20 June 2008

 

 

Search(General)

  

sindhiadabiboard

 

 

 

 ٻين پبلشرن جا ڪتاب

 

 

 

 

 

سنڌي ادبي بورڊ بابت

  بورڊ جي تاريخ

  بورڊ جو آئين

  خبرنامو

  بورڊ جا چيئرمين

  بورڊ جا سيڪريٽري

  بورڊ جا ميمبر

  بورڊ بابت ڪجهه وڌيڪ

  بورڊ جي ويب ٽيم

 

سيڪشن؛  تاريخ

ڪتاب: مڪلي نامو

باب: --

صفحو :15

چون مکر و خداع و کلمات افترا، عادت سنديان است! در حق مسلمانان اين حرکت که شما نبست  کرديد، چگونه مسموع داريم؟ اما چون سوستان بيايم و درين باب تفحص نمايم، بعد تفحص بر مقتضاي شرع حکم شود. بوجود اين قدر افعال نا مستحسن و نا مطلوب، که بالا ذکر رفته است، شما مي پرسيد که اين  تعريض برما کنيد. اگر شما تعريض فهم نه کنيد، دانشمندان شما هستند، اگر ندانيد از ايشان پرسيد.

و آن که نبشته بوديد که: جمعيت بسيار است، اگر لشکر بار ديگر در خواهد آمد، نبايد گوشهء کسي مکافات کند. مقرر باد، از عون خداي تعاليٰ از اين چنين جمعيت انديشه نيست. هر چند شکار بيشتر باشد تير بيشتر خورد. و نيز معلوم است که روستائيان تهته مقابل جمعيت عرصہء ملتان و لشکر هاي اسلام چه قدر و خطر دارد. و بدين خود تکيه نيست، اتکا بر عونِ حق جل و علاست.  و جمعيت شما اگرچه بيشتر و زياده تر است، چون بر باطل ايد، کشته و اسير  و دستگير خواهد شد. زيرا چه شما نقض عهد کرده ايد، و حديث نبوي برين جمله وارد است که_ ما  نقض قوم العهد الا وسلط الله عليهم عدو هم__.

در دماغ شما عجب و غرور راء يافته است و آن سبب خذلان و خسران شما است. يکي تفکر کنيد که مقطعان ماضي چه نوع مسلط بوده اند. خصوص بهرام که حديث و  مسن چگونه در امر و تصرف ايشان بوده اند. يکبارگي خود را فراموش نبايدکرد. شکر حق بجا بايد آورد و از دهن سخن بزرگ بيرون نبايد آورد. بيت:

بر گشته شد بخت زان سبک راي      کافزون کشد از گليم خودپاي

و آن که نبشته بوديد که: مقطع گجرات و گماشته سوستان بر ما هر چيز مي بندد و متهم مي کند. اين مکتوبي بانبهنيه بر شحنگان اوان حصار سوستان نبشته بود، ايشان فرموده بودند و تلقين کرده. في الجمله کسان ما آمده و تقرير کرده که: جام مردي فراهم است، اين هم فتنه ارباب تهته است. اين نوع نيز عيب جام است، چرا باشد که ارباب تهته را بر خود چنين استيلا دهيد. هرکه ضابط باشد، پسر و پسر برادر او هرگز نه توانند از امر او منحرف شوند.

بهمه وجه خلاصهء اين مقدمات آن است که، اطاعت را شعار و متابعت را دثار خود سازند، تا به لباس امن و امان زيب و زينت يا بند. والسلام علي من اتبع الهديٰ.

 

24- ڄام سڪندر شاهه صدرالدين (10):-

. ڄام سڪندر جي زماني جو سرائڪي زبان ۾ هڪ ڪتبو، سنجر پور (ضلع رحيم يار خان- بهاولپور) جي هڪ نواهي کوه مان تقريباً ڏيڍ سئو  ورهيه اڳه نڪتو هو. جنهن جي پڙهڻي، مولانا حفيظ الرحمان ”ذکر کرام“ ۾ هيٺينءَ ريت ڏيندي، لکيو آهي، ته منجهس جنهن سڪندر جو نالو ڄاڻايل آهي، سو سنڌ جو سمو بادشاهه ڄام سڪندر هو:-

سلان سلبند ٿپيان، ڦگيان نام نصير کوه کُٽايا پُتر گامڻ دي انڙ نام حمير وقت سڪندر بادشاهه، ملڪ ڌڻي پهلوان رعيت راضي ايهه جي، جو ٻُڍا نتُ جوان هڪ لَکِ سلان لڳِ چڪيان، ٿيا کوه تمام تري سئو، ٻوٽي باغ دي، راڌي اُنڙ ڄام(*)

 

