي رھندس! منھنجو ڪو مڙھ مقام ڪونھي!

ايترو ٻڌي آدم خان تڪڙو تڪڙو ٻاھر نڪري ويو، ھن کان پوءِ ھن جي خبر ئي ڪانھ پئي تھ ڪڏاھن ويو.

مون جڏھن اھي ڳالھيون وروڪڙ سان جيئن وڪيل آڏي پڇا ڪندا آھن، آدم خان جي خال ۽ مائٽن مان کوٽي ڪڍيون تھ آرسيءَ وانگر سڄو معاملو صاف نظر اچڻ لڳو تھ فقيرياڻي اصل ۾ آدم خان جي ماءُ ھئي، تنھن ۾ ذور بھ شڪ نھ ھو پر بنگلي مان ماءُ جي ڳولا ۾ جو آدم خان نڪتو ھو تھ پوءِ ڇا ٿيو؟ ڇا اھا فقيرياڻي ھن کي ملي يا نھ؟ يا ھن جي وري گم ٿيڻ تي آدم خان جو دماغي توازن خراب ٿيو ھو يا ڇا ٿيو؟

اھي ڳالھيون اھڙيون ھيون جو آدم خان جي مائٽن کي بھ معلوم ڪين ھيون، نھ رڳو ھنن کي معلوم ڪرڻ جي اڻ تڻ ھئي، پر منھنجي لاءِ بھ ڏاڍي دلچسپيءَ جو باعث ھيون، اھي ڳالھيون  رڳو ھڪ طرح معلوم ٿي سگھيو ٿي  يا تھ آدم خان جي ماءُ کي وري ڳولي ھٿ ڪجي يا خود آدم خان جي بيماريءَ کي دور ڪجي تھ ھو پاڻ ٻڌائي تھ ڇا ٿيو ھو.

مون ھنن کي آٿت ڏيندي ٻڌايو تھ سڀاڻي کان بجلي جو علاج شروع ڪيو ويندو. ھڪ مھيني کان پوءِ آدم خان تندرست ٿي پيو. جنھن کان معلوم ٿيو تھ پل جي ھيٺان سندس  ماءُ مئل لڌي وئي. سندس ٻانھن تي ھڪ نشان ھو، جنھن مان ھن سڃاتو تھ ھوءَ ھن جي ماءُ ھئي. لوڪ لڄا کان ڊڄي ھن کي تڙ تڪڙ ۾ اتي ئي دفن ڪرائي ڇڏيو، جنھن رسم پوري ٿيندي ئي ھن پنھنجو دماغي توازن وڃائي ڇڏيو ۽ کيس خبر ڪانھ پئي تھ ڪڏانھن وڃي رھيو آھي ۽ ڇا ڪري رھيو آھي، تان جو ھوش ۾ ھاڻي آيو آھي.

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

ٻيا صفحا 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