25- فتح نامهہء سنڌ سنه 892هه:-

. هن هيٺ سلطان حسين بايقرا بادشاهه خراسان(862-911هه) جو جاري ڪيل__ فتح نامہء سنڌ سنڌي اختصار سان درج ڪري رهيا آهيون جنهن مان معلوم ٿئي ٿو، ته هرات جي حڪومت سنه 892هه ۾ چند واپارين جي شڪايت تي سنڌ جي ڪنهن حصي تي لشڪ ڪشي ڪئي. جنهن ۾ ٿيل فتح جي اطلاع لاءِ اهو ”فتح نامو“ ملڪ جي مختلف حصن ۾ اطلاع لاءِ پڌرو ڪيو ويو.(*)

اهو زمانو ڄام نظام الدين جو هو. سبيءَ ۽ شال (ڪوئٽه) تائين سندس حڪومت جي حد هئي. انهيءَ دور ۾ هرات جي طرفان امير ذوالنون ارغون قنڌار تي نائب هو  جنهن جي پُٽ شاهه بيگ سنه 890هه  ۾ڄام نظام الدين جي حدن ۾ ٽپي سيويءَ جو قلعو سندس گماشتي بهادر خان کان کسي، ان تي پنهنجي ڀاءَ سلطان محمد کي قابض ڪيو، جنهن کان پوءِ جلدئي، مبارڪ  خان (دريا خان دولهه) قلعو موٽائي ورتو ۽ کينس قتل ڪري ڇڏيو. مير معصوم جي قول مطابق جيسين نظام الدين جيئرو هو تيسين ڪنهن (ڌارئي) کي سَڌَ ڪا نه ٿي جو سنڌ ڏانهن منڌيون اکيون کڻي نهاري.(*)(0)(+)

 

قندار ۽ هرات جي مغلن جو سنڌ تي سنه 914هه تائين اهو (890هه) هڪ حملو تايرخ ۾ موجود آهي. هيٺ ڏنل فتح نامي واري لشڪر ڪشي هڪ سال وچ  ۾ وجهي سنه 892هه ۾ ٿي. جو سال شروع ۾ ڏنل قطع جي فقرہ  ملک فتح ملک کرد مان برآمد ٿئي ٿو.

پهريون فتح نامي جو سنڌي اختصار ڏيون ٿا، جنهن کان پوءِ فارسي متن ايندو:

. تازو هن زماني ۾، واپارين جي هڪ ٽولي، جنهن جو واپاري سلسلي ۾ سنڌ جي علاقي ۾ جيڪو اسان جي قلمرو سان مليل آهي __ اچڻ وڃڻ هو، دربار ۾ اچي فرياد ڪئي، ته دشمنان اسلام  جي هڪ جماعت جيڪا صاحب سلطنت آهي، مسافرن تي ڏاڍ ڪندي رهي ٿي ۽ ايندي ويندي کي لٽيندي ٿي رهي.

اهو ٻڌي اسان کي ڏاڍو ڏک ٿيو. اسان هڪ وڏو لشڪر انهيءَ ملڪ تي  حملي ڪرڻ لاءِ موڪليو. جڏهن ”لشڪر اسلام“ جي خبر ”انهن ڪفارن“ کي پئي ته انهن پڻ هڪ وڏي فوج مقابلي لاءِ موڪلي. ”غدارن ۽ مڪارن“ جي انهيءَ فرقي، اسانجي فوج جو خاتمو ڪرڻ گهريو ٿي. چنانچه راتاهي (شب خون) هڻڻ جو منصوبو سٽيائون. بادشاهي اقبال، تقدير کي سندن انهيءَ تدبير جي مخالف ڪري رکيو ۽ راتاهيءَ جو جيڪو وقت مقر هو اهو ناموافق ٿي پيو. چنانچه راتاهي هڻڻ لاءِ جيئن هو نڪتا ۽ هڪ فرسخ تي مس پهتا، ته اسان جي فوج کي خبر پئجي وئي، ۽ فوج تيار ٿي مقابلي لاءِ نڪري آئي. صبح تائين ٻئي فوجون منهن مقابل اچي ٿيون. اسلامي فوج انهن بدبخت هندن جي لاشن جا ڍير لڳائي ڇڏيا. خدا تعاليٰ جي فضل ۽ ڪرم سان فتح عظيم حاصل ٿي.

جنهن صورت ۾ هيءَ خبر  سڀني اهل دانش لاءِ وڏي خوشيءَ ۽ بهجت جو سبب آهي، تنهنڪري خط جي ذريعي هن خبر کي چئني طرفن پهچائجي ٿو، جيئن خدا تعاليٰ جي شڪر گذاري ادا ڪئي وڃي.

هن هيٺ فارسي متن ڏجي ٿو، جنهن جو پهريون حصو الله ۽ رسول جي حمد ۽ ثنا ۾ آهي. اصل مطلب ايتروئي آهي جنهن جو اختصار سنڌيءَ ۾ مٿي ڏنو ويو. فتح نامہ جي ابتدا هن عنوان ۽ تاريخي قطع سان ٿئي ٿي.

. فتح نامہ بلاد سند

شکر خدا که از اثر فيض فضل او

شد سرفراز رايت اسلام در نبرد

دشمن به تيغ خواست، کند جوي خون روان

وز جوئبار تيغِ جبين بودش آب خورد

توفيق فتح، چون ملکِ ذوالجلال داد

تاريخ ماند  آنکه – مَلک فتح مُلک کرد- (892هه)

افتتاح کلام بذکر قهاري بايد کرد، که پير تير چرخ،  پشتِ خم، از دائرهء صفِ نيزه گذاران نبرد غيرتش، چون دال ادا نتواند گذشت. و ابتداء پيام، بنام جباري شايد، که کاتب کريم البنيان  نون و القلم، از روي ثبات قدم، در بيداء نثار، از سهم کمانداران صفِ سياد تش،  چون حرف ثنا  نتواند گشت. رحيمي که در مقابله تير بهرام خون ريز، زهرهء عشرت انگيز راچنان زره پوش گردانيده، که خود را چون يکي حلقهء زره پيداست. و حکيمي که در محاربهء تيغ صبح شعله فشان، سپهر هراسان را باوجود زره کواکب، در زير سپر زرين آفتاب گرفته بياراست. نظم:

    جهان آفرين و جهان بي نياز      بهنگام بيچارگي کارساز

    خرد دانش آموز تعليم او      دل از داغ داران تسليم او

و بعد از تصدير اين مقال، و تصوير اين خيال، نعت (اصل: نعمت)  سروري لايق، که دري از برج سعادت، بلکه در درج شهادت را از ته لب (اصل: شهد لب) پسنگ بد گوهران نثار کرده، درته التاج تارک مروت ساخت. و مدح دلاويزي موافق (که) ماه علم عالمگير را گسترده، معاندان را در  قعر چاه بدر انداخت. نظم:

گران مايه تر  تاج آزاد گان

محيطي چہ گويم (که) بارنده ميغ

بگوهر جهان را بيا راسته

 

گرامي تر از آدمي زاد گان

بيک دست گوهر و يک دست تيغ

بستيغ از جهان، داد دين خواسته

اما بعد بر رايء ارباب ذوالاعتبار و اصحاب اولي الا بصار مستور نه نخواهد بود که، غرض از خلق ماسوي الله، و ابجاد ما خلق الله، جز تکوين گوهر ذات حضرت رسالت پناهه، و باعث بر رساتل آنحضرت جز اهتداء گم شد گان ضلالت دستگاه نيست. چه در وقتي که اُن عالي قدرِ جهانِ کون و فساد را غيرتِ عالم ملکوت و رشک فضاء لاهوت گردانيده بود، هميشه همت مبارڪ بر  مداومت غزا و مواظبتِ جهاد متقضر ومنحصر داشته، مضمون کريمه__ ادع اليٰ سبيل ربک بالحکمته والمو عظته الحسنته__ بمسامع سکان کون و مکان مير سانيدند.

ازان  جمله هر که بسعادت __ من يهد الله فهوا لالمهتد__ مستسعد شدي، بر فلک توفيق بدرجه اصحاب__ افمن شرح الله صدره للاسلام_ مشرف گشتي. و آنکه بشقاوت__ و من يضل الله فلن تجد لہ ولياً مرشداً__ گرفتار بودي، بتيغ آبدار__ اقتلو المشر کين کافة__ برگذشتي و چنان که در باقي خصائل و سائر شمايل، اقتداء بسنن سنيه، و اتباع باخلاق مرضيتهء آنحضرت بقدر و وسيع  لازم است، همين شيوه نيز بر سلطان سلاطين، جم  جاه خصوصاً وبر ساير مسلمين عموماً سمت و جوب دارد. پس ما نيز اين مقدمه را حرز جان و وردِ جنان مترصد اين امر عظيم الشان مي بوديم. تا درين ولا جمعي از تجار که ممر عبور (و) ورود ايشان بر بعضي از ديار سند_ که بحوزهء اين اقليم تلاصق  دارد واقع بود، التجا بدرگاهه دين پناه آورده عرض کردند که: فوجي از مخالفان راهِ دين و معاندانِ شرع المرسلين، که از ساير کفره و فجره به سلطنت و ايالت ممتازند، دست تعدي و تسلط کشاده، عامل اسفار و قاطعان براري فگار را ضرري مير سانند.(*)

اين معني بخاطر دريا ماثر گران آمده، با جوقي از لشکر کواکب حشر، که از عکس  آفتابش تيغ افگن در آئينهء جوشن، اطلسِ سپهر را از شعلهء آتش دولت محمدي و فروغ شعشعهء ملتِ احمدي روشن دارند__ کا البرق الخاطف__ آن ديار ظلمت آثار و زمين کدورت دثار را غيرتِ سپهر منيع و فلک رفيع ساخته، خيام و اطناب را نمونهء نجوم و شهاب گردانيدم. و چون خبر، وصول (اصل: رسول) رايت آفتاب ذرايت اسلام، بدان مقيمان نشيمن ظلام رسيد، آن جماعت با سپاهي بيحد و لشکر بيعد باستقبال دولت روز افزون متوجه گشتند. و آن طائفهء مکار غدارکه از روي شقاوت، بار خسارهءِ چون پرِ زاغ، چشم بمتاع حيات اين فرقه سرخ کرده بودند، و خون فاسد در بدن ايشان بجوش آمده، سوداي شبيخون داشتند. از قوتِ دولت خسروي و يمن سعادت قوي، قياس تدبير ايشان مخالف ارادهءِ تقدير افتاد، و ظن و تخمين ايشان در تشخيص و تعيين زمان، نا موافق (اصل: ما موافق؟) آمد. چنانکه وقتي که طائر شب هنگام پرواز، زمانه را از آتش بال خود دل گرم  ساخته بود، و انتقام مهر آيش قهر، در دودمانِ شبِ ظلمت آئين انداختند،  خبر وصول ايشان از يک فرسخي معسکر ظفر اثر رسيد. آواز طبل رحيل بگوش تيز هوش قايم دولت اسلام رسانيده. ازينجا نيز شيران (اصل: بران؟) بيشهء شجاعت و سروري، و نهنگان درياي جلادت (اصل: جلالت) و داو (ر)ي که هر يک درميدان مردي و مردانگي و مضمار چستي و فرزانگي بارها از يکديگر قصب السبق (ر) بوده بودند، بقصد افروختن نائرهء جدال و قتال روان شدند.

وچون قرب (اصل: قريب؟) مسافت آناً فاناً بر مخالفان، حيلت پيشه و معاندان کمر انديشه، سمت ظهور مي يافت، و نيز مي دانستند که فريب و رنگ و افسون و نيرنگ راجز بر زبان تيغ مجال نماند، و بطريق اضطرار، بترتيب قواعدِ کار زار و تمهيد قوانين جنگ و پيکار مشغول گشته بودند، بوقتي که طليغهء صبح، با تيغ چون آب و سپر زرين آفتاب، خون زنگيءَ شب رابر خاک ميدان زمانه ريخت، دو صف در مقابلهء يک ديگر، چون کوه گردون ستوه بايستادند. بيت:

دو لشکر بهم کشيد ند کوس      چو شطرنج از عاج و از آبنوس

ما يک پرِ زمانه را ره امن و امان بسته و صولت استداره را از کرهء خاک شڪسته، از هر دو جانب، مردان کاري و دليران کارزاري، هم چون کوه پايدار، بر مراکب گردون نوردسوار، که هنگام جولان کره فلک قمر،__ طابق النعل بالنعل__ بودندي، و از زخم نعل گردون مسير (اصل: مير؟) شان، ساکنانِ فلک از گاو زمين صداي_ يا ليتني کنت ترابا__ شنيدندي و گفتندي. بيت:

بزير مردان، اسبان، چو کوه آهن پشت

                       به پشت اسبان، مردان، چو کوه آهن بار

از آتش برگ نعل شان، هلال نعل وش، به آتش غيرت سوختهء بزمين فرو رفت، و از دوران جرم مهر منير بر چرخ اثير، چون آئينه ز آه حسرت، ظلمت و کدورت پز يرفته. بيت:

 

در آمد دو لشڪر بجنبش چو کوه

ز غريدنِ نالهء کر ناي

ز فرياد روئين خم از پشت پيل

خروشيدن کوس روئينه کاس

جلا جل زنان از نواهاي زنگ

سنان بر سرِ موي بازي کنان

ز فولاد پوشان لشڪر شکن

ستيزنده از تسيغ سيماب ريز

 

کزان جنبش امد، جهان را، ستوه

در افتاد تب لرزه در دست و پاي

نقير نهنگان بر آمد ز نيل

نيوشنده را داده بر جان هراس

بر آورده خون از دل خاره سنگ

بخون روي دشمن نمازي کنان

تن کوه لرزيده (بر) خويشتن

چو سيماب کرده، گريزان گريز

 

دليران جنک آزماي مرد افگن، و مردان داراي سکندر شڪن، که هر يک در ميدان جلادت صفدري و دربيشهء هيجا غضنفري بودند، همه در درياي نبرد عرق آهن گشته از عکس اشعهء لمعاتش، تيغ آب گردان سپهر دو ار را لرزان و هراسان داشتند.

 

آستين افشان علم در رقص بر آواز کوس

پاي کوبان از تزلزل همچو اسپان گذر (اصل: کوه؟)

رمح خونين کرده کوته بر اجل راه دراز

ناي روئين گشته، بر بالين کشته، نوحه گر

در دل رزم آزمايان، نوک پيکان و سنان

چون مزه بر چشم عاشق، غرقهء خون جگر

 

در ظلمت گرد، زبان سنان خون آلود، راست چون علم آتش درميانه دود. و رسيدن پيکان آبدار بر سپرهاي، زنگار، چون قطرات بارانِ نسياني، بر فراز گل هنگام بهار، و رماح خونين پيراهن آئينهء جوشن، چون خطوطِ شعاع حوالي خورشيد روشن بيت:

اگر سيماب با ريدي چو باران

 

ستادي بر سنانِ نيزه داران

 

هواي گرم آشيان ظلمت انجام، از زخم تير و صداي نفير و کوس رعد صرير، نداي__ او کصيب من السماءِ فيہ، ظلمات و رعد و برق يجعلون اصابعهم في اذانهم من الصواعق حذرالموت_ خبر داده. نظم:

بدست تيغ، گرببانِ زندگي شد چاک

بپاي عمر فتاد (ست)  دامن خذلان

دلاوران راجسته که کشاده خندگ (کذا)

بسان غنچهء گل، آتش از سرِ پيکان

و چون از دم ناي روئين، آتش پيکار اشتعال پذيرفت. امداد فيض الهي و اسعاد فضل نامتناهي، مڙده روح پرور_ و هو معکم اينما کنتم__ مانند آيت کريمه_ اني انا الله_ از آتش کليم، بمسامع اهل اسلام رسانيده، شوکت کوکبهء دين محمدي و قوتِ غلبهء عنايت سرمدي، حملهء فتح (و) ظفر، بر سپاه مخالف آورده، اکثر دشمنان تباهه کار و هندوان سياه روزگار، که چون دود دعويءِ سرفرازي ميکردند، مانند اخگر آذر بخاکِ سياه برابر گشتند. و آنچه اميد خلاص و سوادي مناص داشتند، همه چون زاغ و زغن در بيا (با) ن بي پايان طعمهءِ عقاب اجل شدند.

و اين فتح بزرگ پايه، و اين نصرت گرانمايه، موجب شکر حضرت لا يزال و حمدِ مهيمن، متعال  گشت.__ و الحمدلله الذي اذهب عنا الحزن__ و  چون اين  معني را در خاطر جمهوري اهل دانش و بينش، بلکه مجموع آفرينش، باعث امن و حضور، و مورث سروري دانست. بارسال اين نامهء گرامي و مراسلهء نامي باطراف و اکناف ارتکاب نموده، توفيق نعمت عظميٰ لئن شکرتم لا زيد نکم را مستدعي باشد. انہ خبير موفق و معين. (*)

 

(10)   پير شيخ جيئو

پير شيخ جيئو  ولد شيخ نعمت الله. شيخ بهاؤالدين زڪريا ملتانيءَ جي اولاد مان ۽ سهروردي مشائخن ۾ برک بزرگ هو.(*)

 

سندس والد شيخ نعمت الله سمن جي پوئين زماني ۾ غالباً ملتان مان لڏي ٺٽي ۾ اچي مقيم ٿيو. تحفة الڪرام ۾ آهي، ته شيخ موصوف وڏي پايہ ۽ بلند مرتبي جو صاحب هو.

__ ”وجود مسعودش، بوفور کمال و فرط کرامت محض نعمت خدا بوده__(+)

 

شيخ جيئي جي مقبري پٺيان اتر کان سئو کن قدمن جي  فاصلي تي گنبد اندر سندس مزار آهي. جنهن جي احاطي کي چوديوار ڏنل آهي. درگاهه جي تازو مرمت ڪئي ٿي ڏسجي.

شيخ جيئو: پاڻ مڪليءَ جي وڏن اهل الله مان هڪ آهي. ولايت ۽ عرفان جي ڪمال سبب ”چراغ مڪلي“  جي لقب سان مشهور آهي. سنڌيءَ ۾ شيخ جيئو مڪليءَ جو ڏيئوسڏيو وڃي ٿو. بقول مير قانع هر مهيني جي پهرين آچر رات ميلو لڳندو آهي ۽ ساليانو ميلو جنهن تي اوري پري جي خلق اچي ڪٺي ٿيندي آهي.(+)(*)سو به ڏسڻ وٽان

 ٿئي ٿو.

 هر سال بتاريخ مؤصوف مجمعي سترگ ممهد گردد. خدام از شهر و بيرون، شب آنجا احيا نمايند. و فقيران وجد و سماع آغازند. غريب حالتي مشاهده گردد__.

در تمام کوهِ مکلي، اين درگاهه بفرط نورانيت مستثنيٰ است. اهل زيارت باستمداد همتش فائز حاجتند(0)

 

شيخ جي مزار مٿان بلند ديوارن جو مقبرو آهي، ڇت مٿان گنبد آهن، جيڪي ديوارن جي مقابلي ۾ ننڍا ۽ غير متوازن  لڳن ٿا. ڏکڻ کان ڪاٺ جو داخلي دروازو آهي. مقبري ۾ اندر متعدد قبرون آهن، جن مان ڏاکڻي طرف کان شيخ جي مزار ٻين کان ٿورو جدا آهي. مقبري جون ديواريون ايتريون بلند آهن جو ٿوريءَ بلنديءَ تان نگاهه ڪرڻ  سان پري کان مقبرو ڏسڻ ۾ پيو ايندو. چوڌاري وڏو قبرستان آهي. پوراني ساداتن جو قبرستان مقبري کان پنج سو قدمن  تي اولهه ۽ ڏکڻ جي ڪنڊ تي ٿيندو. ميان لال جي قبر بقول مير قانع، شيخ جي اوڀر ۾ آهي، اهو ڪو نه لکيو اٿائين، ته مقبري جي اندر آهي يا ان کان ٻاهر واري قبرستان ۾؟.(*)

 


(*) ذکر کرام ص 128 و مخدوم جهانيان از محمد ايوب صاحب قادري ص 202.

(*)  اهو فتح نامہخواجه عبدالله مرواري (وفات 922هه) جي جمع ڪيل مڪتوبات ”شرف نامہ تان ورتو ويو آهي. خواجه مذڪور، شاهه حسين بايقرا جو مير منشي هو. مڪاتب جي انهيءَ مجموعي ۾ هن پنهنجي دؤرجا اهم خط جمع ڪيا آهن.

       شرف نامه جو عڪسي نسخو، 958هه جو مڪتوبه، جرمن ترجمه سان Hans Robert Roemer شهر Wiesbaden مان سال 1952ع ۾ شايع ڪيو  آهي. آءٌ جڏهن منيلا ۾ هيس ان وقت محترمه Prof: Dr. Annemarie Schimmel انهيءَ فتح نامه جو نه فقط اطلاع ڏنو، بلڪ 1960ع ۾ مون ڏانهن ڪتاب پڻ وٺي موڪليائين. جنهن لاءِ آءٌ سندس ٿورائتو آهيان. ڪتاب جي 67-70 صفحن تي فتح نامه موجود آهي.

(+) مير معصوم جي قول مطابق ذوالنون 880هه ۾ قنڌار تي مقرر ٿيو (ص 80)

(0) ماثر رحيمي ج 2 ص 274، فرشتہ (جلد 2 ص 618-1831ع) به ساڳيو سال ڏنو آهي. طبقات اڪبري (ج 3 ص 517هه) سال 899هه ڏنو آهي. ممڪن آهي ته ڪتابت جي غلطي هجي. مير معصوم واقعي جو سال ڪونه ڏنو آهي.

(*)  انهيءَ سلسلي ۾ طبقات اڪبري، معصومي، ۽ تاريخ فرشتہ جا اقتباس هيٺ ڏجن ٿا:

طبقات اکبري تاليف سنه 1002هه:-

      __ در زمان او، شاهه بيگ از قندهار آمده، در سنہ تسع و تسعين و ثمانمائه (899هه) قلعه سيوي را که در تصرف بهادر خان گماشتہء او بود، مفتوح ساخت، و برادر خود سلطان محمد را آنجا گذاشته، خود بقند هارمراجعت نمود. و جام ننده، مبارک خان نام را برسر سلطان محمد فرستاد و سلطان محمد درين جنگ بقتل رسيده، باز سيوي در تصرف جام در آمد. شاهه بيگ از استماع اين خبر،  ميرزا عيسيٰ ترخان را، بجهت انتقام برادر فرستاد. ميرزا عيسيٰ با لشکر جام، جنگ کرده، غالب آمد. و متعاقب آن شاهه بيگ رسيد، قلعه بکر را، از تصرف قاضي قادن گماشته جام نندا، بصلح گرفت..... و قلعه سهوان را نيز متصرف شده، حواله خواجه باقي بيگ نموده، بقندهار مراجعت کرد. و جام ننده بجهت استخلاص سيوي مکر ر لشکر فرستاد، اما کاري از پيش نرفت. (ج 3-ص 517)

تاريخ سند مير معصوم تاليف سنه 1009هه:

     ___ و در آخر سلطنت جام نظام الدين، لشڪر شاهه بيگ از قندهار امده مواضع اکري و چند و که و سيديچہ را تاخت نمود. جام، لشکر بجهة دفعه فساد مغولان فرستاد. و آن لشکر تا قريه که مشهور  است به جلو گير رسيده جنگ صعب نمودند. و دران جنگ برادر شاهه بيگ بقتل  رسيد و هزيمت يافت عنان بجانب قندهار برتافتند. و تازمان حيات جام نظام الدين ديگر بسند نيامدند- (ص 75)

تاريخ فرشتہ تاليف سنه  1015هه:

    انهيءَ واقعي جي مفصل روئداد، هن مورخ هيٺينءَ ريت ڏني آهي:

لکي ٿو ___ درسنه تسعين و ثمانمايه (890هه) شاهه بيگ ارغون از قندهار آمده قلعه سيوي که در تصرف يکي از امرايء نظام الدين بود، بهادر خان نام داشت،  محاصره نمود، و بجبر و قهر مفتوح ساخته، به برادر خود، سلطان محمد سپرد، و خود بقندهار رفت_ و در غيبت او جام نظام الدين،يکي از امرايء خود را که مبارک  خان نام داشت و مردانه و شجاع بود، باستخلاص قلعه سيوي نامزد فرمود. و بين الجانبين چند کرت جنگ واقع شده. عاقبت سلطان محمد بقتل آمد. و قلعه سيوي باز بتصرف جام نظام الدين المشهور به جام ننده در امد __ شاهه بيگ از استماع اين خبر، ميرزا عيسيٰ ترخان را بجهت انتقام برادر فرستاد. و جام نظام الدين نيز لشکر خوب جمع آورده بسردارئ مبارک خان باستقبال او فرستاد. و در سرحد بين الجانبين جنگ صعب واقع شده. بسياري از امرايء قديم کار آمدني جام نظام الدين، بقتل آمدند. و مبارک خان زخمي و بد حال تا قلعه بکهر هيچ جا عنان نکشيد__ و چون خبر  فتح ميرزا عيسيٰ ترخان بشاه بيگ ارغون رسيد، طمع در تمامي ملک سند کرده، از قندهار با لشکر جرار متوجهه بکهر شده، آن ملک راقبل کرد و قاضي قادن که__ از جانب جام نظام الدين المشهور بجام ننده حاکم آن حصار بود__ راي مدافع بر افراشت. و چند گاه بجنگ و جدال گذرانيد و چون کار از دست شده، از لشکر سند کسي بفرياد نرسيد و قلع بکهر درانوقت باين استحکام  نبود، هر آئينہ قاضي مذکور، امان خواسعہ حصار را بتصرف خصم داد. و شاهه بيگ فاضل کو کلتاش را حاکم بکهر ساخت، خود بجانب سهوان رفت و آن را مفتوح ساخت بخواجه بيگ سپرد و دران سال همينقدر کفايت کرده بقندهار مراجعت نمود. جام ننده زر فراوان خرچ کرده لشڪر گرفت و هرچند سعي نمود که قلعہ سيوي را خلاص کند ميسر نشد. چه که سپاه سند که چشم ايشان از لشکر تر کان خونخوارکه همراهه ميرزا عيسيٰ ترخان آمده بودند،  ترسيده بودند، بهيچ وجهه مقابله و مقاتله، ايشان اختيار نميکردنہ. چنانچه وقتي تنگ اسپ يکي از تر کمان سست شده، زين اسپ بگرديد، و ترکمان فرود آمده بکشيدن تنگ اسپ مشغول گشت، در اين اثنا فوجي از سپاه سند بانجا رسيد  چهل سوار برو تاختند. ترکمان بقصد فرار چون  پايء در رکاب نهاد، چهل سوار سندي روبگريز نهادند. جام ننده که شصت و دو سال بادشاهي کرده بود، از غصه مشاهده اين  حال مريض گشة در گذشت. (ج 2 ص 618- طبع 1831ع)

      مٿين عبارتن ۾ هيٺينءَ ريت  تضاد ۽ اشڪال آهن:-

1-       سنڌين جي هٿان سيوي جي کسجڻ جو سال طبقات اڪبريءَ 899هه ڏنو آهي __ ۽ فرشتي ۾ سال 890هه ڄايايل آهي.

2-       فرشتي ۾ آهي ته: سيويءَ جي ٻئي دفعي وڃڻ بعد ڄام نظام الدين باز يافتگيءَ لاءِ ڏاڍي ڪوشش ڪئي، ليڪن سيوي وٺي ڪو نه سگهيو ۽ آخر انهيءَ صدمي ۾ مايوس ٿي، ٻاهٺ سال  حڪومت ڪرڻ بعد فوت ٿي ويو. مصعوميءَ جو قول آهي، ته نظام الدين 25 ربيع الاول 866هه جو تخت نشين ٿيو. تاريخ الفي، تاريخ طاهري، بيگلر نامه ۽ تحفة الڪرام جي قول مطابق 914هه ۾ انتقال ڪيائين. جيڪڏهن ٻاهٺ سال حڪومت شمار ڪبي، ته سندس انتقال جو سال 928هه ٿيندو، جيڪو ظاهر آهي، ته غلط آهي. (ڏسو ڄام نظام الدين جي مقبري جا ڪتبه)

3-       انهيءَ سڄي سلسلي ۾ شاهه بيگ ۽ ميرزا عيسيٰ ترخان جو نالو آيو آهي__ جيڪڏهن اهي واقعا، سال 890هه يا 899هه ۾ يا ان جي لڳه ڀڳه ٿيا، ته قاعدي ۽ رسم مطابق امير ذوالنون جو نالو  اچڻ گهربو هو. ڇاڪاڻ ته قتل ٿيڻ (913هه) تائين حاڪم اهو هو نه ڪه شاهه بيگ.

4-       اهڙيءَ ريت جيڪڏهن سنه 900هه کان اڳ سيويءَ جي باز يافتگيءَ لاءِ ذوالنون يا شاهه بيگ ڪو لشڪر موڪلي ها، ته ان جي ڪمان مييرزا عيسيٰ ترخان نه ڪري ها. ميرزا 890 خواه 899هه ۾ جيڪڏهن ڄائو به هو، ته سن شعور کي پهچڻ جو سوال ئي ڪو نه ٿو اٿي. ميرزا جو انتقال سنه 973هه ۾ ٿيو. ظاهر آهي، ته  طبعي عمر جي لحاظ کان سندس ڄم وڌ ۾ وڌ 898-899هه جي لڳه ڀڳه ٿيڻ گهرجي. تاريخ معصوميءَ ۾، ميرزا جو ذڪر سڀ کان پهريون شاهه حسن جي ڪڇ واريءَ ڪاهه ۾ سنه 933هه کان پوءِ آيو آهي. (ص 161-206 معصومي)

(*)  يعني سلطان حسين ميرزا بايقرا بادشاهه خراسان که پايه تختش هرات بود.

(*)  ورق 101  تا 105. شرف نامه خواجه عبدالله مرواريد طبع و يسبادن 1951ع.

(*)  ڄام نظام الدين جي مقبري جو ذڪر ختم ڪندي ان جي هيٺان ميرقانع هڪ تلاءَ جو مذڪور ڪيو آهي__ در پائين، تالابِ خوش اب، رشک جلوهء سيماب است__ هن وقت مقبري جي ڀر ۾ اهڙو ڪو به تلاءُ ڪو نه آهي، البته اوڀر کان وڏي ڍنڍ ۽ اترکان ڪجهه فاصلو ڇڏي نشيب آهي جيڪو شاهه مراد شيرازي تائين پهچي ٿو.

(+)  خطي نسخو ص 219.

(*)  چراغش را بشب از ماه روغن ”چراغ مکلي“ است نامش باين فن

(مکلي نامه ص 24)

(+)  مڪلي نامه ۾ لکي ٿو، ته هر هفتي آچر رات زيارتي اچي اجتماع ڪندا آهن، ماه پهرين آچر رات خاص رونق ٿيندي  آهي. (ص 25) هن وقت ميلي جي اها ڪيفيت نه ه رهي آهي، زيارتي البته اڄ تائين پيا اچن.  سالياني ميلي تي پڻ اجتماع گهٽ ٿئي ٿو ليڪن دستور برابر هليو اچي.

(0)  تحفة الڪرام خطي نسخو ص 219 مطبوعه 248/3.

(*)  شرقي شيخ جيہ مدفون__ تحفة الطاهرين جي عبارت مان ظاهر آهي، ته ميان لال جو مدفن مقبري کان ٻاهر آهي__ سمتِ مشرق درگاهه شيخ جيہ مدفون است. (ص 38)

نئون صفحو --  ڪتاب جو ٽائيٽل صفحو

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41

هوم پيج - - لائبريري ڪئٽلاگ

© Copy Right 2007
Sindhi Adabi Board (Jamshoro),
Ph: 022-2633679 Email: bookinfo@sindhiadabiboard.org